Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 72 çevrilmir, özünü itirmir, ətraf mühitə, vəziyyətə uyğunlaşaraq onu öz xeyrinə doğru yönəldir. O, nəcib, cəsarətli, çevik, hər cür vəziyyətdən çıxış yolu tapmağı ba- caran bir adamdır, yeyir, içir, oynayır, qadınları sevir, lakin tək özünü düşünmür, dünyanın, həyatın, hadisələrin sirlərini dərk etməyə can atır. O, ədalətli qanunlar əsasında dünyanı yenidən qurmaq, dəyişdirmək haqqında düşünür, gah gülür, gah kədərlənir. Şəxsiyyətin körpəliyindən qocalığına qədər həyatını geniş və rəngarəng bir şəkildə əks etdirdiyinə görə "Simplitsissimus" romanını Getenin "Vilhelm Meysteri" ilə müqayisə edirlər, lakin Getenin romanında daha çox şəxsi hadisələrin təhlili əsasdırsa, Qrimmelshauzen şəxsiyyətin sosial baxımdan tipik inkişafını qələmə alır. Sonrakı dövrlərin burjua romanlarının qəhrəmanlarının fərdiyyətçi məhdudluğu da Qrimmelshauzenin qəhrəmanına yaddır. Simplitsius öz şəxsi hisslərindən yaxa qurtarmış bir adamdır. O, dünyanı kənardan seyr edir, lakin ona biganə qala bilmir, onun münasibətləri, dəhşətləri qarşısında özünü unudur. Fikrin daimi axtarışları onda gerçəklik haqqında tam bir baxışlar sistemi yaradır. Mövcud gerçəkliyi qəbul edə bilməyən, onunla vuruşan, ona gülən, onu dəyişdirmək istəyən, buna ümidini itirən qəhrəman onu tərk etməli olur. "Simplitsissimus" romanı əsasən satirik roman olsa da, ona ancaq satirik bir əsər kimi yanaşmaq yanlış olardı. Burada satira qəhrəmanın mövcud aləmə münasibətinin ifadələrindən biridir. Otuzillik müharibə dövründə alman gerçəkliyinin realist şərhinin bir hissəsidir. Əlbəttə, Qrimmelshauzen tarixi roman yaratmağa cəhd göstərməmiş, müharibənin şahidi olan bir şəxsin xatirələrini dəqiqliyi ilə təsvirə cəhd göstərməmişdir. Romanda bu müharibənin heç bir mühüm tarixi iştirakçısı, heç bir az-çox əhəmiyyətli epizodu olduğu kimi qələmə alınmamışdır. Yazıçı tarixi mən- XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 73 bələrdən faydalansa da onlardan istədiyi kimi istifadə etmiş, müharibənin tarixini deyil, müharibə fonunda alman gerçəkliyinin bədii mənzərəsini yaratmışdır. Tarixi gerçəkliklə bədii uydurma, yazıçının şəxsi müşahidələri ilə xalq yaradıcılığı nümunələrindən alınan səhnələr məharətlə birləşdirilmiş, ümumi bədii məqsədə yönəlmişdir. Qanauda, doğrudan da, general-qubernator Ramzay adlı bir şəxs olmuşdur. yazıçı əsərdə onu öz adı ilə təsvir edir. Lakin məlum olur ki, onun təlxəyə çevirib güldüyü Simplitsi bacısı Susanna Ramzayın oğludur. Atası isə onu meşədə öz himayəsinə götürən zahid imiş, tarixi şəxsiyyətlə uydurma surətlər romanda bir-birinə qarışdırılır və bununla xüsusi qayələr izlənir. Qrimmelshauzen özünəqədərki satirik ədəbiyyatda ancaq çılpaq sxemlər və didaktik moizələr olan yerdə bədii cəhətdən inandırıcı sözlər, ifadələr tapıb işlətmişdir. Onun romanında alleqorik "yuxugörmələr" yeni vəzifə daşıyır. Qəhrəmanın yuxularından birində feodal zadəgan ordusunun daxili ziddiyyətləri və xalqla rəftarı əks olunmuşdur. Simplitsius bir dəfə qəmli halda soyuqdan və aclıqdan yuxuya gedir, yuxuda görür ki, onun ətrafında olan ağaclar birdən-birə dəyişir və tamam ayrı görkəm alırlar. "Hər bir zirvədə bir kavaler oturub, kiçik budaqlar isə yarpaqlar əvəzinə müxtəlif rütbəli gənclərlə bəzənib. Onlardan bəziləri əllərində nizələr tutub, bəziləri isə muşketlər, alebardalar, protazanlar, bayraqlar, həmçinin təbillər və borular tutub dayanıblar." "Ağacların kökü, gövdəsi isə heç bir qiyməti olmayan insancığazlardan, peşəkarlardan, günəmuzd işləyənlərdən, daha çox isə kəndlilərdən və onlara bənzərlərdən idi, bununla belə onlar həmin ağaca qüvvə verir, əgər o, öz qüvvəsini itirərdisə, bir də verərdilər. Onlar özləri ilə ağacın çatmayan, budaqlardan düşmüş yarpaqlarını əvəz edir, özlərinə fəlakətlər gətirirdilər. Ağacın ağırlığı Afaq Yusifli İshaqlı 74 "onları elə əzirdi ki, onların kisələrindəki qızılları yeddi qıfıl arxasında olsa da, çəkib çıxarırdı". "Onlar qızıl saçmaqdan dayananda isə komissarlar onları hərbi divan tutma yolu ilə qaşovlayıb təmizləyirdilər", özü də elə təmizləyirdilər ki, "onların sinələrindən iniltilər qopur, gözlərindən yaş axır, dırnaqları arasından qan axır, sümüklərindən isə ilik çıxırdı." Bu və buna bənzər "yuxular" vasitəsilə yazıçı alman gerçəkliyinin obrazlı mənzərəsini yaradır, qəzəb, nifrət alovları yağdırır. Qrimmelshauzen ictimai inkişafın hərəkətverici qüvvələri, sosial qrupların və onların rəhbərlərinin qarşılıqlı münasibətləri, hərbi və diplomatik sirlər haqqında, təbiidir ki, aydın elmi təsəvvürə malik deyildir. O, ancaq ağıllı, namuslu, həqiqətpərəst bir adam kimi gördüklərini qələmə almışdır. O, həyatı bütün xoşagəlməz cəhətləri və qəddarlıqları ilə qələmə alıb. Ədib adi bir salnaməçiyə çevrilmədən dövrünün alman həyatının ümumiləşdirici bədii bir qüdrətlə tarixən doğru mənzərəsini yaradır. Həyatın müəyyənliklə bədii ümumiləşdirməsinin vəhdəti Qrimmelshauzenin romanını səciyyələndirən əsas keyfiyyətlərdən biridir. Alleqorik satira və naturalist səhnələr, tarixi təhkiyə ilə nağıllara məxsus fantastika, tərki-dünyalıqla hissilik, müdrikliklə sadəlövhlük, sadədil bir ciddiyyətlə çoxmənalı gülüş bir-birinə qarışaraq, bir-birində əriyərək mürəkkəb və ziddiyyətli bir bütövlük yaradır, mürəkkəb və ziddiyyətli bir dövrün, gerçəkliyin təcəssümünə çevrilir. Servantesin "Don- Kixot" əsəri kimi Qrimmelshauzenin romanı da dərin köklərlə doğma gerçəkliyə bağlıdır, eyni zamanda böyük ümumbəşəri ümumiləşdirmə səviyyəsinə yüksəlir. Qrimmelshauzen realizminin gücü, qüdrəti xalq mövzusunun işlənilməsində daha aydın nəzərə çarpır. Adəmdən başlayan kəndli nəslinin nəcabətini vəsf edir, Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|