Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli

130
gələ  bilər  və  odur  ki,  qonaqlarla  və  əməkdaşlarla  qıcıqlandırıcı, 
kobud  davrana  bilər.  Təcrübəli  menecer  personalı  (işçi  heyəti) 
əməyinin  nəticəsinə  görə  maraqlandıra  bilər,  qarşıya  qoyulmuş 
vəzifənin  yerinə  yetirilməsinə  nail  olmağa  ruhlandıra  bilər. 
Məhz  turizm  sahəsində  və  qonaqpərvərlikdə  insan  amilinin 
inkişafının bu aspekti xüsusən daha aydın  ifadə olunmuşdur.
3) 
insanlar,  başqa  ehtiyatlardan  fərqli  olaraq  daha  yaxşı, 
peşəkar,  təcrübəli  olaraq,  özünü  təkmilləşdirməyə  və  özünü 
inkişafa qadirdir.
İşçi  heyətə  və  onun  təkmilləşdirilməsinə  münasibətin  bir 
neçə əsas aspektləri bunlardır:
-  insanlara  daha  çox  əmək  haqqı  xərcləri  kimi  yox,  ehtiyat 
kimi baxın;
-  firmanın  inkişaf strategiyasını  həyata  keçirən  zaman  bütün 
əməkdaşları mükafatlandıraraq komanda işini dəstəkləyin;
-  cari  biznes  -   tapşırıqların  yerinə  yetirilməsində  işçiləri 
stimullaşdırmaq üçün  açıq görüşlər təşkil  edin;
-  əməkdaşlar  üçün,  xüsusən  də  xidmətin  keyfiyyətinin 
artırılması  sahəsində  tədris  proqramlarını  mütəmadi  olaraq 
təkrar edin;
-  onların  peşəkarlıq  səviyyəsini  yüksəltmək  üçün  əməkdaşların 
nəinki  iş  vaxtı,  həm də  istirahət vaxtı  (lazım  gələrsə)  hazırlanmasını 
və öyrədilməsini həyata keçirin;
-  işçilərin  öz  peşəkarlığını  müstəqil  şəkildə  artırmasını 
mükafatlandırın;
-  əməkdaşların  turoperatorların  işləməsi  problemini  necə 
başa  düşdüyünü  görmək  üçün  onların  təlim  qabiliyyətini 
qiymətləndirin və onları  inkişaf etdirin.
İxtisaslaşdırılmış 
və 
təlimatlandırılmış 
işçi 
heyət 
istehlakçıların  gözündə  kompaniyanın  peşəkarlıq  səviyyəsini 
qaldırır  və  onların  yüksək  keyfiyyətli  xidmətə  inanmasına  kö­
mək  edir.  Bu  bütün  əməkdaşlara,  lakin  daha  çox  kafenin  ticarət 
zalında,  turistlərin  yerləşdiriləsi  və  onlara  xidmət  sahəsində
Ə.T.Əsgərov,  В.Ə.Bila/nv,  Ç.G.Gii/a/ıyev
131
çalışan  işçilərə,  bələdçilərə  aiddir.  Bu  adamlar  hamıdan  çox 
turistlərlə  əlaqədə  olur,  odur  ki,  turistlərin  gözündə  məhz  onlar 
kompaniyanın  «görünən  üzü»  hesab  olunurlar.  Xarici  ölkələrdə 
işçilərin  həmin  kateqoriyasını,  turistlər  uğurunda  rəqabət 
mübarizəsinin 
ön 
cəbhəsində  onların 
mövqeyini 
xüsusi 
vurğulayaraq  «front-ofis»  və  ya  «front-layn»  termini  ilə  birləş­
dirirlər.  Sözsüz  ki,  bələdçilər  -   macəra  və  ekoturizm  üzrə 
kompaniyanın  «front-ofisinin»  əsas  zərbə  gücü,  onların  müştə­
riləri  turun  təhlükəsiz və cəlbedici  olmasına  inandırmaq  qabiliy­
yəti  isə həlledicidir.
5.1.  Turizm  firmasının  strukturu  və strategiyası ilə
işçi heyətin  idarə olunması arasında əlaqə
İşçi  heyətin  (kadr  planlaşdırılması)  idarə  olunmasının 
planlaşdırılmasının  məqsədi  turist təşkilatının  inkişafının  strateji 
məqsədlərinə  nail  olmaq  üçün  lazımi  olan  insan  ehtiyatlarına 
tələbatın ödənilməsidir.  Beləliklə,  işçi  heyətin  idarə olunmasının 
planlaşdınlmasına  turist  firmasının  strukturu  və  təşkilinin 
inkişaf  strategiyası  təsir  edir.  Strategiyanın  köməyi  ilə  zəruri 
insan  ehtiyatlarının  kəmiyyət  və  keyfiyyət  tərkibi,  yəni  nə  vaxt, 
necə  və  hansı  miqdarda  işçilərin  tələb  olunduğu  müəyyən 
olunur.  Kadr planlaşdırması  necə və harada  firmanın əməkdaşlar 
alacağı  və onların səmərəli  işini  necə təşkil etməyi  təyin edir.
Ekoturizmdə  strateji  idarəetmə  -   turizmin  dayanıqlı  inkişafının 
əsası  kimi təbii  və insan ehtiyatlarına söykənən; qonaqlann və yerli 
əhalinin  ehtiyaclarına  turfirmanın  fəaliyyətim  yönəldən;  turizm 
bazarının  konyunkturasının  dəyişməsinə  vaxtında reaksiya verən  və 
turfirmanın  inkişafının  strateji  məqsədlərinə  çatmağa  bütövlükdə 
imkan  verən  xarici  mühitin  digər  xarakteristikalarının  idarə 
edilməsidir.
Strategiyada  onu  təşkil  edən  hər  şey  -   həm  onun  işlənməsi, 
həm  də  tətbiqi  eyni  dərəcədə  vacibdir.  O,  təşkilatın  inkişaf
Ə.T.Əsgərov,  B.Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilahyev

---

132
resurslarına  söykənir  və  turfırmanın  idarəetmə  fəlsəfəsini, 
missiyasım əks etdirir.
Turfırmanın  strukturu  işçi  heyətin  idarə  olunmasının 
planlaşdırılmasınm  daha  bir  komponentidir.  Turizm  sənayesi  və 
qonaqpərvərliyin  tərkibi  həddən  artıq  çeşidli  olduğu  üçün  onun 
strukturunun  təşkili,  onu  təşkil  edənlər  də  həmçinin  çeşidlidir. 
Bu  ekoturizmdə  də  belədir.  Kruiz  kompaniyasının  strukturu  otel 
və  ya  restoranın  strukturundan  fərqlənir.  Lakin  istənilən  halda 
məhz  təşkilatı  struktur  təşkilatın  əməkdaşlarının,  bölmələrin 
yerinə yetirdiyi  funksiyalar arasında nisbəti  (qarşılıqlı  tabeçiliyi) 
təyin  edir.  O  özünü  əmək  bölgüsündə,  ixtisaslaşdırılmış 
bölmələrin  yaradılmasında,  vəzifələrin  iyerarxiyasında  göstərir. 
Təşkilatı  struktur  inkişaf  resurslarının,  o  cümlədən  insan 
ehtiyatlarının  istifadəsində  qayda  yaratmağa  nail  olmağa  imkan 
verərək  hər  hansı  turist  təşkilatının  idarə  olunmasında  vacib 
element kimi çıxış edir.
Turizmdə  və  qonaqpərvərlikdə  daha  çox  təşkilatı  strukturun 
aşağıdakı  7  tipinə  rast  gəlinir:  1)  funksional;  2)  məhsuldar;  3) 
matris;  4)  ərazi;  5)  bazar  kanalları  prinsipi  üzrə;  6)  müştəri 
prinsipi  üzrə;  7)  kombinasiya  olunmuş.  Məsələn,  yerləşdirmə 
vəsaitləri,  o  cümlədən  ekoturizmdə  ənənəvi  olaraq  bölmələrin 
ayn-ayn  funksiyaların  yerinə  yetirilməsi  prinsipi  üzrə  təşkil 
olunduğu  funksional  təşkilatı  struktur  istifadə  olunur:  xidmət 
bölməsi,  marketinq  bölməsi,  qida bloku, kadrlarla iş  üzrə bölmə, 
mühasibatlıq.
Təşkilatı  strukturun  məhsuldar  tipində  əmək  bölgüsünün 
əsasında göstərilən turizm  xidmətləri  və ya realizə olunan turizm 
məhsullarının  fərqi  qoyulmuşdur.  Belə  struktur  daxili  turizm 
şöbəsi,  beynəlxalq  turizm  şöbəsi,  kruizlər  şöbəsi  və  s.  mövcud 
olduğu  bir  çox  turoperator  və  turagent  firmaları  üçün 
xarakterikdir.
Matris  təşkilatı  struktur  özündə  həm  funksional,  həm  də 
məhsuldar  strukturun  xarakterik  əlamətlərini  birləşdirir.  Bu
Ə, T.Əsgərov,  B.Ə.Bilalüv,  Ç.G.Giilalıyev
Ə. T.Əsgərov.  B Ə.Bilalov.  Ç.G.Giilalıyev
133
zaman  funksional  şöbələrin  menecerləri  məhsuldar  yarımşöbə- 
lərə  təhkim  olunur  və  sonunculara  köməklik  göstərir.  Məsələn, 
menecer  -   turoperator  daxili  turizm  şöbəsi  üçün  turlar  işləyib 
hazırlayır.
Ərazi  təşkilatı  struktur  dünyanın  müxtəlif  regionlarındakı 
ölkələrdə  filialları,  nümayəndəlikləri  olan  turist  təşkilatları  üçün 
xarakterikdir.  Belə  struktur  daha  çox  turizm  üzrə  milli 
idarələrdə, 
mehmanxana 
zəncirləri 
ilə 
və 
françayzinq 
(françayzinq  müqaviləsi  müstəqil  müəssisələrin  zərurət  olduqca 
spesifik öhdəliklərin  icrası  yolu  ilə  malın  istehsalına,  satışına  və 
xidmətlərin  göstərilməsinə  kömək  etməyi  qarşılıqlı  surətdə 
öhdəliklərinə  götürdükləri  uzunmüddətli  öhdəlik  münasibət­
ləridir) müqaviləsi  əsasında  idarəetmədə rast gəlinir.
Bazar  kanalları  prinsipi  üzrə  təşkilatı  struktur  turist 
xidmətlərinin  müxtəlif  kanallarla  yayılması  ilə  bağlı  olan 
şöbələrin  menecerləri  arasında  əmək  bölgüsünə  əsaslanır. 
Məsələn,  böyük  turoperator  firması  və  ya  oteldə  turagcntlərlə  iş 
üzrə  şöbəni  nümunə  kimi  qeyd  edək.  Belə  ki,  Havay  adalarında 
«Aston»  kurortları  və  otelləri  ümumilikdə  4500  nömrəsi  olan, 
müstəsna  şəkildə  turagentliklər  və turist xidmətlərinin topdansa­
tış alıcıları  (85  %-dən 90 %-ə qədər) vasitəsi  ilə satılan şəbəkəyə 
malikdir.
Müştəri prinsipi  üzrə təşkilatı struktur «vasitəçi  müştərilərin» 
mövcudluğuna  əsaslanır.  Məsələn,  işgüzar  turizmdə  bunlar 
kommersiya  təşkilatlarıdır.  Turfırmada  onlara  xidmət  üçün 
korporativ müştərilərlə (bir peşəyə, silkə və s.  mənsub adamların 
ittifaqı, birləşməsi, cəmiyyəti)  iş üzrə şöbə yaradılır.
Matrısa  kimi  kombinə  olunmuş  təşkilatı  struktur  yuxanda 
adları 
çəkilən  bütün  elementləri  özündə  birləşdirir.  O, 
mehmanxana  şəbəkəsinin 
böyük 
turist  təşkilatları  üçün 
xarakterikdir,  belə  ki,  bircə  -   yeganə  struktur,  məsələn,  «She­
raton»  və ya «Holiday İnn»  kimi  belə  müxtəlif çeşidli  şəbəkənin 
bütün  otellərində  eyni  cür  müvəffəqiyyətlə  fəaliyyət  göstərə

---