Dərs vəsaiti Bakı 2010 q a f q a z ü n I v e r s I t e s I

İnzibati hüquq
297
Azərbaycan hüququnda inzibati müqavilələr aşağıdakı şəxslər arasında bağ -
lana bilər:
a) dövlət idarələri arasında bağlanan müqavilələr (administrasiyadaxili müqa -
vilələr);
b) dövlət idarələri ilə yerli özünüidarə orqanları arasında bağlanan müqavilələr;
c) idarəetmə orqanları ilə xüsusi hüquq şəxsləri arasında bağlanan müqavilələr.
Başqa sözlə, qanunda üfiqi və şaquli müqavilə tipləri nəzərdə tutulur.
610
 Lakin
bəri  başdan  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müqavilə  tərəfləri ndən  birinin  xüsusi  hüquq
şəxsi  olması  müqaviləni  “şaquli  münasibətli”  müqavilə  tipinə  aid  etmir;  bunun
üçün ayrıca müqavilə müddəalarına görə idarəetmə orqanına üstünlük verən səla -
hiyyətlərin  olması  şərtdir.  Çünki  qanunvericiliyi miz  və  məhkəmə  praktikası
müqavilə  hüququ  sahəsində  idarəetmə  orqanına fərdi  aktlar  vasitəsilə icra
xarakterli  qərar  çıxarmaq  səlahiyyəti  tanınmır.  İdarəetmə  orqanı  ancaq  normativ
akt qəbul edərək müqavilədə nəzərdə tutulmayan hallara istinad edə bilər.
Beləliklə,  fransız  hüququnda  “administrativ  müqavilə”  adlanan  müqavilə
növü MDB hüquq  nəzəriyyəsində  “şaquli  inzibati  hüquq  müqavilələri”  kimi
tədqiq edilir. Onlarda bu xüsusiyyətlər nəzərdə tutulur:
-
dövlət hakimiyyəti səlahiyyəti olan tərəfın müəyyən üstünlüklərinin olması
(məsələn, qarşı tərəfə əmr vermək, onun icrasına nəzarət etmək, müqavilə
şərtlərini birtərəfli dəyişdirmək, müqaviləni pozmaq);
-
qarşı tərəfin maliyyə yardımı almaq hüququnun olması.
611
Fransız hüququndan fərqli olaraq, müqavilənin ictimai xidmətlə bağlı olma -
sı şərtı yoxdur.
Azərbaycan hüququna görə, ancaq bəzi məhdud hallarda müqavilə inzibati
hüquqi aktla dəyişdirilə və ya ləğv edilə bilər. Müqavilə pozulduqda bəzi sank-
siyalar  nəzərdə  tutula  bilər;  məsələn,  müqaviləni  pozan  tərəf  maddi  kompen-
sasiya hüququna, dövlət yardım və güzəştinə son qoyulması, lisenziyaların ləğ -
vi,  və  s.  kimi  sanksiyalara  məruz  qala  bilər.  Misal  olaraq  qüvvədən  düşmüş
«Tender haqqında» Qanunun 27-ci maddəsini göstərmək olar - tenderi udmuş,
amma  yekun  müqaviləni imzalamaqdan  yayınan tərəf  tender  məbləğinin  5% -ə
qədəri məbləğində peniya ödəməlidir.
612
610
Алехин, Кармолицкий, Козлов, с. 260.
611
Abdullayev, s. 185.
612
“Dövlət satınalmaları haqqında” Qanunda  belə  bir şərt  nəzərdə  tutulmadığına  görə,  tətbiq  oluna
bilməsi üçün bunun tender şərtlər toplusunda göstərilməsinə e htiyaç var.

---

Fərhad Mehdiyev
298
Müqavilədən  yaranan  öhdəliklərin  qanuni  təminatında  natamam  qorunma
mexanizmi  nəzəriyyədə  tənqid  olunur.
613
  Ümumi  hüquq  prinsiplərinin  tətbiq
edilməsi  dövlət  hakimiyyəti  orqanlarının  və  icti mai  mənafeyin  üstünlüyünü
nəzərdə tutduğuna görə, idarəetmə orqanını sanskiyalara məruz qoymaq düzgün
sayılmamalıdır; ancaq maddi zərər vurulması istisna təşkil edir.
«Dövlət satınalmaları haqqında» Qanunun 36.10 -cu  maddəsi xüsusi hüquq
şəxsinə hansı güzəş tlərin edilə biləcəyini nəzərdə tutur. Bununla bağlı NK-nin
28.10.2002  tarixli  165  sayılı  Qərarı  da  var. Lakin  administrativ  (şaquli)
müqavilələrdə  özəl  hüquq şəxslərinin  maliyyə  yardımı  almaq  hüququ -nun
olması  da  həmişə  nəzərdə  tutulmur.  “Fait  du  prince” və  “emprevision”
institutları müəyyən dərəcədə 30 Aprel 1992-ci il tarixli «İcarə haqqında» Qa -
nunun 8-ci maddəsində nəzərdə tutulur. Bu qanunla həm dövlət, həm də xüsusi
mülkiyyətdə  olan  müxtəlif  daşınar  və  daşınmaz əmlakın,  müəssisələrin  müqa -
vilə əsasın da icarəyə  verilməsi nəzərdə tutulur. Qanuna görə, dövlətin qiymət -
ləri,  tarifləri,  rüsum,  ödəniş  və  amortizasiya  normalarını  artırması  zamanı  tə -
rəflərdən biri icarə məbləğinin dəyişdirilməsini tələb edə bilər. Nəzərə alınma -
yan  və  kəskin  inflasiya  artımı   müqavilə  tərəfinə  müqavilənin  dəyişdirilməsini
tələb  etmək  hüququ  verir. İcarə  haqqı  ilə  bağlı  nəzərdə  tutulmuş  bu  tənzimlə -
mənin  başqa  sahələrdə  tətbiq  edilməsi  mümkün  deyil.  Müqavilədə  maliyyə
balansının pozulması, dövlət hakimiyyəti daşıyan tərəfin təq siri olmadığı və ya
təqsirli olduğu qəbul edilməyən hallar nəticəsində (məsələn, vergi qanunverici -
liyinin  dəyişməsi  və  s.)  maliyyə  balansının  bərpa  edilməsi  öhdəliyi  idarəetmə
orqanına aid edilmir.
614
 Burada məsələ tamamilə Mülki Məcəllənin öhdəlik hü-
ququ, yəni xüsusi hüquq müddəalarına görə həll edildiyi üçün vəziyyət belədir.
«Dövlət  satınalmaları  haqqında»  Qanunun  40.4 -cü  maddəsi  də  adı  çəkilən  qa -
nun  çərçivəsində  bağlanan  müqavilələrin  Mülki  Məcəllə  müddəalarına  tabe
olduğunu göstərir.
Nəzəriyyədə  başqa  qarışıqlıq  administrasiyadaxili
(inzibati  orqanlar
arasında) müqavilələrə  aiddir.  Birincisi, ierarxiya  münasibəti  olan  idarəetmə
orqanları  arasında  müqavilələr  bağlana  bilməz,  bunlar  arasında  münasibət
ancaq  birtərəfli  aktlarla  həyata  keçirirlir.  Müqavilə  icra  xarakterli  qərar  qəbul
edilə  bilmədiyi  yerdə  bağlanır, ierarxiya  münasibəti göstəriş  vermək  səla -
hiyyətini  nəzərdə  tutsa  da,  o  da  birtərəfli  qərarla,  əmrlə  icra  edilir. İdarəetmə
orqanları  arasında  fəaliyyətin  birtərəfli  icra  qərarı əvəzinə  müqavilə lər
vasitəsilə yerinə yetirilməsinin idarəetməyə demokratiya gətirəcəyini düşünmək
səhvdir. Əksinə, bu hal müqavilənin bağlanmaması zamanı dövlət icraatının və
613
Abdullayev, s. 190.
614
Abdullayev, s  188.

---

İnzibati hüquq
299
ictimai xidmətin ləngiməsina səbəb olacaq və ümumilikdə dövlət idarəetməsinə
mənfi təsir göstərə cək.
Müqavilənin  tərəfləri  baxımından  yanaşdıqda  söhbət  aşağı  pillədəki  (az
səlahiyyətli)  administrasiya  ilə  yuxarı  pillədəki  idarəetmə  orqanları  arasında
bağlanan  müqavilələrdən  gedir.  Əslində,  administrativ  vahidlər  arasında  ierar -
xiya münasibəti yoxdur sa, yerli icra hakimiyyətinin yuxarı pilləli, bələdiyyənin
isə  aşağı  pilləli  orqan  olması  fikri  irəli  sürülə  bilməz;  yəni  aşağı  və  yuxarı
pilləli inzibati orqan bölgüsü ancaq ierarxiya münasibəti daxilində mövcud ola
bilər. İerarxiya münasibəti olmayan orqanlar baxımından isə müqavilə növündə
idarəetmə formaları ancaq tabeçilik qaydası olmayan icra hakimiyyəti orqanları
/bələdiyyələr  arasında  mümkündür; əks  halda  bunlar  arasında  administrativ
fəaliyyət  müqavilə  vasitəsilə  deyil,  inzibati  hüquqi  aktlar  vasitəsilə  həyata  ke-
çirirlir.  “Yuxarı  və  aşağı  pilləli  orqanlararası  müqavilə”  statusu  Rusiya  hüqu -
qunda  ortaya  atılıb  və inzibati  hüquq  prinsiplərinə  tamamilə  ziddir.  “Pillə”
münasibəti  tabeçilik  qaydasında,  yəni ierarxiya  münasibəti  olan  orqanlar  ara -
sında  olur;  bu  halda  isə  inzibati  funksiya  müqavilələrlə  deyil,  birtərəfli  gös-
tərişlər,  aktlarla  həyata  keçirilir.  Müqavilə  tabeçilik  qaydası  olmayan  şəxslər
arasında  mümkündür  ki,  bu  halda  da  yuxarı  və  ya  aşağı  pillədən  söhbət  gedə
bilməz.

---