Dərs vəsaiti Bakı 2010 q a f q a z ü n I v e r s I t e s I

Fərhad Mehdiyev
302
(idarəetmə  orqanlarının  daxilində  aparılan)  adlandırılır.
618
  İnzibati  nәzarәt ida-
rəetmə fəaliyyətinin reallaşdırılması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir və
bu  mexanizmlə  idarəetmə  orqanlarının  yuxarıdan  aşağıya  doğru  fəaliyyəti  tə -
min edilir. İnzibati nәzarәtin əsas və birinci məqsədi hüquqa uyğunluğu bərqə-
rar  etmək  deyil,  idarəetmə  orqanlarının problemsiz  fəaliyyətini  tәmin  etmәk-
dir.
619
  “Hüquqa  uyğunluq”  məqsədi  dövlət  hegemonluğunun  tətbiqində  ancaq
hüquqi dövlət prinsipinin bərqərar olması ilə ortaya çıxıb. Dövlət funksiyanınd a
polis  dövləti  anlayışının  hakim  olduğu  zamanlarda  da  inzibati aktlar  üzərində
inzibati  nәzarәt  yolları  var  idi,  lakin  onların  məqsədi  hüquqiliyi  təmin  etmək
deyil, idarəetmə orqanlarının bütövlüyü prinsipinin təmin edilməsi idi. Bu tezisi
isbat  edən  başqa  hal  inzibati  nəzarətin  təkcə  hüquqa  uyğunluq  deyil,  eyni  za -
manda mәqsәdә uyğunluq nәzarәtini də əhatə etməsidir. Digər tərəfdən, norma-
lar  ierarxiyası  nəzərə  alınaraq  inzibati  hüquqi  aktların  hüquqa  uyğunluğunun
yoxlanmasında yuxarı inzibati normativ aktlar da nəzarətin meyarı olacaq. Be -
ləliklə, “hüquqa uyğunluq” nәzarәti “idarəetmə orqanlarının bütövlüyü” prinsi -
pinә də xidmət edir.
“Idarəetmə  orqanlarının  bütövlüyü”  prinsipi, əslində,  idarəetmə  orqanları -
nın quruluşunun və fəaliyyət metodunun bir xüs usiyyətini ifadә edir. Lakin bu
yanaşma  çağdaş  desentralizasiya  və  demokratiklik  anlayışına  uyğun  gəlmir,
dolayısıyla  hər  bir  dövlətdə  inzibati  orqanların  məcburi  və  təbii  olaraq  belə
xüsusiyyətlər  daşıdığını  irəli  sürmək imkansızdır.  Bundan  başqa,  federal
dövlətlərdə  bütövlük  prinsipi  daha  məhduddur. Bununla  belə,  bu  prinsip  hər
hansı təşkilat daxilindəki idarəetmədə birlik və bütövlüyü, son nəticədə produk -
tivliyi  tәmin  etmәk  məqsədindən  irəli  gəl ir.  Beləliklə,  inzibati  nəzarət  və
xüsusilə  ierarxiya  nәzarәti,  idarəetmə  orqanlarının  bütövlüyü  prinsipinin
məcburi nəticəsidir. Inzibati qəyyumluq nәzarәti də müəyyən muxtariyyəti olan
yerli  idarəetmə  qurumlarının,  inzibati  orqanların  bütövlüyü  prinsipinә  əməl
edilməsini təmin edən mexanizmdır.
620
Keçmiş SSRİ və müasir Rusiya inzibati hüququnda administrasiyanın apar-
dığı  nәzarәtin  iki  əsas  növü  vardı:  qurumdaxili,  qurumüstü  nəzarət  və  admi -
nistrativ  nəzarət.
621
  Termin  qarışıqlığı  burada  da  özünü  göstərir.  Qurumdaxili
nəzarət  ierarxiya  nәzarәtini,  qurumüstü  nəzarət qismən  inzibati  qəyyumluq
nәzarәtini ifadә edir. “Administrativ nəzarət”i isə xüsusi qurumlar və müfəttiş-
liklər daimi olaraq hәyata keçirirdi; bu nəzarət forması administrativ qurumlar
618
Козырин, Штатина, Зеленцов, с. 163.
619
Алехин, Кармолицкий, Козлов, с. 363.
620
Gözübüyük , Tan, I Cild, s. 132.
621
Козлов, Овсянко, Попов, Москва, 2001, с. 436. Rusiya hüquq ədəbiyyatında bunlar “внутри-
ведомственный - надведомственный – административный контроль” adlandırılır.

---

İnzibati hüquq
303
üzərində deyil, özəl hüquq şəxsləri üzərində də həyata keçirilən, hüqu qa uyğun-
luq  nәzarәti  ilə  məhdud  olan  nәzarәtdir.
622
  Administrativ  nəzarət administrativ
instansiyalar üzərində tətbiq edildikdə Avropa hüququndaki “inzibati qəyyum-
luq nәzarәti” kimi çıxış edir.
A. İNZİBATİ HÜQUQİ AKTLAR ÜZƏRİNDƏ İERARXİYA
NӘZARӘTİ
Müasir  dövlətlərdə  administrativ  aparat  ictimai  xidmətlərin  müxtəlif  və
əhatəli  olması  ilə  bağlı  mərkəzdən  başlayaraq əyalətləri  də  əhatə  edən,  böyük
və qarışıq qurum kimi çıxış edir. Belə böyük və qarışıq aparatın sürətli və təsirli
şəkildə  işləməsi  ierarxiya  bağ ı  sayəsində  mümkün  olur.  Ümumi  administrativ
təşkilat  daxilində  ierarxiya  bağı təkcə  mərkəzdən  idarəetmə  instansiyaları  ara -
sında deyil, yerli idarəetmə instansiyaları daxilində də ola bilər.
623
 Dövlət idarə-
etməsində  ierarxiya  administrativ  qurum  daxilindək i  instansiya  və  məmurların
aşağıdan yuxarıya bir-birinə pillə-pillə bağlanması, yuxarı pillədəki səlahiyyətli
instansiya və  ya səlahiyyətli şəxsə tabe olmasını ifadә edir.
624
 Bununla  yanaşı,
ierarxiya  münasibəti  təkcə  dövlət  idarəsinə  aid  münasibət  deyil.  O,   hər  hansı
qrup  və  ya  cəmiyyətdə  müəyyən  ölçüdə  avtomatik  yaranır.  Məsələn, şirkətlər -
də, ailədə də ierarxiya  münasibətləri var. Ona görə də ierarxiya  münasibəti və
termini  idarə  edən  və  idarə  olunanların  olduğu  hər  bir  cәmiyyәt,  təşkilat  və
topluluqda  ortaya  çıxdığı  üçün, əslində,  hüquqi  deyil,  sosyoloji  hadisədir.
Dövlət  idarəetməsində  də  ierarxiya  münasibəti  və  nәzarәti  administrativ
fəaliyyətin məcburi bir hissəsidir.
625
Inzibati  aktlar  üzərində  ierarxiya  nәzarәtindən  bəhs  etməzdən əvvəl,  ierar-
xiya  münasibətinin  özəlliklərini  bir  daha  yada  salmaq  faydalı  olardı.  Çünki
ierarxiya  nәzarәti  ierarxiya  münasibətində  yuxarı  pillənin  (üstün)  aşağı  pillə
üzərindəki nәzarәtini ifadә edir.
Sosioloji  hadisə  olmaqla  yanaşı,  ierarxiyanın  hüquq  elmində  hüquqi  əsas -
lara dayandırılması  və  ona  hüquqi  məzmun  verilməsi  zəruridir.  Bunu  edərkən
idarəetmə  orqanlarının  bütövlüyü  və  hüquqi  dövlət  prinsipinə  əsaslanmaq  la -
zımdır.  İnzibati  idarəetmə  hüquq  nəzəriyyəsində ierarxiya  münasibətinə  dair
622
Rusiya «İnzibati idarəetmə hüququ»ndaki xarici nәzarәt və daxili nәzarәt terminlərınə də toxun-
maq lazımdır. Xarici nәzarәt administrativ instansiyaların ə slində ierarxik  üst sayılmayan admi-
nistrasiyanın gnrçə kləş dirdiyi nәzarәti ifadә edir. Türkiyə hüququnda administrativ qəyyumluq
nәzarәtinə bәnzәyәn bu nәzarәt növü bəzi nöqtələrdə (mәqsәdә uyğunluq nәzarәti kimi, sanksiya
tətbiq etmə kimi) fərqlənir.
623
Akyılmaz, Sezginer, s. 91.
624
Duran, s. 56.
625
Бельский, Козлов, Колибаба, c. 445.

---

Fərhad Mehdiyev
304
ümumi açıqlamalar verilsə də, ierarxiya bağının ünsürləri baxımından dəyərlən -
dirmə aparılmayıb. Hansı ünsürlərin varlığında və ya yoxluğunda ierarxiya mü -
nasibətinin olub-olmamasını demək mümkün olmur. Məsələn, ierarxik səlahiy-
yətlərin  qanuna  əsaslanmalı  olmasını  i ddia  edənlərlə  yanaşı,
626
onun  hüquqi
mətnlərdə yazılmasına ehtiyaç olmadığını irəli sürənlər də var.
627
MDB məkanı
inzibati  hüquq  elmində ierarxiya  münasibətinə  toxunulmaqla bərabər, bir
institut kimi tədqiq edilməyib.
628
 Ancaq müqayisəli inzibati hüququ tədqiq edən
müəlliflər  kontinental  hüquqda  inzibati  nəzarətin  bir  növü  kimi  ondan  bəhs
ediblər.
629
  Rusiya  hüququnda  ierarxiya  nәzarәtini  əvəz  edən  qurumdaxili
nəzarət
institutundan 
(отраслевой/внутриведомственный 
контроль)
danışılır.
630
Aşağı–yuxarı münasibəti kimi də ifadə edilən ierarxiya münasibəti müxtəlif
forma  və  həcimdə  ola  bilər.  Başqa  sözlə,  ierarxiya  münasibətinin həcmindən,
yəni üst pillədə olanın (üstün) aşağı pillə (alt) üzərində səlahiyyətlərinin miqya -
sından  danışmaq  olar.  Bəzən  “yuxarı”lar  “aşağı”lar  üçün  icrası  məcburi  qərar
qəbul etmək də daxil olmaqla vəzifəyə təyin etmə, vəzifədən çıxarma, inzibati
və  intizam  cəzası  vermə,  “aşağı”nın  aktlarını  ləğv  etmə  kimi  səlahiyyətlərdən
istifadə  edə  bilər.  Bəzən  də  ierarxiya  “üst”ünün  bu  səlahiyyətlərdən  ancaq  bir
və ya ikisini əldə toplaması mümkün olur. Digər tərəfdən, ierarxiya münasibə-
tinin  mahiyyətini  müəyyən  etmək  üçün  məsələyə istisnaedici  metodla  yanaşıb
hansı nәzarәt münasibətinin ierarxiya olmadığını ortaya qoymaq faydalı olardı.
İerarxiya  münasibətinin  administrativ  münasibət  olduğu  və  administrativ
vahid içində ortaya çıxmasının məcburi olduğunu gördük. Bununla belə, ierar -
xiya  “üst”ünün,  “aşağı”  üzərində  tətbiq  edə  biləcəyi  səlahiyyətlərin  yazılı  hü -
quq  mətnlərinə  əsaslanması,  hüquq  dövlətinin  “administrasiyada  qanunçuluq ”
prinsipinə uyğun gəlir. İerarxiya münasibəti mahiyyətcə əsasən xidmətdaxili və
xidmətlə əlaqədar tapşırıqları əhatə etdiyindən onların daxili nizam və fəaliyyət
təlimatları  ilə  tənzimlənməsində  əngəl  yoxdur  və  əsasən  də  bu  yola  müraciət
edilir.
626
Atay, s. 88.
627
Gözübüyük,  Tan, I Cild, s.  134,  Günday,  s.  55.  Ancaq ierarxiya səlahiyyətlərinin qanuni əsasa
dayanması problemi tətbiq olunan  səlahiyyətin  mahiyyətinə  görə  qiymətləndirilsə,  daha  uyğun
nəticəyə gəlib çıxmaq mümkündür.
628
Abdullayev, İnzibati  Hüquq, s.  408.  Hüquq  lüğətlərində  də  ierarxiya  termininə  rast  gəlinmir.
Baxın:  Hüquq  ensiklopedik  lüğəti,  s.  177-221.  Bu  termin  “tabeçilik  qaydası”  ifadəsi  ilə  əvəz
olunur.
629
Козырин, Штатина, Зеленцов, с. 164.
630
Бельский, Козлов, Колибаба, c. 445.

---

İnzibati hüquq
305
Pozitiv hüquqda haqlı olaraq belə bir fikir irəli sürülür ki, ierarxiya  müna-
sibətini aşkara çıxaran tənzimləmə “qanunsuz əmr” baxımından ortaya çıxır.
631
Cinayət Məcəlləsinin 40-cı maddəsi cinayət tərkibi təşkil edən əmrlərin yerinə
yetirilməsini  qadağan  edir.
632
  Bu  tənzimləməyə  görə,  «yuxarı»-nın əmrlərində
ancaq  açıq  şəkildə  cinayət  tərkibi  olduqda  onlar  icra  edilməməlidir.
Argumentum a contrario analiz metodundan istifadə etsək aydın olur ki, yuxarı
pillənin tapşırıqlarında cinayət tərkibi yoxdursa onlar icra edilmə lidir.
«Dövlət qulluğu haqqında» Qanunun 18 -ci və 26-cı maddələri də üst pillə -
də olan məmurun (rəhbərin) göstərişlərinin məcburiliyini açıq -aydın ortaya qo-
yur.  Qanuna  görə,  rəhbərin  göstərişlərini  icra etməmək,  intizam  məsuliyyətinə
səbəb olur.
İerarxiya  münasibətinin  müəyyən  edilməsində  başqa  metod  “üst  pillə” –
“alt pillə” münasibətinin nə vaxt mövcud olduğunu müəyyən etməkdir. Bunun
üçün idarətetmə münasibəti subyektlərinin təşkilati statusu ilə onlar arasındakı
səlahiyyət  və  vəzifə  bölgüsünə  baxmaq  l azımdır.  İerarxiya  münasibətində
tərəflər arasında aşağıdakı təsir mexanizmlərinin ola biləcəyi qәbul edilir:
1) vəzifəyə təyin etmə və vəzifədən çıxarma səlahiyyəti əsasən qurumun ba -
şında  dayanan  vəzifəli şəxsə  aiddir. İcrası  məcburi  olan  qərarlar  qəbul  et -
diklərinə  görə  bu  səlahiyyət  qanuni  əsas  tələb  edən  səlahiyyətdir.
633
  Bu-
nunla belə, vəzifəyə təyin etmə və vəzifədən çıxarma səlahiyyəti olmayan
ierarxiya  «üst»ləri  də  ola  bilәr.  Məsələn,  Azərbaycanda  yerli İH  şöbələ -
rində işləyən bütün məmurların təyin ed ilməsi və işdən çıxarılması səlahiy -
yəti İH  Başçına  məxsus  olsa  da, şöbə müdirləri şöbə  məmurlarının  ierar -
xiya «üst»ü sayılır. Çünki onlar ierarxiya bağının başqa vasitələrindən isti -
fadə edirlər (tapşırıq vermə, intizam təhqiqatı başlama və s.). Bu səlahiyyət
«aşağı»ların karyerası üzərində olan səlahiyyətdir;
2) xidmətə  aid  tapşırıqlar  vermə  və  daxili  tənzimləmə  səlahiyyəti  ümumi  və
mücərrəd  tapşırıqlar  və  ya  müəyyən  hallarla  əlaqədar  tapşırıqlar verilə
bilər.
634
  İerarxiya  münasibəti  xidmətin  icra  üsuluna  aid   obyektiv  qayda
qoyma səlahiyyətini də ehtiva edir və bununla “aşağı”ların davranışlarının
631
Akyılmaz, Sezginer, s. 93.
632
Cinayət  Məcəlləsinin  40-cı  maddəsində  deyilir:  “Müəyyən  edilmiş  qaydada  verilmiş  və  icrası
şəxs üçün məcburi olan əmr və ya sərəncamı yerinə yetirərkən, həmin şəxs tərəfindən bu Məcəllə
ilə qorunan obyektlərə zərər vurulması cinayət sayılmır. Belə zərərə görə qanunsuz əmr və sərən -
cam vermiş şəxs cinayət məsuliyyəti daşıyır. Bilə -bilə qanunsuz əmri və sərəncamı yerinə yetir -
məklə qəsdən cinayət törətmiş şəxs ümumi əsaslara görə məsuliyyətə cəlb olunur”.
633
Qanunvericiliyimizdə  bu  hal  əksini  tapıb.  «Dövlət  qulluğu  haqqında»  Qanunun  25.3 -cü  maddə-
sinə görə, başqa/aşağı işə keçirmə, işdən çıxarmanı inzibati orqanın rəhbəri həyata keçirir.
634
Duran, s. 57.

---

Fərhad Mehdiyev
306
müəyyən  formaya  salınması  mәqsәdi  güdülür.  “Aşağı”lar  bu  cür  tapşırıq-
lara dair əmrlərlə  mübahisə  edə  bilməzlər  və  onlara  əməl  etməlidirlər
(«Dövlət qulluğu haqqında »  Qanun, m. 18). Çünki  xidmətin icrasına görə
rəhbər məsuliyyət daşıyır.
635
 Hər ierarxiya «üst»ünün məcburi icra edilməli
qərar  (inzibati  akt)  qəbul etmək  səlahiyyəti  olmasa  da,  xidməti  tapşırıqlar
verə  bilər.
636
  İerarxiya  «üst»ü  bu  səlahiyyətdən  istifadə  edərkən  ierarxiya
sahəsindən  kənara  çıxmamalıdır.  Məsələn,  ierarxiya  rəhbərindən  yuxarı
instansiya xidmətin icra qaydasını tənzimləyibsə, o, bu məsələnin tənzim -
lənməsinə  girişməməlidir.  Müəyyən  tapşırıqlar  və  əmrlər  vermə  baxımın -
dan isə “yuxarı”, qanunvericiliyə görə açıq şəkildə “aşağı”ya verilmiş səla -
hiyyəti onun əvəzinə icra edə bilməz,
637
icra edərsə, akt ultra vires prinsi-
pinə görə hüquqa zidd olacaq. Lakin «yuxarı» qanunvericiliyə zidd nəticə -
yə məcbur etməmək şərti ilə «aşağı» insansiyanın müəyyən məzm unda və
formada qərar çıxarmasını tələb edə bilər, yəni ona göstəriş və təlimat verə
bilər.
638
Digər tərəfdən, “aşağı”nın xidmətlə bağlı, şәxsi mənafe və ya hü-
quq pozuntusuna yol açmayan belə aktlara etiraz etmək hüququ yoxdur ;
3) “aşağı”nın  çıxardığı  aktları ləğv,  dəyişdirmə  və  geri  götürmə  səlahiyyəti
ierarxiya münasibətinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir.
639
 «Yuxarı» bun-
ları hüquqa uyğunluq nəzarəti qaydasında və  ya  məqsədəuyğunluq  motivi
ilə  də  tətbiq  edə  bilər.
640
  Hər  ierarxiya  münasibəti  məcburi  olaraq  bu
səlahiyyəti ehtiva edirmi, yoxsa, bunun üçün ayrıca qanuni əsas olmalıdır?
Birincisi, xidmətlə  əlaqədar  maddi  akt  və  hərəkətlər  üzərində  bu
səlahiyyətdən  hər  bir ierarxiya  «üst»ünün  istifadə  edə  biləcəyini  qәbul
etmək  lazımdır.  Inzibati  hüquqi  aktların  lə ğvi  baxımından  da  belə
düşünmək  lazımdır  (İİHQ, m. 67).  Lakin  aktın  dəyişdirilməsi  və  ya
«aşağı»nın əvəzinə  «yuxarı»nın  yeni  akt  qəbul  etməsi  üçün  “yuxarı”nın
qanuni əsası  olmalıdır.  İcrası  məcburi  olan  qərar  qəbul  etmə  səlahiyyəti
ancaq  qanunvericiliklə  tanına  bilər,  inzibati  aktın  səbəb  olduğu  hüquqi
nәticәlәrin  dəyişdirilməsi  də  ancaq  icrası  məcburi  olan  başqa  inzibati
hüquqi  aktla  mümkün  ola  bilәr.  Burada  da  qanuni  səlahiyyət  olmalıdır.
Azərbaycan  hüququnda  bu,  «Vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarını  pozan
qərar və hərəkətlərdən məhkəməyə şikayət edilməsi haqqında» Qanunun 2 -
ci  maddəsində  göstərilib.  Qanuni  tənzimləmələrlə  «yuxarı»  instansiyaya
“aşağı”nın qərarını dəyişdirmə və ləğv etmə kimi səlahiyyətlə r tanınır;
635
Akyılmaz, Sezginer, s. 93.
636
Atay, s. 89.
637
Atay, s. 90.
638
Günday, s. 56.
639
Gözübüyük, Tan, 1 Cild, s. 134.
640
Бельский, Козлов, Колибаба, c. 445.

---

İnzibati hüquq
307
4) ierarxiya  münasibətinin  “yuxarı”sının  “a şağı”ların karyeralarına  təsir  gös-
tərən  bəzi  səlahiyyətləri -  cəzalandırma,  təltif  etmə  kimi  imkanları  ola
bilər. Bəzi hallarda ierarxiya “üstü” birbaşa özü bu səlahiyyətləri tətbiq edə
bilməsə də, bu proseslərdə təşəbbüs göstərə bilər (təqdimat, təklif v ermək).
Cəzalandırma səlahiyyətində birbaşa qanuni əsasa ehtiyac olduğu halda,
641
«aşağı»nın  “şəxsi  işinə”  (karyerasına)  təsir  etmə  baxımından ierarxiya
«üst»ünün səlahiyyətli olması qəbul edilir.
İerarxiya münasibəti əsasən bir inzibati orqan daxilində ortaya çıxır. Onsuz
da  qurum  daxilində  ierarxiya  münasibətinin  olması  təbiidır.  Bununla  yanaşı,
fərqli  inzibati  orqanlar  arasında  da  ierarxiya  münasibətinin  olması  mümkün-
dürmü? Məsələn, Türkiyə inzibati hüquq nəzəriyyəsində olan hakim fikrə görə,
ierarxiya münasibəti ancaq eyni hüquqi şəxs daxilində yarana bilər.
642
 Nazirlik
və  yerli  icra  hakimiyyəti  ayrı  hüquqi  şəxslər  deyil dir,  onlar  dövlətin  hüquqi
şəxsiyyətini  paylaşırlar.
643
  Fransa  və  Almaniya
644
  eyni  sistemi  tətbiq  edirlər.
Türkiyə  hüquq  sistemi  baxımından  dü zgün  olan  bu  baxış  Azərbaycan  hüququ
baxımından tətbiq edilə bilməz, çünki icra hakimiyyəti strukturu daxi-lində bəzi
administrativ  instansiyalar  müstəqil  hüquqi şəxs  statusundan  istifadə  edirlər.
Azərbaycanda “ümumi  hüquq  şəxsi”  administrativ  tənzimləmə  ilə  yara-
dıldığından  mərkəzi  administrasiya  vahidlərinin  bir  hissəsi  (məsələn,  Maliyyə
Nazirliyi)  təsis  sənədlərində  nəzərdə  tutulduğu  üçün  hüquqi  şəxs  sayılır.
645
Hüquqi  şəxsin  təsis  edilməsi  barədə  akta  əsasən,  səlahiyyətinə  daxil  olmayan
məsələlərdə  administrativ  vahid  (instansiya)  akt  qəbul  edə  bilməz.  Lakin
hüquqi  şəxs  müəyyən  ölçüdə  administrativ  müstəqillik  qazana  bilər,  bu  halda
da  klassik  mənada  ierarxiya  münasibətinin  və  ierarxiya  səlahiyyətlərinin
istifadəsi  mümkün  olmayacaq. Məsələn,  inzibati  orqan  müstəqil  hüquqi
şəxsdirsə,  onun  aktlarını başqa  inzibati  orqan  ancaq  açıq  qanuni  səlahiyyətə
dayanaraq yoxlaya bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, mərkəzi idarəetmə orqanlarının
641
Akyılmaz, Sezginer, s. 95.
642
Özay, s. 168.
643
Akyılmaz, Sezginer, s. 81.
644
Misal Almaniyada mərkəzi federal orqanlar baxımından mötəbərdir.
645
  Azərbay canda  bəzi  nazirirliklərin  statusu  ilə  əlaqədar  ayrı  bir əsasnamə  olduğunu  və  bu  əsas -
namələrlə  onlara  hüquqi şəxsiyyət  tanındığını  görürük. Əksinə,  bəzi  nazirirliklərin  əsasnaməsi
yoxdur.  Məsələn,  Maliyyə  Nazirliyinən  statusunu  tənzimləyən  4  Fevral  2000 -ci  il  tarixli Əsas -
namə var və onun 1.5-ci maddəsinə görə Maliyyə Nazirliyi hüquqi şəxsdir. Vergilər Nazirliyi də
Maliyyə  Nazirliyi  kimi  hüquqi şəxsdir.  Amma  Müdafiə  Nazirliyi  və  ya  Səhiyyə  Nazirliyi  üçün
hər  hansı əsasnamə  hələ  ki,  hazlrlanmadığı  üçün  bunl arın  hüquqi  şəxs  olduqlarını  göstərən
qanunvericilik  norması  yoxdur.  Başqa  diqqət  çəkən  hal  odur  ki,  «Yerli  icra  hakimiyyətləri
haqqında» Əsasnaməyə  görə  hüquqi şəxs  statusu  nəzərdə  tutulmamış  yerli  icra  hakimiyyətləri
Əsasnamənin  26-ci  maddəsinə  görə  müst əqil  qurumlar  yarada  bilər  və  onlar  hüquqi şəxs
statusundan istifadə edə bilərlər.

---

Fərhad Mehdiyev
308
müstəqil  hüquqi şəxs  sayılması  səhv  yoldur,  səmərəli,  bütöv  idarəetmə
prinsipinə  ziddir.  Bununla  bərabər,  oxucuların  diqqətinə  çatdırırıq  ki,
ölkəmizdə də artıq bu məsələ anlaşılmağa başlanıb, buna görə də yeni qurulan
administrativ vahidlərə hüquqi şəxs statusu tanınmır.
Beləliklə,  məzmununu  açıqlamağa  çalışdığımız  ierarxiya  münasibəti
“yuxarı”nın  “aşağı”  üzərində  nәzarәt  və  sərəncam  səlahiyyətlərini  əhatə  edir.
İerarxiya  nәzarәti,  inzibati  qulluqçuların həm hüquqi həm  də maddi  aktları,
habelə karyeraları üzərində  həyata  keçirilir.
646
  Bunlar  arasında  inzibati
idarəetmə  hüququnu  daha  çox  maraqlandıran  hüquqi  aktlar  üzərində  hәyata
keçirilәn ierarxiya nәzarәtidir. Bunun nəticəsində inzibati akta ierarxiya “üstü”
müdaxilə edə bilər. İerarxiya münasibəti və nәzarәti SSRİ -dә “ümumi nәzarәt”
formasında  həyata  keçirilib  və  çox  geniş  tətbiq  edilib.  A dministrativ
instansiyaların  öz  sahəsinə  daxil  olan  administrativ  vahidlər  üzərində  geniş
nəzarət  səlahiyyəti  vardı.
647
  Lakin  bu  nәzarәt  Avropa  hüququndaki  “ierarxiya
nәzarәti”  ilə  eyni  deyildi. “Ümumi  hüquq  şəxsləri”  termininin  olmadığı  sovet
inzibati  hüququnda  fərqli  administrativ  instansiyalar  arasında  ierarxiyaya
bənzər  münasibətlər  vardı.  SSRİ-nin  dağılmasından  sonra  Azərbaycanda
mərkəzi  hökümətin  “zəifləməsi”,  bazar  iqtisadiyyatının  inkişafı  ilə  dövlət
idarələrinin  hüquqi şəxs  olması  tanındı.  Beləliklə,   “ümümi  hüquq  şəxsi”
anlayışı  da  Azərbaycan  hüququna  daxil  olub.  Bununla  belə,  “ümümi  hüquq
şəxsi”  termininin  “xüsusi  hüquq şəxsi”  termini  ilə  hansı  cəhətlər  baxımından
fərqli 
olduğu
qanunvericiliyimizdə
nəzərə 
alınmır.
648
 
Bu 
səbəbdən
administrativ  instansiyalara  hüquqi  şəxsiyyət  tanınmasında  aşırı  davranıldığını
iddia etmək olar. Bu məsələyə əsərin daha əvvəlki bölmələrində toxunulub.
Prezident üsulu ilə idarə olunan Azərbaycanda bəzi nazirliklərə hüquqi şəxs
statusu verilib. Nazirliyin ən yüksək vəzifəli şə xsi statusunda olan və nazirliyin
kollegiyasından  da  üstün  məqamda  olan  naziri,  Dövlət  Başçısı  təyin  edir,
vəzifədən çıxarır, aktlarını ləğv edir, ona lazımi tapşırıqlar verir. Qısası, nazir -
Dövlət  Başçısı  münasibəti  ierarxiya  bağının  bütün