Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

 
 
78 
Müəssisədaxili planlaşdırma prosesində bu göstəricilər 
daha  da  təfsilləşdirilərək,  istehsalın  ayrı-ayrı  haqlarının  iş 
planlarına  çevrilir.  Bunu  plan  tutulan  dövrlər  haqqında  da 
söyləmək  olar.  Hər  hansı  bir  qısa  dövr  üçün  tərtib  olunan 
planlar daha uzun müddət tutulmuş planlarla əlaqədar olur.   
Müəssisədə  planlaşdırmanın  mühüm  vəzifələrindən 
biri  eyni  texnikanı  və  qabaqcıl  texnoloji  prosesləri  tətbiq 
etmək  və  onlardan  səmərəli  surətdə  istifadə  edə  bilmək 
üçün lazımi şərait yaratmaqdan ibarətdir.  
Planlaşdırma əməyin təşkilini yaxşılaşdırmağa, kadr-
ların mədəni – texniki səviyyəsini müntəzəm surətdə yük-
səltməyə,  təsərrüfat  hesabını  möhkəmləndirməyə,  qənaət 
üsuluna riayət etməyə kömək etməlidir.  
Müəssisədaxili planlaşdırmanın vəzifələrindən biri də, 
texniki  tərəqqi  ilə,  habelə  itkinin  və  qeyri-məhsuldar  xərc-
lərin  aradan  qaldırılması  ilə  əlaqədar  olan  daxili  istehsal 
ehtiyatlarını  aşkara  çıxarıb,  onları  səfərbərliyə  almaqdan 
ibarətdir.  Bunlar  müəssisəyə  öz  planını  nəinki  tamamilə, 
hətta artıqlaması ilə yerinə yetirmək üçün imkan yaradır.  
Müəssisədə  plan  işinin  əsas  mahiyyəti  aşağıdakılar-
dan  ibarətdir.  a)  yeni  məhsul  istehsalına  hazırlıq  işlərinə 
aid planlar  tərtib etmək; b) istehsalı  mənimsəmiş  məhsul-
ların hazırlanması planlarını tərtib etmək; c) istehsal üçün 
zəruri  olan  iş  qüvvəsini,  material,  enerji  və  başqa  maddi 
resursları  müəyyən  etmək  və  d)  plan  dövründə  müəssisə-
nin  istehsal-təsərrüfat  fəaliyyəti  göstəricilərini  texniki-
iqtisadi  cəhətdən  əsaslandırmaq.  Bu  işin  keyfiyyətlə  icra 
edilməsi  istehsalın  daxili  ehtiyatlarının  müntəzəm  surətdə 
aşkara çıxarılmasını və onlardan istifadə edilməsini təmin 
etmək üçün təşkilat-texniki tədbirlər hazırlanmasını nəzər-
də tutur.  

---

 
 
79 
Zavoddaxili  planlaşdırma  prosesində  planların  layı-
hələrinin  geniş  surətdə  müzakirə  edilməsi  təşkil  edilir, 
plan tapşırıqları bilavasitə icraçılara çatdırılır, planın yeri-
nə  yetirilməsi  üçün  operativ  hazırlıq  işləri  aparılır,  planın 
bir qərarda yerinə yetirilməsinə mane olan səbəblər aradan 
qaldırılır və bu məsələdə də istehsalın gedişinə arasıkəsil-
mədən nəzarət edilir və o nizama salınır.  
Müəssisədə  plan  sahəsində  aparılan  işlərə  istehsal, 
əmək,  əmək  haqqı  və  məhsulun  maya  dəyəri  planlarının 
yerinə  yetirilməsinin  texniki-iqtisadi  cəhətdən  təhlil  edil-
məsi işi də daxildir ki, bu da uçot və hesabatdan əldə edi-
lən məlumat əsasında həyata keçirilir.  
İri  müəssisələrdə plan işinin bölüşdürülməsi zərurəti 
meydana gəlir. Bu, məsələn, yeni məhsul istehsalına hazır-
lıq  və  onun  mənimsənilməsi,  yeni  texnikanın  tətbiq  edil-
məsi,  material-texniki  təchizat,  avadanlığın  təmiri  və 
əsaslı tikinti işlərinin planlaşdırılmasına aiddir. Plan işinin 
bu bölmələrindən hər birinə müvafiq istehsalın işinin plan-
laşdırılması da daxil edilir. 
Adətən,  zavoddaxili  planlaşdırma  aşağıdakı  prinsip-
lər əsasında həyata keçirilir:  
a)  demokratik  mərkəziyyət  prinsipi-əsas  strateji  mə-
sələlərin  həllində  mərkəzləşdirilmiş  rəhbərliyin  demokra-
tiyanın  inkişafı  ilə,  planlaşdırmada  əmək  kollektivinin 
iştirakının genişləndirilməsi ilə  əlaqələndirilməsini nəzər-
də tutur; 
b)  elmlilik  prinsipi–iqtisadiyyatın  dərk  edilmiş  inki-
şaf  qanunauyğunluqlarından  istifadə  olunmasını,  hər  bir 
müəyyən dövrdə fəaliyyət göstərən obyektiv və subyektiv 
amillərin nəzərə alınmasını nəzərdə tutur; 

---

 
 
80 
c)  fasiləsizlik  prinsipi  –  o  deməkdir  ki,  müəssisənin 
perspektiv,  cari  və  operativ  planları  qarşılıqlı  əlaqəli    ol-
malı və planların yerinə yetirilməsinin müxtəlif mərhələlə-
rində əldə edilmiş resurs  və nəticələrdən asılı olaraq, real 
iqtisadi vəziyyətin daim dəyişən şəraiti nəzərə alınmalıdır; 
d) komplekslilik prinsipi  – planların istehsalın bütün 
tərəflərini,  yəni  istehsalı,  elmi-texniki  tərəqqini,  əmək, 
maliyyə və s. – ni əhatə etməsini nəzərdə tutur. Bu prinsip 
tələb  edir  ki,  müəssisə  miqyasında  ayrı-ayrı  məsələlərin 
həllinə kompleks yanaşılsın; 
e) mütənasiblik prinsipi – o deməkdir ki,  istehsal ilə 
istehlak  arasında,  əsas  istehsal  ilə  qeyri-istehsal  sahələri 
arasında və s. müəyyən mütənasiblik təmin olunmalıdır; 
f) optimallaşdırma prinsipi – seçilmiş meyar baxımın-
dan ən yaxşı optimal planın müəyyən edilməsini təmin edir. 
Müəssisədə  planların  optimallaşdırılması  meyarı  kimi 
mənfəət, rentabellik və gətirilmiş məsrəflər çıxış edə bilər.  
Bunların arasında səmərəli  əlaqələri  yaratmaq  üçün 
bu  proseslərin  gedişatı  əsasında  gələcək  inkişafını  (plan-
laşdırmasını)  müəyyən  etməkdə  iqtisadi  metodların  kö-
məyi  ilə  həll  etmək  olar.  Adətən,  sənaye  müəssisələrində 
planlaşdırma işlərini həyata keçirmək üçün balans, norma-
tiv, analitik, proqram-məqsədli və iqtisadi-riyazi metodlar-
dan istifadə edilir. 
Məlumdur ki, geniş təkrar istehsal mürəkkəb və çox-
tərəfli,  sahələrarası  qarşılıqlı  istehsal  əlaqələri  şəraitində 
baş  verir.  Bu  cür  əlaqələr  həm  natural  və  həm  də  dəyər 
formasında  məcmu  ictimai  məhsulun  istehsalı,  bölgüsü, 
tədavülü (mübadilə) və istehlakı proseslərini birləşdirir.  
Çoxillik  təcrübəsi  göstərmişdir  ki,  maddi  istehsal 
sahələri  arasındakı  ən  səmərəli  proporsiya  və  kəmiyyət 

---