Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 168 ~ 
 
burada: a - titrə sərf olunan 0,1 N gümüş nitrat məhlulunun  
miqdarı, ml; 
T – 0,1 N gümüş nitrat məhlulunun titrinə düzəliş; 
C – su işçi məhlulunun ümumi həcmi, ml (200 ml); 
N – məhsulun nümunə çəkisi, q; 
  
e – titr üçün götürülən işçi məhlulun miqdarı, ml; 
0,005845 – 0,1 N ml gümüş nirtatın natrium xloridə  
çevirmə əmsalı. 
Reaktivlərin hazırlanması. 0,1 N gümüş nitrat məhlulu, 16,98 
q  Ag  NO
3 
suda  həll  edilir  və  həcmi  1  l-ə  çatdırılır,  məhlul  tünd 
şüşədən  hazırlanan  qabda  saxlanır.  Titr  0,1  N  natrium  xlorid 
məhlulu ilə yoxlanır (kimyəvi təmiz quru reaktiv – 5,8 q – 1 litrə) 
10%-li  kalium  bixromat  məhlulu.  10  q  K
2
Cr
2
O
7
  reaktivi  suda 
həll edilir və həcmi 100 ml-ə çatdırılır. 
 
3.19. Meyv
ə
-t
ə
r
ə
v
ə
zl
ə
rin v
ə
 
onların emal 
m
əhsullarının orqanoleptik qiymə
tl
ə
ndirilm
ə
si 
Meyvə-tərəvəzlərin  və  onların  emal  məhsullarının  hazırda  qə-
bul  olunmuş  orqanoleptik  qiymətləndirmə  metodu  (dequstasiya) 
tam əlverişli sayıla bilməz. O, hər keyfiyyət göstəricisinə bu və ya 
digər  miqdarda,  daha  doğrusu  5  bal  qiymət  verilməsini  nəzərdə 
tutur.  Lakin  ümumi  miqdarı  qiymətləndirmədə  ayrı-ayrı  göstəri-
ciləri  eyni  ola  bilməz  və  olmamalıdır.  Qeyd  etmək  yerinə  düşər 
ki,  orqanoleptik  təhlildə  məsələn,  şərabların  keyfiyyətində  ayrı-
ayrı  keyfiyyət  göstəriciləri  onların  əhəmiyyətinə  uyğun  differen-
sasiya  olunmuş  qiymətləndirilir  və  bu  zaman  ümumi  bal  adətən 
10 bal təşkil edir. 
Meyvə-tərəvəzlər və onların emal məhsulları üçün şirin desert 
məhsullar kimi orqanoleptik qiymətləndirmə vacibdir. Dequstasi-
yada qeyri-kafi qiymət alan nümunələr analitik təhlillərə verilmir. 
Orqanoleptik  qiymətləndirmədə  analizatorlar  insanın  hissiyyat 
üzvləridir: görmə, dad, lamisə, hiss etmə. İnsanın bu hissiyatı sub-
yektivdir,  lakin  müəyyən  qiymətləndirmə  qaydalarında  onun 

---

~ 169 ~ 
nəticələri obyektiv və etibarlı ola bilir. 
Bu qaydalardan əsasları aşağıdakılardır. Qiymətləndirməni tək 
saydan  ibarət  daimi  tərkibdə  komissiya  aparmalıdır.  Komissiya 
üzvləri  qiymətləndirilən  məhsul  qrupunun  keyfiyyət  göstəriciləri 
ilə  yaxşı  tanış  olmalı,  yaxşı  inkişaf  etmiş  hiss  orqanlarına  malik 
olmaqla, qiymətləndirməni aparma qaydalarını bilməlidir.  
Orqanoleptik qiymətləndirmə çox vaxt dequstasiya, başqa söz-
lə dadla qiymətləndirmə adlandırılır. Dequstasiya işıqlı və havala-
nan  otaqlarda  aparılır.  Stol  səliqəli  düzülməli,  üzərində  yerinə 
yetirilən işə aid olmayan artıq heç nə olmamalıdır. Məsələn, güclü 
çiçək ətri, siqaret (dequstasiyada siqaret çəkmək olmaz) və s. 
Dequstasiyadan  əvvəl  möhkəm  yeyilməməlidir,  lakin  ac  da 
olmaq  düzgün  sayılmır.  Komissiyanın  hər  bir  üzvü  dequstasiya 
üçün lazım olan hər şeylə – boşqab, çəngəl, qədəh, qalıqlar üçün 
fincan,  ağzı  yaxalamaq  üçün  stəkanla  təmin  olunmalıdır.  Stolda 
çörək, qatqılar, qəlyanaltılar olmamalıdır. Lakin təzə xiyar, pomi-
dor qiymətləndiriləndə duz; şərabda suxarı yaxud kəskin olmayan 
pendir  qoyulur.  Bir  dequstasiyada  qiymətləndirilən  nümunələr 
həddindən  çox  olmamalıdır.  Məhsulun  temperaturu  15-20
0
C  ara-
sında olmalıdır. 
Analitik  təhlilə  xarici  görünüşün  cəlbediciliyi,  meyvə  və  tərə-
vəzlərin rənginin intensivliyi və bərabər səviyyədə olması, onların 
ölçüsü, formasının düzlüyü, zalivkanın, şərbət və duz məhlulunun 
rəngi  və  şəffaflığının  qiymətləndirilməsi  ilə  başlanır.  Düzgün  ol-
mayan  forma,  qeyri-bərabər  rəng  boğunuq  çalarlarla,  partiyada 
müxtəlif  çeşidli  nümunələrin  olması  qiymətin  aşağı  düşməsinə 
səbəb olur. Şərbətlər, zalivkalar cəlbedici olmalı, səciyyəvi rəngli, 
şəffaf,  bulanıqsız  və  asılqan  hissəciklərsiz  olmalıdır.  Duzlu-tur-
şudulmuş məhsulların duzlu məhlulunda seliksiz spesifik bulanıq 
olmasına  yol  verilir.  Bu  halda  bulanıqlıq  məhv  olmuş  süd-turşu 
bakteriyaları ilə əlaqədardır. 
Sonra daha vacib  göstəricilərin qiymətləndirilməsinə başlanır. 
Bunlar: dad, ətir, konsistensiya, məhsulun fərdi xüsusiyyətləridir. 
Sıx, xırçıldayan, şirəli, lakin kobud olmayan konsistensiya yüksək 
qiymətləndirilir. Dad harmonik, həmin məhsul üçün xarakterik ol-

---

~ 170 ~ 
malıdır.  Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  dilin  müxtəlif  hissələri  dadın 
əsas tiplərini fərqli qəbul edir: acı, şirin, duzlu. Odur ki, yoxlanı-
lan  məhsul  dilin  müxtəlif  hissələrinə  bərabər  paylanmalıdır.  Ətri 
burun  hissəsi  ilə  havanı  çəkməklə  qiymətləndirirlər,  bu  zaman 
məhsul  yüngül  qızdırılmalıdır,  mayeli  qab  əlin  içində  qızdırıla 
bilər. 
Sonra  komissiyanın  hər  üzvü  dequstasiya  vərəqini  doldurur. 
Hər  bir  göstərici  5  bal  sistemi  ilə  qiymətləndirilərək,  alınan  qiy-
mət əmsala vurulur. Təzə meyvə və tərəvəzlərin orqanoleptik qiy-
mətləndirilməsi  üçün  keyfiyyət  göstəricilərinin  aşağıdakı  əmsal 
qiymətləri şkalası müəyyən olunmuşdur. 
 
İriliyi  
0,15 
Formanın düzlüyü, tipikliyi 
0,1 
Xarici cəlbedicilik 
0,2 
Rəng intensivliyi 
0,15 
Rəngin bərabərliyi 
0,1 
Dad 
0,6 
Ətir 
0,4 
Örtücü toxumanın konsistensiyası 
0,1 
Lətin konsistensiyası 
0,2 
 
Meyvə  və  tərəvəzlərin  emal  məhsullarının  orqanoleptik  qiy-
mətləndirilməsi  üçün  keyfiyyət  göstəricilərinin  aşağıdakı  əmsal 
ədədləri şkalası istifadə olunur. 
 
Xarici cəlbedicilik 
0,15 
Meyvə, tərəvəzlərin rəngi 
0,1 
Zalivka, şərbət, duz məhlulunun rəngi 
0,1 
Zalivka, şərbət, duzlu məhlulun şəffaflığı 
0,1 
Meyvə, tərəvəzlərin konsistensiyası 
0,35 
Dad 
0,7 
Ətir 
0,4 
Tipiklik  
0,1 
 
Tapşırıq. Qrup dərsdə dequstasiya komissiyası kimi çıxış edə-
rək,  təzə  yaxud  konservləşdirilmiş  məhsulları  nəticələr  müzakirə 

---