Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 189 ~ Soyutmanın ləngidilməsi soyuducularda saxlanmanın səmərəli- liyini aşağı salır. Belə ki, yalnız 1 günlük gecikmə saxlanmanın davam etməsini 10 gün, 3 günlük 20-22 0 C temperaturda gecikmə isə bütöv 1 ay qısaldır. Yığım yetişkənliyi istehlak yetişkənliyi ilə üst-üstə düşən mey- və və tərəvəzlər (giləmeyvələr, gilas, albalı, xiyar, yaşıl tərəvəzlər və s.), yaxud nisbətən qısa müddətdən sonra daxil olanlar (ərik, şaftalı, gavalı, qovun və s.) sürətlə (1-5 saat ərzində) nəql edilmə yaxud saxlanma temperaturunadək soyudulmalıdır. Uzun müddət- li saxlanma zamanı istehlak yetişkənliyinə çatan meyvələr (alma və armudun qışlıq sortları və s.) tədricən soyudula bilər (20-24 sa- at ərzində). Əvvəlcədən soyutma adətən stasionar (daimi) soyuducularda, dəmir və şosse yolu yaxınlığında olan xüsusi soyutma stansiyala- rında (o cümlədən, hərəkətli) həyata keçirilir. Bəzi hallarda əvvəlcədən soyutmaq üçün nəql edici vasitələr- dən – soyuduculu maşın yaxud avtorefrijeratorlu dəmir yol va- qonlarından istifadə olunur. Bu halda soyutmaya əlavə vaxt itkisi artmış olur. Konveyr tipli aparatlarda axında soyutma daha səmərəlidir. Bu halda meyvələr soyuducu kameralar yaxud nəqliyyat vasitələrinə yüklənənədək havada, hidrosoyuducularda və vakuum soyuducu- larda (sonuncu fasiləli işləyən aparatdır) soyudulur. Bu üsullar saxlanmaya davamsız meyvə və tərəvəz (giləmeyvələr, çəyirdəkli meyvələr, yaşıl tərəvəzlər və s.) növ və sortları üçün əlverişlidir. Məhsulun birbaşa saxlanıldığı kamerada əvvəlcədən soyudul- ması təcrübədə daha geniş yayılmışdır. Bu halda eyni kameradan həm soyutma, həm də saxlanma üçün istifadə olunduğundan, so- yutmadan sonrakı əlavə yükləməyə ehtiyac qalmır. Əgər soyutma kamerada aparılırsa, onda ona hər gün 30-40 t meyvə və tərəvəz yüklənir ki, bu da ümumi tutumun 15-20%-ni təşkil edir. Bu halda kamera əvvəlcədən 0 0 C-yə, soyuğa həssas meyvə və tərəvəzlər isə 5-6 0 C-yə qədər soyudulur. Kameraya meyvə yaxud tərəvəzlərin ilk partiyası yerləşdirildikdən sonra hava-soyuducu 24 saata 2- 3 0 C-yə qədər soyutma hesabı ilə tam gücü ilə işə salınır. Əgər ~ 190 ~ soyuducu kamerada temperatur 5-10 0 C-dən yüksəkdirsə, onda yeni məhsul partiyasının yüklənməsi kamerada rejim stabilləşənə qədər ləngidilir. Az tutumlu (50-700 ton) kameradan istifadə olunarsa, soyut- maya kamera tam doldurulduqdan sonra başlanır. Aşağı tempera- tura həssas olan meyvələr saxlandıqda əvvəlcə 2-3 gün müddətin- də 5-6 0 C-yə qədər soyudulur, sonra temperatur tədricən həmin sort üçün optimal sayılan səviyyəyədək azaldılır. Soyuducu saxlanmasında ən vacib texnoloji rejim parametrləri temperatur, havanın nisbi rütubəti və havanın dövr etdirilməsidir. Temperatur meyvə və tərəvəzlərin saxlanmasında fizioloji və biokimyəvi prosesləri nizamlayan əsas vasitə, həmçinin rütubət mübadiləsini intensivləşdirən vacib amillərdən biridir. Yüksək temperaturda bütün həyat fəaliyyəti prosesləri sürətlənir və nəti- cədə itkilər artır. Lakin aşağı temperaturun da artıq olması toxu- maların məhvinə və donmaya səbəb ola bilər. Hər növ və sort üçün optimal saxlanma temperaturunun seçilməsi onların özünə xas böhran və krioskopik temperaturu ilə məhdudlaşır. Kriosko- pik temperatur bitkinin toxumalarında buz əmələ gəlməsinin baş- lanğıcı hesab olunub, onların məhvinə səbəb olur. Krioskopik temperatur yol verilən aşağı temperaturun son həddidir. Böhran temperaturu odur ki, ondan aşağı temperaturda meyvələrdə fi- zioloji (aşağı temperatur) pozulmalar başlayır: tutqunlaşır və toxuma məhv olur , xarici görünüşü və mətbəxlik keyfiyyəti pislə- şir, meyvələr asanlıqla mikrobioloji xəstəliklərə yoluxur. Böhran temperaturunun səviyyəsi meyvə və tərəvəzlərin yetişkənlik dərəcəsindən və fizioloji vəziyyətindən asılıdır. Meyvə-tərəvəzlə- rin bir çoxu üçün optimal saxlanma temperaturu 0 0 C-yə (±1 0 C) yaxındır. Lakin subtropik, tropik meyvələr, qarpız, kartof, yetiş- məmiş pomidor daha yüksək temperaturda saxlanır (cədvəl 4.9). Cədvəl 4.9 Təzə meyvə və tərəvəzlərin tövsiyə edilən saxlanma rejimi Məhsullar Saxlanma temperaturu, 0 C Havanın nisbi rütubəti, % Saxlanmanın davam etməsi (yığımdan ~ 191 ~ başlayaraq), ay 1 2 3 4 Təzə tərəvəzlər Kartof: tez Gec 2÷4 2÷5 90-95 90-95 2 həftə 4-8 həftə Ağbaş kələm: tez orta gec 0÷0,5 0÷-1 0÷-1 90-95 90-95 90-95 1 həftə 2-3 həftə 6-8 həftə Qırmızıbaş kələm -1÷0 90-95 5-7 həftə Gül kələm 0÷0,5 85-95 2 həftə Kök 0÷1 90-95 4-6 həftə Çuğundur 0÷1 90-95 3-5 həftə Baş soğan -1÷-3 70-80 4-8 həftə Sarımsaq -1÷-3 70-80 4-7 həftə Pomidor: süd yetişkənlikdə boz və çəhrayı qırmızı 11÷13 1÷2 0,5÷1 85-90 85-90 85-90 3-4 həftə 1 həftə 2-4 həftə Badımcan 7÷10 85-90 15 gün Şirin bibər 0÷11 85-90 10 gün Xiyar: açıq qruntda becərilən örtülü qruntda becərilən 7÷10 10÷14 85-95 85-95 15 gün 15 gün Qarpız 2÷3 85-90 2 gün Qovun 0÷2 85-95 2-3 gün Yunan qabağı 0÷4 85-90 2 gün Balqabaq 10÷13 70-75 2-6 gün Yaşıl tərəvəzlər (kahı, ispanaq, yaşıl soğan və b.) 0 90-95 5-10 gün Təzə meyvələr Alma: yaylıq payızlıq qışlıq 1÷3 0÷4 1÷-1 90-95 90-95 90-95 1 gün 2-4 gün 5-8 gün Armuq: yaylıq payızlıq qışlıq -0,5 -0,5 1÷2 90-95 90-95 90-95 1 gün 3 gün 4-6 gün Cədvəl 4.9-un davamı 1 2 3 4 Heyva 0 90 3 gün Ərik +0,5 90 1 gün Şaftalı -1÷1 85-90 1 gün Gavalı +0,5÷0 85-90 2 gün Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|