Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

 77
              a)  hərəkəti sadələşdirilmiş formada  xüsusi hazırlıq hərəkətləri vasitəsi ilə  əsas məqsəd və 
vəzifələrin yerinə yetirilməsinə istiqamətləndirməyə; 
              b) hərəkət və oyunların, fəndlərin vacib detalları və cəhətlərinin metodiki baxımdan icraolunma 
texnikasına yönəltmək. 
              Həmin mərhələdə birinci mərhələdə mövcud nöqsanların aradan qaldırılması  məqsədi güdür. 
Xüsusən, hərəkətləri ümumiyyətlə icra etmək deyil, onu detalları üzrə öyrətmə, hərəkətləri hissələrə 
bölməklə  mənimsətmək, onun texnikasını  dəqiq icra etmək mahiyyəti daşıyır. Bunun üçün də  hər bir 
hərəkət ayrı-ayrılıqda təhlil olunmalı, onun düzgün icraolunma mexanizmi işlənilməlidir.  Bunlar 
hərəkətlərin məktəbyaşlı  uşaqlar tərəfindən dərindən və  hərtərəfli öyrənilməsinə kömək göstərən zəruri 
amillərdən sayılır. 
              Hərəkətlərin möhkəmləndirilməsi və  təkmilləşdirilməsi mərhələsi.    Bu  mərhələ  şagirdlərdə 
hərəki vərdişlər yaratmaq və həmin vərdişləri müxtəlif şəraitdə tətbiq etmək bacarığı və vərdişi aşılamaq 
həyata keçirilir. Möhkəmləndirmə və təkmilləşdirmə mərhələsində aşağıdakı vasitə və vərdişlər  müəyyən 
olunur: 
              a)  şagirdlərin yaş xüsusiyyətinə uyğun olaraq müxtəlif növ oyunlar, hərəkətlər, fəndlər, habelə 
təlim metodları müəyyənləşdirmək.  Onların, ümumilikdə götürdükdə, təlim fəaliyyətini, konkret desək, 
hərəkətlərin, fəndlərin, rəngarəng oyunları düzgün icra edib-etməməsini təhlil edib qiymətləndirmək. 
Təlim müvəffəqiyyəti qiymətləndirilərkən hərəkətin, oyunların az vaxt sərf  etməktlə qısa müdətdə, eləcə 
də səhvsiz olaraq mükəmməl murətdə yerinə yetirmək də nəzərdə tutulur. 
              v) test-normativlər hazırlayıb sınaqdan keçirmək, nəticələri aşkara çıxarmaq və müvafiq idman 
göstəriciləri ilə tutuşdurmaq. Nəticələri idman təsnifatındakı normativlərlə müqayisə etmək, 
məqsədəmüvafiq qənaətə gəlmək. 
              Bu mərhələdə hərəki vərdişlər 2 istiqamətdə inkişaf etdirilməlidir:  
1.
 
Qazanılmış hərəki və oyun vərdişlərinin möhkəmləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi; 
2.
 
Təlim prosesinə əlavə vasitələr, hərəkətlər, oyunlar və fəndlər daxil etmək yolu ilə vacarıq 
və  vərdişləri formalaşdırmaq. Hər iki variantda hərəkət texnikası düzgün mənimsənilir, daha da 
möhkəmləndirilir və təkmilləşdirilir. 
 
                 4.6. Təlim prosesində səhvlərin düzəldilməsi 
 Fiziki hərəkətlərin, oyunların və  fəndlərin texnikasının təlimi prosesində müəllimlər müəyyən 
çətinliklərlə qarşılaşırlar. Həmin çətinliklərdən biri də dərs zamanı şagirdlərin hərəkətləri düzgün icra edə 
bilməməsi və onun aradan qaldırılması ilə sıx əlaqədardır. Bunun üçün də ilk növbədə, müəllim texnikanın 
icrası zamanı şagirdlərin səhvə yol verməməsinə çalışmalı, ikinci növbədə isə mövcud nöqsanları müxtəlif 
pedaqoji – psixoloji və metodiki üsullarla ləğv etməyi bacarmalıdır. Bu müəllimdən məsələyə ciddi 
yanaşmağı  tələb edir. Müəllimin təlim prosesinə yanaşması bir neçə yönəmdə olmalıdır. Yəni səhvlərin 
meydana çıxması  mənbələrini araşdırmalı, onu doğuran səbəbləri özü üçün müəyyənləşdirməlidir. Uzun 
illərin təcrübəsinə  və müvafiq ədəbiyyata istinad etsək səhvləri doğuran səbəbləri aşağıdakı kimi şərh 
etmək olar: 
1.
 
Təlim olunacaq hərəkətlərdə başlıca məqsəd və  vəzifələrin nəzərə alınmaması, başlıca 
səhvlərin əsas diqqət mərkəzində saxlanılmaması; 
2.
 
Başlıca məqsəd və  vəzifələrin təlimi zamanı  əsas səhvlərə lazımi diqqət verilməməsi 
nəticəsində yaranmış ikinci dərəcəli səhvlər; 
3.
 
Müxtəlif yaş dövründə  məşğul olanlardan asılı olmayaraq onların yaş xüsusiyyətlərinə 
uyğun olaraq gözlənilə biləcək səhvlərin vaxtlı-vaxtında (yerindəcə) düzgün, hərtərəfli və aydın şəkildə 
izah olunmaması, əyaniləşdirilməməsi səbəbindən; 
4.
 
Məşğul olanların hər birinin ayrı-ayrılıqda xüsusiyyətlərinin (fiziki hazırlığı, fiziki 
cəhətdən zəif inkişafı, həmin idman növünə və ya hərəkətə uyğun olmaması, hərəki keyfiyyətlərin lazımi 
səviyyədə inkişaf etməməsi və s.) nəzərə alınmaması  səbəbindən fərdi səhvlərin meydana çıxması. 
Burada fərdə uyğun məzmunun, təlim üsul və priyomlarının, psixoloji amillərin tətbiqi nəticəsində 
yaranacaq texniki və taktiki qüsurların qarşısının alınması tövsiyyə olunur; 
5.
 
Hərəkətlərin ayrı-ayrı tərkib hissəsinin, detallarının icrası zamanı baş verə biləcək səhvlər; 

---

 78
6.
 
Fiziki hərəkətlərin, oyunların və fəndlərin təlimində ayrı-ayrı hissələrinin  vəziyyətlərində 
və məzmununda bir-birinə uyğun olmayan qüsurların mövcudluğu. 
7.
 
Nəhayət, hərəkət və oyunların, fəndlərin  təlimi üçün lazımi idman maddi-texniki bazasının 
çatışmaması. 
 Göründüyü kimi, yuxarıda göstərilən səhvlərin baş verməməsi məqsədi ilə məşğul olanların 
yaş xüsusiyyətlərini, hərəkətin, oyunun həmin yaşa münasib olub - olmamasını onların tədricəni və 
ardıcıllıqla həyata keçirilməsini, dərs – idman bazasını və s. diqqətdən yayındırmamalıdır. 
              Fiziki    təlim dövründə  şagirdlər  texniki səhvlərə yol veriblərsə onu aradan qaldırmağa səy 
göstərməlidir.  
              Birinci olaraq: 
              a)  başlıca məqsəd və  vəzifələrdə yaranmış  səhvlərin düzəldilməsi. Çünki əsas səhvlərin 
düzəldilməsi eyni vaxtda onun yaranmasına səbəb olduğu və metodiki qüsurların aradan qaldırılmasına 
zəmin yaradacaqdır. 
              b) səhvlərin bir neçə dərsdən sonra deyil, həmin dərsdə yerindəcə düzəltmək, onun ləğvi üçün 
konkret və aydın izahatlar vermək, nəticəsinə nəzarət etmək, yoxlamaq lazımdır. 
              v)  mövcud  texniki,  taktiki  və metodiki səhvlərin aradan qaldırılmasına təmkinlə  və ciddi 
yanaşmalı, götür-qoy etməli, sərfəli  əlavə vasitələrdən istifadə etməlidir. Bu mənada yarış, oyun və 
tapşırıq səciyyəli idman tədbirlərinin təşkili və keçirilməsi faydalı olardı. 
              d) səhvlər aşkarlandıqdan sonra onları məzmununa görə qruplaşdırmalı, təhlil etməli, düşünməli, 
əlavə vasitə  və  vəsaitlərdən, müasir texniki vasitələrdən istifadə etməlidir. Həmin səhvləri məzmununa 
görə  tədricən və ardıcıl olaraq düzəltməlidir. Çalışmalıdır ki, bütün səhvləri eyni vaxtda deyil, əvvəlcə 
onların asanlarını, sonra isə  çətinlərini aradan qaldırmalıdır. Çünki bu dərsdə bir çox səhvləri paralel 
şəkildə düzəltmək yaxşı  nəticə vermir, şagirdlərdə  mənfi psixoloji hisslər yaranır. Bütün bunlarda 
buraxılmış səhvlərin qısa bir müddətdə düzəldilməsinə mane olur: 
              e) səhvlərin düzəldilməsi ilə bağlı aparılan izahat işləri düzgün, ardıcıl olmalı, hərəkətin düzgün 
yerinə yetirilməsi, canlı olaraq (natural), habelə şəkillər, sxemlər, diaqramlar, kinofilmlər, ümumiyyətlə, 
texniki vasitələrlə nümayiş etdirilməlidir. 
              Bütün  bunlarla  bərabər, fiziki təlim zamanı yaranmış texniki, taktiki və metodiki səhvlərin 
düzəldilməsi məqsədi ilə bunları da nəzərə almaq faydalı olardı: 
              a) təlimə marağı artırmalı; 
              b) optimal təlim metodları tətbiq etməli; 
              v) təlimin məzmunu xüsusi və maraqlı hərəkətlərdən, oyunlardan ibarət olmalı;               
              q) səhvlər musiqinin müşayəti ilə aradan qaldırmalı; 
              d) sadə və həvəsləndirici hərəkətlərdən istifadə etməli; 
              e) hərəkət icra olunarkən siqnallardan, ruhlandırıcı sözlərdən, kəlamlardan istifadə etməli; 
              j)  yeri  gəldikcə  məqsədəuyğun  şəkildə, ustalıqla rəğbətləndirmə  və  cəzalandırma  tərbiyə 
metodları da tətbiq edilməlidir. 
 
                             4.7. Hərəki bacarıq və vərdişlər  
              Hərəki bacarıq fiziki hərəkətin avtomatik idarə olunmaması qabiliyyətinə deyilir. Fiziki tərbiyə 
prosesində  hərəki bacarıqların iki növü mövcuddur. Bura ilk növbədə müxtəlif növ ayrı-ayrı mürəkkəb 
hərəkətləri icra etmək bacarığı ilə yanaşı  hərəki fəaliyyətləri bütövlükdə yerinə yetirməyi bacarmaq da 
nəzərdə tutulur.  
              Ayrı-ayrı mürəkkəb hərəkətlərin tədricən təkrar etdirilməsi onun vərdiş halına çevrilməsinə 
səbəb olur. Həmin fəaliyyətin bütövlükdə yerinə yetirilməsini həyata keçirmək prosesi o zaman başa çatır 
ki, şəraiti dəyişməklə gözlənilmədən mürəkkəb hərəki vəzifələr icra olunsun. Bu yalnız müxtəlif səciyyəli 
oyunların təşkili və keçirilməsi situasiyalarında baş verir. Belə hərəki fəaliyyət həyatda daimi mövcuddur, 
standart olmur və dəyişkəndir. Bu bacarıqlar vərdişə çevrilmir. Həmin qazanılmış bacarıqlardan ayrı-ayrı  
yaradıcı fəaliyyətlərdə istifadə olunur. 
              Hərəki vərdişlər hərəkətlərin avtomatik surətdə yerinə yetirilməsi qabiliyyətinə deyilir. Müxtəlif 
fiziki hərəkətlərin  dönə-dönə  təkrar olunmaqla müntəzəm  şəkildə icrası zamanı bu hərəkət avtomatik 
olaraq yerinə yetirilir, uzun müddət yaddan çıxmır və get-gedə vərdişə çevrilir. Bu o zaman baş verir ki,  

---