Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji təhlükəsizlik
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik 16
Ekoloji təhlükəsizlik 14 meydana çıxmasını, yeni texnologiyaların inkişafını şərtləndirir. İqtisadi inkişaf bir sıra xarakteristikaları (əmək şəraiti, yoxsulluğun azalması, cəmiyyətin maddi və mənəvi səviyyəsinin yüksəlməsi və s.) yaxşılaşdırsa da, təbii materiyadan, onun bütün ehtiyatlarından istifadəni intensivləşdirir, ətraf mühitin çirklənməsini gücləndirir. Deməli, sürətli iqtisadi inkişaf təbii mühit üçün çoxsaylı problemlər doğurur ki, bunlara da laqeydlik göstərilməsi yolverilməzdir. Ancaq mənfəətə, qüdrətə və nüfuza istiqamətlənmiş istehsal təbiətin müvazinətinin başlıca pozulmalarını şərtləndirən mühüm səbəblərdən biridir. 3. İnsanın, cəmiyyətin fəaliyyəti nəticəsində təbii mühitin çirklənməsi. İntensiv çirklənmə prosesi sənayeləşmə ilə başlanır, lokal hüdudları ötüb keçir və zaman keçdikcə universal problemə çevrilir. Etiraf edilməlidir ki, XX əsrin ikinci yarısına qədər bu problemə xüsusi diqqət yetirilməmişdir. 50 – ci illərdən başlayaraq ətraf mühitin çirklənməsi həyat üçün təhlükəli miqyas almış və onun zərərli təsirinə diqqət güclənmişdir. Buna baxmayaraq, çirkləndiricilərin sayı və növləri artmaqda davam edir. Qeyd edilməlidir ki, havanın, suyun, torpağın çirklənməsi, habelə hədsiz istilik ayrılması və radioaktiv şüalanma mahiyyətcə sərhəd tanımır və müasir cəmiyyətin qlobal problemi kimi çıxış edir. Çirklənmənin müxtəlif təzahürləri bir – birilə sıx bağlıdır. 4. Enerji ilə təminat problemi də ekoloji duruma ciddi təsir göstərən amildir. YUNEP-in məlumatına görə, atmosfer havasının çirklənməsi mənbələrində kömürün payı 60%-i, neftin payı 30%-i, sənaye mənşəli digər qazların payı isə 10% təşkil edir. 1980 – cı illərə doğru artıq 221 atom elektrik stansiyası (AES) fəaliyyət göstərirdi, tikintisi davam edən stansiyaların sayı 286 – ya çatmışdı, 290 AES - nın tikilməsi isə planlaşdırılmışdı. Mötəbər mənbələrdən alınan məlumatlara görə təkcə bir ildə 14 ölkənin AES - lərində radioaktivliyin axını ilə müşaiyət olunan 150 qəza qeydə alınmışdır. Bu stansiyalar təkcə qəza zamanı yox, həm də normal fəaliyyət göstərdikləri zaman da təbii mühit üçün təhlükə mənbələri olaraq qalır. Radioaktiv tullantılar həm insan, həm də ətraf mühit üçün uzun müddət ərzində təhlükədir. Belə tullantılar təkcə AES – lərdə deyil, həm də sənayenin digər sahələrində T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 15 mövcuddur. İnkişafın humanist potensialının həqiqətən reallaşması üçün ekoloji problemlərin həlli istiqamətində gərgin axtarışlara stimul yaradılmalıdır. Təəssüf ki, əksər ölkələr əhalisinin və ətraf mühitinin təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərdən yaxşı dövrlərini yaşamır. Bir tərəfdən ölkədə əhali üçün potensial təhlükəyə malik çoxlu sayda iri müəssisələr mövcuddur, digər tərəfdən isə texnologiyaların səviyyəsi, onlara nəzarət və nizam-intizam kritik həddə çatmışdır. Ona görə də misal kimi göstərmək olar ki, Rusiyada orta hesabla gündə iki dəfə boru kəmərlərində, həftədə bir dəfə - nəqliyyatda, ayda bir dəfə - sənayedə ciddi qəzalar baş verir. Ölkə ərazisinin 20%-i seysmik cəhətdən təhlükəli zonalardır. Hər il qəza və bədbəxt hadisələrdə 50 mindən artıq insan həlak olur, 250 mindən çox insan xəsarət alır. Rusiya Elmlər Akademiyasının hesablamalarına görə hər il qurbanların sayı artacaqdır, çünki Rusiya ərazisində 4,5 min potensial təhlükəli obyektlər mövcuddur. Onlardan 800-ü radiasiya və 1500-ü kimyəvi və bioloji təhlükələrdir, çünki onlar vaxtında texnoloji və ekoloji təhlükələrin bütün tərkib hissələri nəzərə alınmadan və ekoloji cəhətdən mükəmməl olmayan texnologiyalar əsasında yaradılmışdı. Hərc-mərclik, dağılma, korrupsiya, təbii ehtiyatların oğurlanması, təbiətin vəhşicəsinə məhv edilməsi nəticəsində ölkənin təbii ehtiyatları tükənmişdir. Ekoloji təhlükə ölkələri sosial-iqtisadi böhrandan çıxmağa, onların intibahına imkan vermir, sosial gərginlik yaradır. Fövqəladə ekoloji vəziyyətlərin xəbərdar edilməsi və aradan qaldırılması ölkə hökumətinin vahid dövlət sistemi tərəfindən həyata keçirilir. O, FH zamanı ərazilərin federal orqanlarının məsələlərini, funksiyalarını, fəaliyyət qaydasını müəyyən edir. 1.4. Ekoloji risk və onun əsas göstəriciləri İnsan hər gün düşünülmüş və düşünülməmiş formada kiçik və böyük həcmli risklərlə üzləşirlər. Həyatda insan üçün risk anadan olduğu gündən ömrünün sonuna qədər mövcuddur. Ekoloji təhlükəsizlik 16 Riskin əsasında isbata ehtiyacı olmayan potensial fəaliyyət mövcuddur. İnsan həyatının təcrübəsi bizə imkan verir təsdiq edək ki, onun fəaliyyəti potensial təhlükədir. Risk haqqında nəzəriyyə XX əsrin sonunda geniş şəkildə inkişaf etməyə və tətbiq olunmağa başlamışdır. Bu nəzəriyənin inkişafında riyaziyyat, statistika, huquqi və iqtisadi elmlər və sonralar dəqiq elmlər sayılan ehtimal nəzəriyyəsi, oyunlar nəzəriyyəsi, fəlakət kimi fənnlərin rolu olmuşdur. Son on illərin göstərdiyi faciəli halların artımı, istehsalatda tətbiq olunan yeni texnologiyaların tətbiqində insanların buraxdığı səhvlərlə təsdiq olunur. Risk – bu uğursuzluğun gözlənilə bilən ölçüsü, fəaliyyətdə məğlubiyyət, insan sağlamlığında arzu olunmayan fəsadların başvermə təhlükəsidir və nəticə etibarilə maddi ziyan verə bilər. Risk üçün xarakterik hallar: gözlənilməməzlik, qəflətən təhlükəli vəziyyətin baş verməsidir ki, bu da tez və qəti tədbirlərin görülməsi ilə aradan qaldırılır. Bizi maraqlandıran insan və ətraf mühitin təhlükəsizliyi problemidir. Ümumi qəbul edilmiş qaydaya əsasən kəmiyyət baxımından insan həyatında baş verən təhlükələri müəyyən etmək üçün bölgü şkalasından istifadə edirlər. Bölgü şkalası ilə çox komponentli vektorlarla yarana biləcək təhlükəni, təhlükənin səviyyəsini və yaranma ehtimalını təyin etmək mümkündür. Qeyd etmək lazımdır ki, vektorlar fəzada vaxta görə qeyri – bərabər bölünürlər. İtgi məhfumu dedikdə, faktiki və mümkün ola bilən iqtisadi uğursuzluq, eyni zamanda ətraf mühitin korlanması ilə insan səhhətinin pisləşməsi başa düşülür. Məqbul riski dedikdə insanın təbiətlə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı ekologiyaya antropogen təzyiq başa düşülür. Son zamanlar bu hal dəfələrlə güclənib və elmi – texniki tərəqqinin inkişafı ilə bağlı yeni keyfiyyətli formalar alıb ki, insanın ekoloji təhlükəsizliyi problemini indiki zamanda qlobal problemlərdən birinə çevirib. Təbii fəlakətləri, biosferin dağılmasını və çirklənməsini şərtləndirən qəzalar nəticəsində əmələ gələn Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|