Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji təhlükəsizlik
- Ekoloji riskin idarəedilməsi
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik 22 Şəkil 1.1.
- 1.5. Ekoloji təhlükəsizlik
Ekoloji təhlükəsizlik 20 - təhlükənin aşkar edilməsi, risk mənbəyi və faktorunun (amilinin) təyin edilməsi, həmçinin onların potensial təsir obyektlərinin, bu təsirin əsas formalarının müəyyənləşdirilməsi; - məruz qalmanın qiymətləndirilməsi, yəni risk faktorunun insana və ətraf mühitə real təsirin qiymətləndirilməsi; - risk faktorlarının əhaliyə və ətraf mühitə təsirinin analizi (təhlili), insan və ekosistemin müəyyən qeyri sabit faktorun təsirinə davamlılığının müəyyənləşdirilməsi; - keyfiyyət və kəmiyyət parametrləri istifadə edilməklə riskin tam xarakteristikası. Riskin qiymətləndirilməsi modelinin yekun fazası , riskin xarkteristikası eyni zamanda riski idarəetmə prosesinin ilk halqasıdır. Ekoloji riskin idarəedilməsi – ekoloji riskin qiymətləndirilməsi və həmin riskin qarşısının alınmasının texnoloji və iqtisadi imkanlarını nəzərə alan qərarların qəbul edilməsi prosesidir. Riski idarəetmənin əsas məqsədi - ehtiyat və zaman məhdudiyyətində riskin azaldılması yollarının müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Riski idarəetmə prinsiplərində strateji və taktiki məqsədlər vardır. Strateji məqsəddə – bütövlükdə cəmiyyətin rifahının mümkün maksimal səviyyəsinin əldə edilməsinə cəhd ifadə edilir. Taktiki məqsəddə isə – əhalinin təhlükəsizliyinin artırılmasına, insan ömrünün uzadılmasına cəhd ifadə edilir. Burada əhalinin maraqları kimi, həm də hər bir şəxsin həddən artıq yüksək riskdən mühafizə olunmaq marağı şərtləndirilir. Riski idarəetmənin əsas prinsiplərindən biri cəmiyyətdə olan hər növ təhlükənin bütöv spektr toplusu daxil edilməsidir və ondan hər hansı bir insana və ümumiyyətlə cəmiyyətə edilən riskin “qəbul edilə biləcək” həddən yüksək ola bilməməsidir. Nəhayət, riski idarəatmə sahəsində siyasət təbii ekosistemlərə təsirə qarşı ciddi məhdudiyyətlər çərçivəsi daxilində qurulmalı, ekosistemlərə ekoloji təsirin yol verilə biləcək həddən artıq olmaması haqqında tələblərdən təşkil edilməlidir. T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 21 İdarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi və təhlükəsizlik tələbləri ilə əlaqədar olaraq riskin analitik təhlili və onun yol veriləcək hədlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün aşağıdakılar vacibdir: 1. Mövcud təhlükə mənbələrinə və mümkün zədələnmə obyektlərinin vəziyyətinə operativ olaraq nəzarət etməyə imkan verən informasiya sisteminin olması; 2. Təsərrüfat fəaliyyətinin nəzərdə tutulan istiqamətləri haqqında, ekoloji təhlükəsizlik səviyyəsinə təsir edə biləcək layihə və texniki qərarlar haqqında məlumatlar, həmçinin bunlarla əlaqədar riskin ehtimal olunan qiymətləndirilməsi üçün proqramlar; 3. Təhlükəsizlik ekspertizası və risk mənbəyi sayılan alternativ layihə və texnologiyaların müqayisəsi; 4. Təhlükəsizlik səviyyəsinin artmasının texniki – iqtisadi strategiyasının işlənib hazırlanması, risk kəmiyyətinin idarə edilməsi və onun ictimai, iqtisadi və ekoloji nöqteyi – nəzərdən qəbul edilə biləcək səviyəyədək enməsi üçün optimal xərc sturturunun müəyyənləşdirilməsi; 5. Risk proqnozlarının tərtib edilməsi və ekoloji zədələnmənin səviyyəsinin dayandırılıdığı risk səviyyəsinin analitik müəyyən edilməsi; 6. Verilən funksiyaların yerinə yetitrilməsi və qərarların qəbul edilməsi prosesləri üçün nəzərdə tutulan təşkilati strukturların, ekspert sistemlərinin və normativ sənədlərin formalaşdırılması; 7. Ekoloji risk haqqında elmi məlumatların təbliğatı. Azalan risk prinsipinə müvafiq olaraq risklərin əvəz edilməsi prosesi idarəetmənin zəruri vasitəsidir. Həmin prosesə əsasən, müasir texniki vasitələrlə yaranan risk yalnız o zaman cəmiyyət tərəfindən qəbul edilir ki, bu zaman həmin texnikanın istifadəsi, eyni təsərrüfat məsələsini həll edən digər alternativ texnikadan istifadə ilə müqayisədə insanların məruz qaldığı ümumi riski nisbətən azaldır. Ekoloji təhlükəsizlik 22 Şəkil 1.1. Ekoloji riskin idarəedilməsi və qiymətləndirilməsinin qarşılıqlı əlaqəsi A – riskin qiymətləndirilməsi sahəsi B – riskin idarə edilməsi sahəsi - - idarə edilmənin və qiymətləndirilmənin elementləri arasındakı birbaşa əlaqələri ; - digər elementlərlə qərarları əsaslandıran tərsinə əlaqələri. Şəkil 1.1-də riskin idarə edilməsi və qiymətləndirilməsinin qarşılıqlı əlaqəsi göstərilib. 1.5. Ekoloji təhlükəsizlik Davamlı inkişafın təmin olunmasında əsas amillərdən olan ekoloji təhlükəsizlik məsələləri milli təhlükəsizlik konsepsiyasının tərkib hissəsidir. Öz strukturuna görə və milli prioritetinə görə ekoloji təhlükəsizlik bir çox ölkələrdə milli təhlükəsizlik strategiyasının tərkib hissəsinə daxil edilmişdir. Məsələn, ABŞ-ın T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 23 sabiq prezidenti B.Klinton prezidentliyi dövründə ekoloji təhlükəsizliyin ölkənin ümummilli təhlükəsizlik strategiyasının tərkib hissəsinə daxil edilməsi haqqında qərar vermişdir. Ekoloji təhlükəsizlik insan təhlükəsizliyinin mühüm tərkib hissəsi kimi həm də BMT-nin sənədlərində öz əksini tapmışdır. Məsələn, BMT-nin 1994-cü il üçün “İnsan İnkişafı” haqqında hesabatında ekoloji təhlükəsizlik məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Ekoloji təhlükəsizlik anlayışını şərh etməzdən əvvəl bir daha ekoloji təhlükə anlayışını şərh edək. Ekoloji təhlükə - insan və cəmiyyətin həyati vacib maraqlarına, ətraf mühitə antropogen və təbii təsirlər nəticəsində təhlükə yaradan vəziyyətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ekoloji təhlükələr müvafiq ekoloji təhlükə mənbələrinin mövcudluğu nəticəsində meydana gəlir. Bu baxımdan hər bir ölkənin ekoloji təhlükəsizlik konsepsiyasının qarşısında duran əsas vəzifə ekoloji təhlükə mənbələrinin müəyyənləşdirilməsi, hər hansı bir ekoloji təhlükə mənbələrində ekoloji risk dərəcəsinin aydınlaşdırılması, nəhayət insan sağlamlığı və ətraf mühitin mühafizəsi üçün bütün sahələrdə və fəaliyyət növlərində ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsidir. Ekoloji təhlükəsizlik anlayışı elmi ədəbiyyatda da kifayət qədər ətraflı şərh edilmişdir. Ekoloji təhlükəsizlik - insanın və cəmiyyətin həyati vacib maraqlarının, ətraf mühitin ona antropogen və təbii təsirlər nəticəsində yaranan təhlükələrdən qorunmasının təmin edilməsidir. «İnsan – təbiət» qlobal sistemində qarşılıqlı əlaqədə olan beş sistemi göstərmək olar. Bu atmosferi, hidrosferi, litosferi birləşdirən təbiət; insan (etnosfer); insan fəaliyətinin məhsulu kimi texnosfer və sosialsfer ; informasiya sferi – ümumi informasiya fəzasıdır. Bütün bu sistemlər təhlükəsizliyin obyektləri və subyektləridir, onlar qarşılıqlı əlaqədədir, bu həm müsbət, həm də mənfi ola bilər. Saxlanılması bütün digər sistemlərin təhlükəsizliyinə əsaslanan təhlükəsizliyin qlobal obyekti yerdəki hər bir insan üçün biosferdir. Onun fəaliyyət göstərməsi və saxlanılması Yerdəki bütün həyat formalarının varlığını, o cümlədən insanın həyatını təmin edir. Buna baxmayaraq, insan Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|