Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik
- Cədvəl 1.1
- Ekoloji riskin qiymətləndirilməsi
T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 17 fövqəladə şəraitlərin ağır nəticələrinin minimuma endirilməsi məsələsinin aktuallığı mövcuddur. Şərtsiz (mütləq, qəti, tam) təhlükəsizliyin konsepsiyası bu yaxınlara qədər dünyada qurulan təhlükəsizlik normativlərinin bazisi sayılırdı. Qəzaların qarşısını almaq üçün əlavə texniki qurğular tətbiq olunurdu: belə ki, təhlükəsizliyin mühəndis sistemləri, nizam – intizamın yüksək səviyyəsini təmin etmək məqsədilə təşkilati ölçülərdən istifadə edilirdi. Hesab olunurdu ki, belə mühəndis determinist yanaşma ətraf mühitə insan üçün gözlənilən hər təhlükəni istisna edir. Son onilliklərə qədər belə yanaşma özünü doğruldurdu. Lakin bu gün istehsalın misilsiz mürəkkəbləşməsi və prinsip etibarilə yeni texnologiyaların yaranması, energetik və nəqliyyat komunikasiyaları şəbəkəsinin artması ilə əlaqədar məqbul təhlükəsizlik konsepsiyası biosferin və texnosferin daxili qanunlarına qeyri – adekvat olub. Maddi rifahın yaradılması naminə insanın hər bir fəaliyyəti enerjinin istifadəsi ilə müşahidə olunur, mürəkkəb texniki sistemlərlə əlaqələndirilir, ətraf mühitin və onun müdafiəsi isə ətraf mühitin və səhhətin vəziyyətinin göstəriciləri ilə xarakterizə edilmir, lakin təhlükəsizliyin texniki sisteminin effektivliyi ilə ölçülür, yəni sırf mühəndis sahəli xarakter daşıyır. Əgər qəzaların qarşısının alınmasının texniki sistemlərinə hər dəfə maliyyə qoyuluşunu artırsaq, onda məcbur olarıq ki, sosial proqramların maliyyələşdirilməsini azaldaq, bu isə insan ömrünün qısaldılması və keyfiyyətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Buna görə də cəmiyyət real həqiqətin məqbul təhlükəsizliyinin yaradılmasının mümkünsüzlüyünü anlayıb. Hal – hazırda təhlükə amillərinin risk səviyyəsi elə həddə gətirilməlidir ki, ona “məqbul” kimi baxılsın. Onun məqbulluğu iqtisadi və sosial mülahizələrlə şərtlənməlidir (uzlaşmalıdır). Bu o deməkdir ki, təsərrüfat fəaliyyəti ilə şərtlənən təhlükə amillərinin risk səviyyəsi “məqbul” qəbul edilə bilsin. Yəni, “məqbulluğun” kəmiyyəti (realizasiya ehtimalı və ya mümkün ziyan) o qədər kiçikdir ki, bu halda maddi və sosial nemətin alınması xatirinə, insan və ya cəmiyyət bütövlükdə riskə getməyə hazırdır. İqtisadi baxımdan inkişaf etmiş dövlətlərdə məqbul riskin konsepsiyasının istifadəsi mövcuddur. Misal üçündemək olar ki, Ekoloji təhlükəsizlik 18 Rusiyanın siyasəti digər ölkələrə nisbətən daha çox məqbul təhlükəsizlik üzərində qurulur. Buna görə də ilk mərhələdə iqtisadi riskin müxtəlif səviyyələrinin məqbulluğunu qiymətləndirəndə ancaq ziyan törədən nəticələrin baxılması ilə kifayətlənmək olar, çünki onlar sonluqda ölüm hadisələrinə gətirib çıxarır. Bu göstərici üçün yetərincə etibarlı statistik rəqəmlər məlumdur. Onda “ekoloji risk” anlayışı aşağıdakı kimi formalaşdırılır: bu amilin intensivliyinin normalaşdırılmış kəmiyyətinə, vaxtın müəyyən edilmiş vaxt intervalında zərərli ekoloji amilin təsiri nəticəsində ölüm hadisələrinin sayı ilə ifadə olunan mümkün ziyanın kəmiyyətinin nisbətidir. Ekolokji risk – təsərrüfatin və digər fəaliyyətin neqativ təsiri ilə yaranmış və insan, təbii mühit üçün qeyri əlverişli nəticələrə malik hadisələrin baş vermə ehtimalıdır. - Beləliklə, ekoloji riskin müəyyənləşdirilməsi ölüm sonluqları ilə qutaran ziyanlı ekoloji nəticələrinin nisbətinin təhlilinə və zərərli ekoloji təsirin və onun komponentlərinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsinə əsas diqqət yetirilməlidir. Cədvəl 1.1 Ekoloji risk mənbələri Ekoloji risk faktorları Təbii təsirlər Zəlzələ, vulkan püskürmələri, daşqın, tufan, təbii yanğılar və s. Ətraf mühitə texnogen təsir Su hövzələrinin, atmosfer havasının zərərli maddələrlə, torpağın istehsal tullantıları ilə çirkləndirilməsi və s. Təbii mühitə antropogen təsir Faydalı qazıntılar çıxarılarkən landşaftların dağılması, süni su hövzələrinin yaradılması, intensiv meliorasiya, meşələrin məhvi və s. Fəaliyyətin müxtəlif növləri ilə bağlanan ekoloji riskin ictimai məqbulluğu psixoloji, sosial və iqtisadi amillərlə T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 19 müəyyənləşdirilir. Ekoloji riskin yaranma faktorlarına (amillərinə) təbii, texnogen və antropogen faktorlar aid edilir (cədv.1.1). Ekoloji riskin qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi Ətraf mühitin və əhalinin təhlükəsizlik konsepsiyasına müvafiq olaraq ekoloji riski idarəetmə sahəsində praktiki fəaliyyət elə qurulmalıdır ki, cəmiyyət təbii sərvətlərin mümkün qədər çox cəmini əldə edə bilsin. Ekoloji riskin idarə edilməsində onun qiymətləndirilməsi əsas rol oynayır. Ekoloji riskin qiymətləndirilməsində insanlar üçün risk iki kateqoriya ilə ifadə olunur: İndividual (fərdi) risk - insanın öz fəaliyyəti zamanı müəyyən bir təsirə məruz qalması ehtimalı kimi müəyyənləşdirilir; - Sosial risk - bir qəza hadisəsi ehtimalı ilə həmin qəza zamanı həlak olan insanların sayı arasındakı nisbətlə müəyyənləşdirilir. Ekoloji riskin qiymətləndirilməsi – müxtəlif çirkləndirici və digər maddələrin ətraf mühitə potensial mənfi təsirinin qiymətləndirilməsi üçün fakt və elmi proqnozlardan istifadə olunan elmi tədqiqatdır. Adətən risk qiymətləndirilərkən iki kəmiyyətlə W- hadisə ehtimalı və X – nəticələrlə xarakterizə edilir : R = W ∙X Bu gün ekoloji riskin qiymətləndirilməsi – insan sağlamlığı üçün risk faktorunu təyin etməyə, onun nisbətini müəyyənləşdirməyə və həmin baza üzərində riskin minimuma endirilməsinə dair fəaliyyətin üstünlüyünü , birinciliyini təsvir etməyə imkan yaradan yeganə analitik alətdir. Ekoloji riskin qiymətləndirilməsinin təxmini ardıcıllığı: -təhlükənin ilkin identifikasiyası; -təhlükə mənbəyinin və onunla əlaqədar olan ziyanın təsviri; -normal iş şəraitində riskin qiymətləndirilməsi; -istehsalda ehtimal olunacaq qəza halları riskinin qiymətləndirilməsi; -qəza hallarının inkişafının mümkün ssenari spektrləri; -riskin ehtimal analizi və statistik qiymətləndirmə. Riskin qiymətləndirilməsində bir neçə mərhələ və ya elementləri göstərmək olar: Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|