Dərslik " " nəşriyyatı baki 2017

57 
edilən  müayinə  metodudur.  Qasıq  nahiyəsində,  bud  arteriyasından  dərialtı  girilərək 
aparılan  angioqrafiya  zamanı  giriş  yerinə  bağlı  ağırlaşmaların  əmələ  gəlməsi  (qasıq 
nahiyəsində  hematoma,  bud  arteriyasının  psevdoanevrizması,  arteriovenoz  fistul, 
retroperitoneal  qanama)  müayinənin  əsas  fəsadlarıdır.  Son  20  ildə  bilək  və  bazu 
arteriyalarından  girilərək  aparılan  koronar  angioqrafiya  zamanı  fəsadların  minimal 
dərəcəyə endirilməsi, xəstə konfortunun artırılması, xəstəxanada qalış müddətinin azaldıl-
ması  nəticəsində  bu  müayinə  metodu  öz  yerini  daha  da  möhkəmləndirmişdir.  Koronar 
angioqrafiya  bugün  də  ÜİX-in  istənilən  formasının  müayinəsində  “qızıl  standart” olaraq 
qalır. 
 
 
Şəkil 7. A – RCA  orta hissədə 95% trombotik daralma; B – LMCA distalında  
80% daralma; C –LAD və Cx orta hissələrdə çoxlu ciddi (90-95%) daralmalar;  
D – Cx orta hissədə 100% tutulma. 
Koronar  angioqrafiya zamanı ürəyi qidalandıran tac damarlar (sol ön enən, dolanan 
və  sağ)  və  onların  şaxələri  dəyərləndirilir.  Müayinə  zamanı  damar  mənfəzində 
aterosklerozla  bağlı  daralmalar,  daralmaların  xarakteri  (yumşaq,  xronik),  damardaxili 
disseksiya  və  tromb,  qan  axınının  sürəti,  həmçinin  koronar  arteriyaların  anomaliyaları 
dəyərləndirilir  (şəkil  7).  Sol  ana  koronar  kötüyündə  (sol  ön  enən  -LAD  və  dolanan  -Cx 
damarların ayrıldığı kötük) 50%-dən yuxarı və hər üç (LAD, Cx, RCA) koronar damarda 
60-70%-dən  yuxarı  daralmalar  ciddi  daralmalar  hesab  olunur.  Daralmaların  yeri,  sayı, 
damar  boyu  yayılması,  ciddiliyi,  kalsifikliyi  və  ən  əsası,  xəstənin  klinikası  birlikdə 
dəyərləndirilərək müalicə taktikasına qərar verilir. Ciddi daralmalar ÜİX-in ağırlaşmaları 
ilə  birbaşa  əlaqədar  olduğu  üçün  revaskulyarizasiya  edilməlidir  (perkutan  koronar 
müdaxilə və ya aorta-koronar şuntlama ilə). 
 
 
 
 

---

58 
 
 
 
ÜİX-in TƏSNİFATI 
 
Ürəyin işemik xəstəlikləri əsasən 3 böyük qrupa ayrılır. İlk iki qrup birlikdə Kəskin 
Koronar Sindrom (KKS) olaraq adlandırılır. 
1. ST-elevasiyalı miokard infarktı 
2. Qeyri-stabil stenokardiya (QSS) və ST elevasiyasız miokard infarktı (NSTEMİ) 
3. Gərginlik stenokardiyası 
 
ST elevasiyalı miokard infarktı (STEMİ) 
 
Patogenezi.  Miokard  infarktı  zamanı  koronar  qan  dövranının  kəskin  çatışmazlığı 
nəticəsində ürək əzələsində nekroz ocaqları  əmələ gəlir. Miokard infarktının  əsas səbəbi 
tac  damarların  aterosklerozudur.  Aterosklerozun  nəticəsində  koronar  arteriyalar  daralır. 
Damarların  divarında  aterosklerotik  düyünlər  əmələ  gəlir.  Bu  düyünlərin  formalaşması 
zamanı,  xüsusilə  lipid  yüklü  olanlarda  düyünün  yırtılması  ilə  xarakterizə  olan  ani  bir 
transformasiya olur. Düyünün yırtılmasından sonra trombosit aktivasiya və aqreqasiyasına 
səbəb  olan  maddələr  xaric  olunur.  Bununüzərinə  trombotik  kütlə  çökür,  bu  da  damar 
mənfəzinin tutulmasına səbəb olur, nəticədə miokardın qanla təchizatı pozulur və miokard 
nekrozu (infarkt) ilə nəticələnir. Aterosklerotik dəyişiklikdən başqa, qanın hiperkoaqulya-
siyaya meyilliliyi, hemostazda trombositar pozğunluq, stress, koronar spazm, taxikardiya, 
yüksək arterial təzyiq kimi faktorlar miokard infarktının əmələ gəlməsi üçün şərait yaradır.  
Miokard  infarktından  ölmüş  xəstələrdə  morfoloji  müayinə  koronar  damarların 
ateroskleroza uğradığını təsdiqləmişdir. 
Miokard infarktı nekrozun yayılma sahəsinə görə iki tipə ayrılır: 
1.
 
Ürək əzələsinin bütün qatlarını tutan  - transmural infarktlar 
2.
 
Subendokardı, intramural  miokardı və ya hər ikisini birdən tutan, lakin epikarda 
qədər çatmayan - subendokardial infarktlar. 
Nekrozun  başlamasından  etibarən  6-12  saat  ərzində  miokarddakı  böyük 
dəyişikliklərin  izlənməsi  çətindir.  İlk  günlərdə  dəyişiklikliyə  uğramış  miokardda 
mikroskopik baxımdan şişkinlik və solğunluq görünür. İnfarktın başlamasından 18-36 saat 
sonra transmural infarktlarda epikard üzərində serofibrinoz eksudat formalaşır və miokard 
qırmızıbənövşəyi rəng alır. Bu dəyişikliklər 48 saata qədər davam edir, sonra zədələnmiş 
toxuma boz rəngə çevrilir və ətrafında neytrofil infiltrasiyasına xarakterik  incə sarı xətt 
formalaşır.  Bu  bölgə  sonrakı  günlərdə  infarkta  doğru  genişlənir.  İnfarktın  sonrakı  iki 
həftəsində nekroza uğramış əzələ qatı getdikcə nazikləşir və daha da solğunlaşaraq ağ rəngə 
çevrilir  ki,  bu  da  artıq  çapıq  toxumasının  formalaşması  deməkdir.  Bu  proses  infarkt 
bölgəsinin  periferiyasından  başlayır  və  mərkəzə  doğru  irəliləyir.  İnfarkt  bölgəsinin 
altındakı endokard qalınlaşır və bozumtul rəng alır. 
Sağ  mədəcik  infarktı:  İnferior  divar  miokard  infarktlı  xəstələrin  50%-də  sağ 
mədəciyin  əzələ  qatı  da  zədələnir.  Bu  xəstələr  arasında  sağ  mədəcik  infarktı    daha  çox 
inferioposterior divar və septumun posterior hissəsini tutan infarktlarda rast gəlinir. Bu sağ 

---

59 
koronar arteriyanın tıxayıcı lezyonlarında meydana gəlir. Ancaq sağ mədəcik infarktına sol 
mədəcik infarktına nisbətən daha az təsadüf edilir. Buna səbəb isə divar qalınlığının daha 
nazik  olması  və  oksigenəolan  tələbatın  isə  daha  az  olmasıdır.  Digər  az  rast  gəlinmə 
səbəbləri  -  sağ  mədəciyin  interkoronar  kollateral  sisteminin  soldan  daha  çox  olması  və 
divar  nazikliyinin  hesabına  bəzi  lazımi  maddələrin  mədəcik  boşluğundan  əldə  edilə 
bilinməsidir. Nəticə etibarilə, sağ mədəcik uzun müddət işemiyaya məruz qalsa da, reperfu-
ziyadan sonra bərpa olunması və əvvəlki fəaliyyətini davam etdirməsi mümkündür. 
Patofiziologiyası. STEMİ zamanı ürəyin həm sistolik, həm də diastolik funksiyaları 
pozulur.  Epikardial  koronar  arteriyalardakı  axının  kəsilməsi  zamanı  bu  arteriyalar 
tərəfindən  təchizatı  təmin  edilən  miokard  sahəsi  sürətlə  işgörmə  qabiliyyətini  itirir. 
Ardıcıllıqla 4 anormal yığılma paternləri formalaşır: 
1)  dissinxronizasiya  –  bu  kontraksiya  zamanı  zədələnmiş  toxumanın  yaxınlıqdakı 
seqmentlərdən daha gec aktivləşməsidir.  
2) hipokineziya – əzələnin yığılma qabiliyyətinin azalması.  
3) akineziya – əzələ yığılmasının tamamilə dayanması. 
4) diskineziya – paradoksal yığılma və sistolik balonlaşma. 
İnfarkt keçirən seqment ilk öncə sağlam toxumaların hiperkineziyasına səbəb olur. Bu 
artmış  simpatik  aktivlik  və  Frank-Starlinq  qanununa  əsasən,  kəskin  kompensator 
mexanizmlərin nəticəsi olaraq dəyərləndirilir. Əksər hallarda bu kompensator mexanizm 
atım  həcmini  qorumaq  məqsədilə  olsa  da,  bəzən  infarkta  uğramış  seqmentlərin 
diskineziyası ilə nəticələnə bilir. İlk 2 həftədə sağlam toxumaların hiperkineziyası itir, bu 
zaman  zədələnmiş  toxumanın  reperfuziyası  bərpa  edilərsə,infarkt  bölgəsinin  bərpa 
olunması başlaya bilər. STEMİ-li xəstələrdə bəzi hallarda sağlam miokard toxumasının da 
kontraksiyası azalır. Səbəb bu nahiyəni qidalandıran arteriyanın daha əvvəlki obstruksiyası 
və  yeni  okkluziyaya  məruz  qalmış  arteriyanın  əvvəlcədən  formalaşmış  kollaterallarının 
itirilməsidir.  Buna  “uzaqdakıişemiya”  deyilir.  Həmçininkəskin  miokard  infarktı  zamanı 
yayılmış  kollateral  sistem  formalaşır.  Beləliklə  də  okkluziyanın  distalında  miokard 
toxuması canlı qala bilir.Bu daha çox sol mədəcik anevrizmalarının qarşısını alır.  
Kifayət qədər miokard sahəsinin işemik zədələnməyə  məruz qalması sol mədəciyin 
yığılma  qabiliyyətini  kəskin  zəiflədir.  Anormal  kontraksiya  göstərən  seqmentlər  25  %-i 
keçəndə, sol mədəcik atım fraksiyası düşür və klinik ürək çatışmazlığı əlamətləri meydana 
çıxır. İşemik zonanın, sol mədəcik əzələ kütləsinin 40 %-dən daha çoxunu əhatə etməsi 
kardiogen şoka səbəb olur.  
Klinik gedişi. Ən vacib simptom ağrı və onun xarakteridir. Belə ki, bu zaman yaranan 
ağrı ciddi və dözülməzdir. Getdikcə uzanır, 30  dəqiqədən çox, adətən, saatlarla davam edir. 
Daha  çox  sinədə  sıxılma,  ağırlıq  hissi,  göynədici  ağrı  ilə  xarakterizə  edilir.  Daha  çox 
retrosternal  yerləşir  və  sol  qolun  içəri  tərəfinə,  kürəyə,  çənə  altına  yayılır.  Sol  bilək  və 
əllərdə keyləşmə yaranır. Bəzən isə xəstələr ağrınınküt şəkildə olduğunu təsvir edir.Bir çox 
hallarda ağrı epigastriumdan başlayır, qarına yayılır, bulantı və qusmaya da səbəb olur ki, 
bu da yanlış olaraq  şikayətlərin mədə-bağırsaq sistemi ilə bağlı olmasını düşündürü. Bu 
kimi hallara daha çox inferior və posterior divar miokard infarktlarında rast gəlinir. İnfarkt 
ağrıları  nitroqliserin  təsiri  ilə  keçmir.  Yalnız  morfin  kimi  opioidlərin  istifadəsi  zamanı 

---