Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor

ÜZVLƏRĠNĠN ĠġTĠRAKINA GÖRƏ 
SADƏ ÇÜMLƏNĠN NÖVLƏRĠ 
Sadə cümlə baĢ üzvlərin iĢtirakına görə müxtəlif 

---

qruplara bölünür. Bu meyarla sadə cümlənin aĢağıdakı 
növləri qeyd olunur: 
1.
Təktərkibli çümlələr. 
2.
Cüttəıkibli cümləlor. 
Təktərkibli cümlələr. BaĢ üzvlərdən hər hansı biri 
iĢtirak etməyən cümlə təktərkibli adlanır. Belo 
cümlələrdə ya xəbər, ya da mübtəda iĢtirak etmir. Əgər 
xəbər iĢtirak etmirsə, cumlə mübtəda kütləsi əsasında 
formalaĢır. Belə cümlələrin aĢağıdakı növləri vardır: 
1)
Adlıq çümlə, 2) Söz cümlə. 
Adltq cümlələrə dram əsərlərinin remarkaları, 
kınossena- rilorin bəzi hissələri misal ola bilər. Məs: 
Şuşa qalası. Xan sarayı, bayırda güllə səsləri
və s. 
Söz cümlələr isə bir sözdən ibarət olub hor hansı 
məlumatı verir: 
Gecə. Qar, Maşın. Soyuq. Şaxta
və s. 
Mübtəda iĢtirak etmədikdə cümlə xəbər kütləsi 
əsasında formalaĢır. Belə cümlələrin aĢağıdakı növləri 
vardır: 
Şexssiz cümlə.
Bu cümlələrdə mübtəda iĢtirak 
etmir və təsəvvürə gətirilmir: 
Həsənin məsələsinə 
baxılırdı.
Qeyri-müəyyən ş ə x s l i cümlələrdə
mübtəda 
iĢtirak etmir vo o, konkret Ģəkildə təsəvvür də edilmir. 
Ancaq belə mübtədalann yerinə o və 
onlar
sözlərini 
əlavə etmək olur. Məs., 
Bu günlər Qafqazda və 
qeyri-müsəlman vilayətlərində mərhum Mirzə Fətəlini 
yad edirlər. (C. M.). 
Ümumi şəxsli cümlələrdə
do mübtəda iĢtirak etmir, 
amma o, mücərrəd Ģəkildə təsəvvürə gətirilir: 
Nə, 
salarsan aşma, o çıxar qaşıqma; Cücəni payızda 
sayarlar; Qoyunu qoyun, keçini keçi ayağından asarlar. 

---

Cüttərkibli cümlələr. Cüttərkibli cümlələrdə baĢ 
üzvlərin hor ikisi iĢtirak edir. Məs: 
QıĢ getdi, yenə bahar gəldi,
Gül bitdi, laləzar gəldi. 
QuĢlar qamusi fəqano düĢdü EĢq odu yenə bu cano 
düĢdü. 
(Xətai) 
Cüttərkibli cümlələri do iki qrupa bölmək olar. 
Əgər cümlə təkcə baĢ üzvlərdən ibarətdirsə, belə 
cümlolərə müxtəsər cumlə deyilir. Məs., 
Qış getdi, 
bahar gəldi.
GeniĢ cümlədə baĢ üzvlərdən əlavə ikinci dərəcəli 
üzvlər də iĢlənir. Buna göro onlar geniĢ cümlə adlanır. 
Məs., Bəli, MəĢədi Qulam papağını və çuxasını 
mismardan asdı, baĢında araxçın. 
qolları çirməli, bir olində bıçaq, bir olində qarpız, 
kəmali- ədəblə oyloĢib qarpızı olində dolandırdı. (Ə. 
Haqverdiyev).