Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| VII FƏSĠL
DÜNYA DİLLƏRİNİN TƏSNİFİ Dünya dillərinin təsnifi dilçilik elminin qarĢısında duran mühüm elmi problemlərdəndir. Bu problem dilçilik tarixində o qədər də qədim deyildir. Doğrudur, hələ XI əsrdə M. KaĢqari turk dillərini müəyyən əlamətlərinə görə dörd qrupa bölmüĢdü. Amma bu, dünya dillərinin təsnifi məsələsində irəli atılmıĢ ilkin addımlardan biri hesab edilə bilər. Dillərin təsnifi qədim tarıxo malik ola bilməzdi. Bu, hər Ģeydən əvvəl, belə bir məntiqi səbəblə əlaqədardır ki, dünya dilləri öyrənilmədiyi təqdirdə onları-qruplaĢdırmaq, hər hansı prinsip üzrə təsnif etmək üçiin dillərin əksəriyyəti haqqında düzgün elmi məlumata malik olmaq lazım idi. BaĢqa sözlə, dillər tədqiq edilməli, onların qrammatik xüsusiyyətləri nnüəyyənləĢdirilməli idi. Müasir dövrdə dünyada 3000-ə qədər dil vardır. Bu rəqəm dünya dilçilərinin Ġspaniyada- keçirilmiĢ simpoziumunda deyilmiĢdir. Əslində müasir dövrün özündə belə dünya xalqlarının və onların dillərinin sayı haqqında məlumatlar dəqiq deyil. 1965-ci ildə iki bir-birindən fərqli məlumatlar verilmiĢdi «Население мира» məlumat-sorğu kitabı, dünyada 2000 müxtəlif dil olduğunu, «Kommunist» jurnalı isə bu rəqəmin 2500 – 3000 olduğunu göstərirdi (N- 13, səh. 56). Bu rəqəmlərin müxtəlifliyi və aralarındakı bu qədər böyük fərq mütəxəssisləri təəccübləndirmir. Çünki dünya dillərinin hamısının öyrənildiyini, bütün yer üzündə yaĢayan kiçik qəbilə və tayfa birləĢmələrinin müəyyənləĢdirildiyini demək olmaz. Bundan əlavə, dil və dialektlərin sərhədlərini müəyyənləĢdirməkdə də müxtəlif mövqelər vardır. Bəziləri dil və onun variantı arasındakı fərqə əhəmiyyət vermir. Məs.: komi-zıryan və komi-permyak dillərini müstəqil və ya eyni dilin variantı kimi götürməli? Bu məsələlərə qəti hökm vermək çətindir. Çünki bunların hər ikisi müstəqil Ģəkildə öyrənilməlidir. BaĢqa bir misal, məlumdur ki. Çin dilinin Pekin dialekti ilə ġanxay dialekti o qədər fərqlənir ki, həmin dialektlərin nümayəndələri bir-birini baĢa düĢmür. Hətta ġanxaya gələn Pekin qatarının bolədçilori saatı iĢarə ilə soruĢurlar. Amma azərbaycanlılarla türkmənlər bir-birini çox yaxĢı baĢa düĢür. Necə olsun? Son iki dili müstəqil hesab etdiyimiz halda, ġanxay və Pekin dialektlorini müstəqil hesab etmək olar, ya yox? Bu suala cavab vermək üçün dialektlər tamamilə öyrənilməlidir. Əgər hər bir dialektin müstəqil qrammatik quruluĢu varsa, onları müstəqil hesab etmək olar. Beləliklə, bütün dünya dilləri haqqında dilçilik elminin o vaxt dəqiq məlumatı olacaq ki, bütün dillər tədqiq edilmiĢ olsun. Ġndi dünya dillərinin öyrənilmə səviyyəsi onları bir neçə prinsipə görə təsnif etməyə imkan verir. Ümumi dilçiliyin ən əsas vəzifələrindən biri budur ki, dünya dillərini- sıstemləĢdirsin, onların linqvistik-qrammatik tipini öyrənsin, qohumluq əlaqələrini müəyyənləĢdirsin.. Dünya dilləri aĢağıdakı prinsiplər üzrə təsnif edilir: 1. Areal (coğrafi) təsnif; 2. Funksional təsnif; 3. Tipoloji təsnif; 4. Genealoji təsnif. Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|