Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Müqayisəli leksikologiya
da tarixi leksikologiya üçün sanki məhək daĢı rolunu oynayır. Müqayisəli leksikologiya qohum dillərin tarixi və təsviri leksikasını müqayisə edir. Belə ki, hər hansı bir leksemin bir dildo mənasını müəyyənləĢdirmək üçün onun qohum dildəki mənası ilə müqayisə edilir. Belə müqayisə elmi məqsəd daĢıyır. Belə ki, müqayisə nəticəsində məlum olur ki, qohum dillərin leksik tərkibində tarixi yaxınlıq, eynilik olmuĢdur. Zaman keçdikcə, qohum dillər arasında diferensial cəhətlər çoxaldıqca dil vahidləri – o cümlədən də sözlər arasında mənaca uzaqlaĢma baĢ vermiĢdir. Məsələn, aĢağıdakı sözlərə diqqət edək: tatarca tütün yakmaq yaĢ qart Azərbaycanca Tüstü Yandırmaq Gənc-cavan Qoca Bu sözlərin müqayisəsindən aydın olur ki, tatar dilində iĢlənən həmin sözlər dilimizdə ya nə vaxtsa iĢlənmiĢ – həmin mənanı ifadə etmiĢ, ya da bu gün baĢqa mənada iĢlənir. Buna görə do nüqayisəli leksikologiya üçün, öz nəzəri nəticələrini yoxlamaq üçun ən tutarlı mənbə tarixi leksikologiyadır LEKSĠKOLOGĠYANIN ġÖBƏLƏRĠ Dilçiliyin ilkin inkiĢaf mərhələsində sözlə bağlı sahələr bir- birindən təcrid edilməmiĢdi. Amma zaman keçdikcə, dilçilik özü inkiĢaf etdikcə sözə yanaĢma mövqeləri, onu qiymətləndirmə yollan, mənalandırma məqamları müxtəlifləĢdi. Buna görə də leksikologiyanın öz daxilində müstəqil Ģöbələr yarandı. Leksikologiyanın Ģöbələri aĢağıdakılardır: at semasiologiya, v) onomastika. v) frazeologiya, aj leksikaqrafıya Bu sahələrin hər biri geniĢ monoqrafik tədqiqat obyektidir. Bunların hər biri haqqında geniĢ elmi tədqiqat əsərləri və dərsliklər yazılmıĢdır. Burada isə bu sahələr haqqında qısa məlumat verməklə kifayətlənmək lazım gəlir. Semasiologiya (sema – yunança məna, iĢarə, logos – elm deməkdir) sözün mənası haaqmda elmdir. Leksikologiyanın daxilində belə oır Ģöbənin yaranmasına no ehtiyac var? Məlumdur ki, leksikologiya və semasiologiyanın hər ikisinin vahidi sözdür. Lakin leksikologiya sözə bir lüğəti vahid kimi yanaĢıb, onun formalarını, morfem tərkibini öyrənir. Söz yaratma, söz formalarının yaranması, konversiyası, leksik və qrammatik keyfiyyət alması, avto və monosemantik səviyyələr məhz leksikologiyada öyrənilir. Lakin sözlər eyni bir formada, eyni leksik qrammatik səviyyədə qalmır. Funksional fəaliyyətlə əlaqədar olaraq onlar yeni məna və məna çalarlığı (sözlərin üslubi layları) kəsb edir ki, onları leksikologiyanın meyarı ilə öyrənmək mümkün deyil. Ona görə də sözlərin daxili mahiyyətinə nüfuz edə bilən bir sahənin - semasiologıyanın meydana gəlməsi luzumu yaranır. Hətta bəzi tədqiqat əsərlərində frazeoıogıyanı da semasiologiyanın bir qolu hesab edirlər. Leksikologiya ilə semasiologiya arasında qəti sərhəd do qoymaq olmaz. Belə ki, sözlərin bəzi qrupları (tabu, evfemizm, arqo və jarqonlar) hər iki elm sahəsinin birləĢməsini tələb edir. Semasiologiya sözün funksional fəaliyyəti zamanı kəsb etdiyi mənaları, onun daxili məna və geniĢ mahiyət dəyiĢikliyim öyrənir. Bu səbəbdən də sözlərin məna qrupları, üslubi laylan kimi sahələr semasiologiyanın sahəsinə aiddir. Bu haqda söz bəhsində geniĢ danıĢacağıq. Onomastika. Ġngiliscə – onomastica, fransızca – onomas- tigue, almanca – onomastik adlanan bu elm sahəsi 'unanca – onuma xüsusi ad haqqında <*1m deməkdir. Bütün saiıoıordo termin elmi anlayıĢı dəqiq ıtadə etməlidir. Amma ümumi dilçilikdə, habelə Azərbaycan dilçiliyində bu termin müxtəlif cür – onomosologiya, onomologiya, onomotologiya və s. kimi adlanır Onomastika dedikdə adĢtinaslıq da yada düĢür. Belə ki, böyük bir zümrənin adlar sistemi onomastika üçün əsas obyekt təĢkil edir. Məs. antroponimika (Ģəxs adları), toponimika (yer adları), oykonimuca (Ģəhər və kənd adları), fitonimika. (bitki adları), kosmonımıka (səma cisimlərinin adları), hıdronimika (dəniz, çay və gol adları) və s. onomastikan.n daxili Ģöbələridir. Onomastikanm bütün sahələrinin eyni dərəcəli əhəmiyyət daĢıdığını demək olmaz. Belə ki, kosmonimika ilə toponimikanın mahiyyəti, bir xalqın tarixini öyrənmək üçün əhəmiyyəti eyni deyil. Antroponimika – Ģəxs adları, familiyalar, təxəllüslər və s. -dən bəhs edir. ġəxs adlarının və familiyalarının öyrənilməsi təkcə dilçilik üçün deyil, tarix, etnoqrafiya, ədəbiyyatĢünaslıq və s. uçün də böyük əhəmiyyətə malikdir. ġəxs adları, müəyyən mənada, tarixi kateqoriyadır. Yəni hansı bir xalqın vəziyyəti, dünyagörüĢü, məiĢat tərzi və təsərrüfat həyatı və s. Ģəxs adlarının yaranmasında xüsusi rol oynayır. Ġslam dinini qəbııl edənə qodər yalnız öz adlarımız – Qazan, Beyrək. Tural, Tarakünə və s. mövcud idi. Ġslam dinini qəbul etdikdən sonra Allahqulu, Ġmamqulu, Hosonqulu, Hüseynqulu, Əliverdi, Allahverdi və s. adlar qoyuldu. Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|