Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Çandran Kukatas
MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 44 Amma bu hal həmişə belə olmur. Misal olaraq, eqalitar liberalizmin nümayəndəsi, Britaniyalı filosof Brayan Barrinin yanaşmasını qeyd etmək olar. O, multikulturalizmə liberal mövqedən yanaşır, amma multikulturalizmin qəti əleyhinə çıxır və hesab edir ki, liberal dövlət qeyri-liberal elementlərə tolerantlıqla yanaşa bilməz. Lakin burada problem ondan ibarətdir ki, hansı dəyərin liberal, hansı dəyərin qeyri-liberal olması mübahisəli məsəlidir. Digər ziddiyyət isə odur ki, liberalizmin digər nümayəndələrinə, məsələn, Çandran Kukatasa görə, liberal cəmiyyətdə hətta qeyri-liberal elementlərə də yer olmalıdır və həmin elementlərə tolerantlıqla yanaşılmalıdır, çünki bu liberalizmin mahiyyətindən irəli gəlir. Barri “Mədəniyyət və Azadlıq” (Culture and Equality) adlı əsərində multikulturalizmə eqalitar liberalizm nöqteyi-nəzərindən yanaşır. O, etnik, dini irqi və mədəniyyət fərqlərinin tanınmasından doğan patologiyalardan bəhs edərək multikulturalizmə tənqidi baxışla yanaşır. Barrinin eqalitar liberal nəzəriyyəsinin əsası ondan ibarətdir ki, hər kəs üçün eyni qanun tətbiq edilməlidir və heç bir istisna olmamalıdır və yaxud da həmin qanunun mövcudluğu əsaslı deyildirsə, ləğv edilməlidir. Beləliklə, Barri müxtəlif dini və ya mədəni səbəblərlə bağlı olan mənfi, xoşagələməz ənənə və ya prakitikalarla bağlı qanuna istisnanı nəzərdən tutan multikulturalizm strategiyasının əleyhinə çıxır. Bu o deməkdir ki, hər hansı etnik, mədəni və ya dini səbəbdən fərdlərin qanun qarşısında bərabərliyi pozulmamalı, hamı eyni hüquqa malik olmalı və eyni dərəcədə məsuliyyət daşımalıdır. Barriyə görə, multikulturalizmdə fərdlərin bərabərlik prinsipinə istisnalar baş verə bilir ki, bu da nəticə etibarı ilə insanların bərabər imkanlardan məhrum olmasına gətirib çıxarır. Həmin mənfi, xoşagələməz ənənə və ya prakitikalara misal olaraq, Barri qaraçılara öz uşaqlarını lazımi təhsildən məhrum etmək hüququ verən qanunları numunə gətirir. Barri hər kəs üçün eyni qanunun tətbiq edilməsini və burada heç bir istisnaya yol verilməməsini, hər kəs üçün bərabər qanunları müdafiə edir və istisnaların yolverilməzliyini vurğulayır. Buna baxmayaraq, o, uşaqlar üçün bərabər təhsil imkanlarının təmin edilməsi məqsədilə bəzi istisnaları dəstəkləyir. Məsələn, Barri Fransada müsəlman qızların dövlət məktəb sistemində hicab geyinməsinin Fransanın dünyəvilik prinsipinə təhdid törətmədiyini bildirir. Başqa sözlə desək, Barrinin bərabər qanunları müdafiə etməsi ilə bərabər təhsil 45 “MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ” FƏNNİNİN PREDMETİ VƏ ƏHƏMİYYƏTİ imkanlarının dəstəkləməsi arasında müəyyən ziddiyyətin olduğu görünür. Bu ziddiyyəti fərdiyyətçilik və xüsusən də bərabərlik prinsipləri ilə izah etmək olar. Məhz buna görə də, Barrinin eqalitar liberal yanaşmasını anti-multikulturalism adlandırırlar. Eqalitar liberalizmə görə, “ədalətli” dövlət ənənəvi liberal azadlıqları qorumaqla yanaşı, iqtisadi faydaları yenidən bölüşdürərək zənginlərdən kasıblara çatdırılmasını və ictimai xidmətlərə çıxışda bərabərliyi təmin etməlidir. Barriyə görə, imkan bərabərliyi özəl təhsil və özəl tibb kimi institutlarla bir araya sığmır. Əsl imkan bərabərliyi yalnız o zaman mövcud olur ki, nəticələr sosial sinif, irq və ya ailə mənsubiyyətinin təsir etdiyi faktorlara deyil, müstəsna olaraq insanların seçimlərinə və qərarlarına əsaslansın. Yekun olaraq qeyd edilməlidir ki, multikulturalizmə liberalizm yanaşmaları yekcins deyil və fərqlidir. Müasir liberalizmin nümayəndəsi Vil Kimlika mukltikulturalizmdə dövlətin rolunu önə çəkir və qrup hüquqları məsələsində, xüsusən də özünün irəli sürdüyü “kənar müdafiə” konsepsiyasının həyata keçirilməsində dövlətin rolunun əhəmiyyətini vurğulayır. Klassik liberalizmin nümayəndəsi Çandran Kukatas isə əsas diqqəti fərdlərin azadlığı üzərinə yönəldir və dövlətin rolunu məhdudlaşdırılmasını müdafiə edir. Kimlika qruplar arasında tolerantlığı daha önəmli saydığı halda, Kukatas multikultural cəmiyyətdə fərdlər arasında tolerantlığı zəruri hesab edir və bildirir ki, liberal cəmiyyət həm də qeyri-liberal elementlərə dözümlü olmalıdır. Eqalitar liberalizmin nümayəndəsi Barri Brayan fərdlərin bərabərliyi prinsipini qətiyyətlə müdafiə edir. Barri nə Kimlikanın qrup hüquqları konsepsiyasını, nə də Kukatasın liberal cəmiyyətin qeyri-liberal elementlərə tolerant yanaşmalı olduğu fikrini qəbul edir və ümumiyyətlə, multikulturalizmi sərt tənqid edir. Multikulturalizmə liberalizm yanaşmaları arasındakı qeyd olunan ziddiyyət və fikir ayrılıqları təkcə nəzəriyyələrlə məhdudlaşmır, həm də praktikada müxtəlif dövlətlərin həyat keçirdiyi multikulturalizm siyasəti modellərində əks olunur. |