Dərslik Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 12. 06. 2009-cu IL tarixli, 17 saylı kollegiya iclasının və
Yüklə 16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epidemik prosesin hərəkətverici qüvvələri - epidemik prosesin bioloji, təbii və sosial amilləridir
- Sosial amillər
- Bioloji amillər
- Təbii amillər
- Təbii abiotik (qeyri-antropogen) amillərə
\ Epidemik prosesin əsas amilləri bunlardır: bioloji, sosial, təbii. Onlardan birincisi səbəb, digərləri isə epidemik prosesin fasiləsiz inkişafını təmin edən şərait kimi çıxış edir. Buna görə də biz epidemik prosesin amillərini ayrıca təsvir etməklə yanaşı, ümumilikdə infeksion patologiyada səbəbiyyət probleminə də toxunmağı lazım bildik. Epidemik prosesin hərəkətverici qüvvələri - epidemik prosesin bioloji, təbii və sosial amilləridir Törədicinin və sahibin populyasiyasının qarşılıqlı təsiri müəyyən sosial və təbii şəraitlərdə baş verir və deməli, həmin şəraitlərdən asılı olur. Başqa sözlə, epidemik proses, yəni yoluxucu xəstəlik törədici və insan populyasiyasının qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir, qeyri-həmcinslik və xüsusiyyətlərin dəyişkənliyi bu populyasiyalann xarakteristikasıdır. Ona görə də, epidemik prosesin təzahürləri nəinki yoluxma riski ilə, həm də xəstələnmə riski ilə təyin edilir. Epidemik prosesin şərtlərinə sosial və ya təbii amillər daxil olur ki, bunlar mikro- və makroorqanizmin xassələrinə təsir göstərirlər. Yoluxucu xəstəliklərin törədicilərinin yoluxma amilləri - törədicilərin infeksiya mənbəyindən həssas orqanizmə daşınmasını təmin edən ətraf mühit elementləridir. Hələ keçmiş dövrlərdən məlumdur ki, epidemiyalar müəyyən yerlərdə və müəyyən vaxtlarda inkişaf edir. Orta əsrlərdə alimlər qeyd etmişlər ki, sosial amillər də epidemiyanın inkişafına təsir göstərə bilirlər. Xəstəliklərin yaranma riskini yüksəldən və xəstələnmənin müəyyən səviyyəsini təyin edən şərait xəstəliyin risk amilləri adlanır. İnfeksion patologiyada yoluxma riski olmadan xəstəlik baş vermir. Bu şəraitə həmçinin xəstələnmə riskini yüksəldən insanın davranış tərzi, orqanizmin fərdi xüsusiyyətləri daxildir. Ekspertlərin məlumatlarına görə, əhalinin sağlamlıq səviyyəsi 50%-də həyat tərzi, 20%-də yaşayış mühiti, 20%-də irsiyyət və yalnız 10%-də tibbi-sanitar yardımın keyfiyyəti ilə müəyyən olunur. Lakin bu, heç do bütün yoluxucu xəstəliklərə aid deyildir: bağırsaq infeksiyalarında bu asılılıq özünü tam doğruldur, hava-damcı infeksiyalarında bu nisbət fərqlənir. Məsələn, əhalinin ölüm göstəriciləri 8-10%-don xeyli yüksək olub 40%-ə çalır. 46 downloaded from KitabYurdu.org Tnfcksion prosesin aparıcı detcrrainaııtları (V.İ.Pokıovski vəbaşq., 1993) Detcrminantlar Amillərin təsirinə daha çox məruz qalan infeksiyalar Sosial amillər: - demoqrafik amillər Qızılca, göyöskürək, difteriya, su çiçəyi, epidemik parotit, qrip, şigelyoz (Qriqorycv- Şiq) - sanitar-koramunal abadlıq Qarın yatalağı, vəba, Fleksner şigelyozu, VHA, VHE - əmək və məişət şəraiti • Legionelyoz, bruselyoz, qarayara, səpkili yatalaq, qrip və digər KRVİ, vərəm - sosial davranış xüsusiyyətləri İİV-infeksiya, cinsi yolla yayılan infeksiyalar, VHB, VHC - tibbi xidmət İİV-infeksiya, VHB, VHC - əhalinin qidalanmasının təşkilinin xüsusiyyətləri VHA, VHE, Zonne şigelyozu, salmonelyoz, bağırsaq yersiniozu, pscvdovərəm, prion xəstəlikləri Bioloji amillər: - sahiblərin və keçiricilərin ekologiyası Təbii-ocaqlı zoonozlar, tropik xəstəliklər, biohclmintozlar - əhalinin immun strukturu Qızılca, göyöskürək, poliomielit, su çiçəyi, epidemik parotit Təbii amillər: -iqlim Qan infeksiyalan, geohclmintozlar, bağırsaq infeksiyalan, VHE - hidrogeoloji Leptospiroz, tulyaremiya, legionelyoz, şistosomozlar -torpaq Geohclmintozlar, tctanus, klostridiozlar, yeısiniozlar - kosmik Kifayət dərəcədə öyrənilməmişdir İnsanın törədicilərlə yoluxması heç də həmişə yoluxucu xəstəliyin inkişafına gətirib çıxarmır. Xəstəliyin inkişaf imkanı, onun gedişi və nəticəsi bir çox hallarda qeyri-spcsifik müdafiə amillərindən və orqanizmin immun sisteminin vəziyyətindən asılıdır. İmmun sistem ətraf mühitin çoxsaylı zərərli amillərinin təsirinə məruz qalır. İnsanın istehsalat fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq, qeyri- 47 downloaded from KitabYurdu.org spesifik müdafiə amillərinin və immıın sistemin fəaliyyətinə ekoloji stress də təsir göstərir. Orqanizmin immun sisteminin vəziyyətinə təsir göstərən ekoloji amillər iramuntrop ekzoamillər adlanır. Bu amilləri iki böyük qrupa bölmək olar: 1. təbii - temperatur, radiasiya, ultrabənövşəyi şüalanma, mikroelementlər və s.; 2. antropogen - HES, AES, torpaqların qurudulması /suvarılması, sənaye müəssisələrinin tullantıları, kimyəvi birləşmələrin geniş tətbiqi. Təsir xarakterinə görə ekzoamillər bölünürlər: a) yumşaq/bərk; b) birbaşa/vasitəli təsir; c) tənzim olunan/ tənzim olunmayan; ç) qısa/uzun təsirli; d) lokal/qlobal; e) orqanizmdə toplanan/ toplanmayan. Təbii abiotik (qeyri-antropogen) amillərə daxildir: a) fiziki-coğrafi amillər, xüsusilə: coğrafi yerləşmə, insolyasiya, geoloji xüsusiyyətlər, yerin relyefi, torpağın xüsusiyyəti, su mənbələrinin olması və vəziyyəti, yeraltı sular, su mübadiləsinin dinamikası, atmosferin vəziyyəti; b) iqlim amilləri - iqlim zonaları, mövsümilik, havanın temperaturu, atmosfer təzyiqi, havanın nisbi rütubəti, küləyin istiqaməti, yağıntıların miqdarı; c) təbii fövqəladə hallar: qasırğa, tufan, siklonlar, sunarni, tornado, zəlzələ, daşqınlar, vulkan püskürməsi, şaxta, qeyri- adi isti, quraqlıq, yanğın, sürüşmə, qar uçqunları. Heyvanların - qan infeksiyalarının infeksiya mənbəyi və bioloji keçiricilərinin arealının mövcud olması təbii amillərdən asılıdır. Torpağın xarakteri bir sıra helmintlərin həyat siklinə təsir göstərir. İlin fəsli KRVI, «uşaq infeksiyalaı ı», A viruslu hepatiti, leptospiroz, yersiniozlar, gənə ensefaliti, gənə borreliozu və s. yoluxucu xəstəliklərə təsir edir. Kəskin bağırsaq infeksiyalarının yayılması bir çox hallarda su mənbələrinin vəziyyətindən asılıdır. Təbii amillər törədicilərin xarakteristikasına, patogenliyinə və virulentliyinə, aktivliyinə və dəyişkənliyinə təsir edir. Transmissiv xəstəliklərin törədicilərinin xassələri təbii amillərdən asılıdır: təbiət amilləri də ağcaqanadların və gəııələrin çoxalmasına müsbət və ya mənfi təsir edə bilər. Müxtəlif yoluxucu xəstəliklər zamanı epidemik prosesin dövriliyi xəstəlik sporadik səviyyəyə enənə qədər aktual qalır. Epidemik prosesin dövriliyi son onillikdə yoluxucu xəstəliklərin ən geniş yayılmış xəstəliklərinin timsalında aydın izlənir. Məsələn, Rusiya Federasiyasında dizenteriya zamanı 1925-2000-ci illər ərzində 48 downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|