Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yaponiya və ABŞ strateji əməkdaşlığı
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2. Yaponiya və ABŞ strateji əməkdaşlığı
110 2.2. Yaponiya və ABŞ strateji əməkdaşlığı Dünyanın yeni cazibə qüvvələrindən biri olan Yaponi- yanın ən böyük strateji müttəfiqi Amerika Birləşmiş Ştat- larıdır. Yarım əsrdən çoxdur ki, yapon hökumətinin hər bir başçısı belə bir formulanı daim təsdiq edir: “ABŞ ilə münasibətlər yapon xarici siyasətinin təməl daşıdır”. Bir- ləşmiş Ştatlar XX əsrin ikinci yarısından etibarən “Gündo- ğan ölkənin” əsas müttəfiqi rolunda çıxış edir. Yaponiyanı bu ölkə ilə bağlayan, hər şeydən əvvəl, iki ölkənin qar- şılıqlı iqtisadiyyatını yaradan, son dərəcə sıx, çoxtərəfli, geniş miqyaslı iqtisadi və ticarət münasibətləridir. ABŞ və Yaponiyanın qarşılıqlı ticarət əlaqələri həcminə görə dün- yada ABŞ-Kanada “cütlüyü”ndən sonra ən iri, mühüm bir “cütlüyü” təmsil edir. Hələ keçən əsrin əllinci illərinin əvvəllərində qanuniləşdirilmiş hərbi-siyasi ittifaq Yaponi- yanın milli təhlükəsizliyini təmin edərək, bu ölkəni Asi- ya-Sakit okean regionunda ABŞ-ın hərbi-siyasi iştirakının əsasında özünün vacib, qlobal müttəfiqinə çevirmişdir. Nyu-Yorkdakı Binqamton Universitetinin tədqiqatçısı Covani Erikin fikrincə, Yaponiyanın güclü sənaye və ma- liyyə ölkəsinə çevrilməsi ölkənin ABŞ ilə əvvəlki siyasi və iqtisadi münasibətlərindəki vassal münasibətlərini ara- dan qaldırmışdır. SSRİ-nin dağılması və “soyuq müharibə”nin sona çat- ması Yaponiyanın və Yapon-Amerika əməkdaşlığının gələcək taleyi haqqında sual doğururdu. ABŞ-dan fərqli olaraq Yaponiya bu tarixi hadisəyə əhəmiyyətli dərəcə- də təmkinlə yanaşdı. Bu zaman Yapon cəmiyyətində və ziyalıların dairəsində gələcək dünyada Yaponiyanın yeri 111 haqqında mübahisələr yenidən başladı. SSRİ dağılana qə- dər Şərqi Asiyada ABŞ-ın dinc müttəfiqi rolunda olması- na baxmayaraq, bu vəziyyət artıq həm yapon siyasi elita- sı, həm də ictimai dairələr üçün qənaətbəxş deyildi. Hamı Yaponiyanın beynəlxalq mövqelərinin gücləndirilməsi fikrini, ölkənin iqtisadi və siyasi nüfuzunun bərabərliyi- nin vacibliyini tez-tez söyləyirdi. Nəticədə 1990-cı illərdə Yaponiyanın böyük həcmdə müxtəlif modellərini müda- fiə edən bir neçə elmi məktəb yarandı. Həmin məktəblər- də Yaponiyanın daxili ictimai-siyasi, hərbi-iqtisadi, mədə- ni həyatına dair məsələlərlə yanaşı, xarici siyasətinə aid bütün problemlər müzakirə edilirdi. “Xeyriyyə hegemon- luğu” adı altında ABŞ ilə birlikdə dünyanı idarə etmək, iki ölkənin bitkin iqtisadi inteqrasiyası və birmənalı ya- pon üstünlüyü bu müzakirələrin başlıca qayəsi idi. Hətta Yaponiyanın “qlobal qeyri-hərbi dövlət” konsepsiyası da mövcud idi. Buna görə ölkə gələcəyin bir nümunəvi mo- del dövləti olmalı idi. Bütün bu konsepsiyaların mənbəyi Yaponiyanın ciddi siyasi roluna cavab verməyən nəhəng iqtisadi gücü idi. Ona görə də bu ölkə dünya üçün müxtə- lif vasitələrdən istifadə edirdi. Lakin dünya siyasətində Yaponiyanın rolunun artırılmasına mane olmağa çalışan dövlətlər də var idi. Lakin Yaponiya rəqabət mühitində radikal yox, liberal mövqe nümayiş etdirməklə onları zərərsizləşdirdi. Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində bəzi məsələlərə görə Yaponiya-ABŞ münasibətlərində soyuqluq hiss olu- nurdu. Buna nümunə olaraq – Fars körfəzi müharibə- sində Yaponiyanın rolunu, ölkədə ABŞ hərbi gücünün qüvvətlənməsini, Çin və digər Asiya ölkələrində insan 112 hüquqlarının qorunmasına dair Amerika siyasətinə qarşı Yaponiya tərəfinin mövqeyini, Yaponiyanın sülhməram- lı əməliyyatlarda və iqtisadi münasibətlərdə, hər şeydən əvvəl, ticarətdə iştirakını göstərmək olar. ABŞ hökuməti, xüsusən Bill Klinton hakimiyyəti dövründə Yaponiyadan böyük güzəştlər tələb edirdi. 1993-cü ildə ABŞ Yaponiya ilə iyirmidən çox iqtisadi-ticarət razıılaşması imzalamışdı. Öz növbəsində Yaponiya tərəfi onlara inadla müqavimət göstərirdi. 1994-cü ilin martında Bill Klinton Yaponiyaya qarşı ciddi sanksiyaların yeridilməsinə dair ona hüquq verən qərarı imzaladı. Yaponiya da cavab tədbirləri qəbul etdi. XX əsrin 90-cı illərinin ortalarında narazılıq o dərə- cəyə çatdı ki, bir sıra siyasi xadimlər Amerikanın hərbi müdaxiləsinin labüdlüyünə dair proqnozlar səslənməyə başladı. Əgər 1985-ci ildə amerikalıların 87%-i Yaponiyaya mehribancasına yanaşırdılarsa, 1993-cü ildə onların sayı 47%-ə enmişdi. Yaponiya cəmiyyətində də münasibətlə- rin kəskin dərəcədə aşağı düşməsi müşahidə edilirdi. La- kin Amerika prosesləri dəyişmək məcburiyyətində qaldı. Ona görə də 1992-ci ilin yanvarında ABŞ Prezidenti Corc Buşun Yaponiyaya səfəri Yaponiya-Amerika münasibət- lərində yeni keyfiyyət nümayiş etdirərək qlobal əmək- daşlıq səviyyəsinə qalxdı. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Asiya-Sakit okean regionuna diqqəti XX əsrdə daha da artdı. ABŞ dövlət katibinin köməkçisi U.Lord əsassız ol- mayaraq bəyan etdi ki, bu gün Birləşmiş Ştatlar üçün Asi- ya-Sakit okean regionundan vacib heç nə yoxdur. Sabah, XXI əsrdə bu meyil tam olaraq qorunacaqdır. Ona görə də doxsanıncı illər boyunca bütün Yaponiya baş nazirləri köhnə əlaqələrə sədaqəti təsdiq etdilər. Belə ki, 1992-ci il 113 yanvarın 24-də proqram nitqi ilə parlamentdə çıxış edən Yaponiyanın 78-ci baş naziri Kiti Miyadzava bildirdi ki, bizim Birləşmiş Ştatlarla təhlükəsizliyə dair razılaşmamız Asiya-Sakit okean regionunda sülhün və çiçəklənmənin əvəzolunmaz əsası hesab olunur və Yaponiya buna cid- di surətdə riayət edəcəkdir”. Öz nitqi zamanı Yaponiya- nın xarici işlər naziri Yukixiko İkeda Yaponiyanın ABŞ və BMT ilə əməkdaşlığında sözsüz sadiqliyini qeyd etdi. İke- da “soyuq müharibə”nin sona yetməsini, geniş həcmdə təhlükəli münaqişələrin azaldılmasını qeyd edərək, «so- yuq müharibə» sisteminin iflasının yer kürəsinin bir çox nöqtələrində qeyri-sabitliyə gətirəcəyini söylədi. Bundan yararlanaraq o, Yaponiyanın ABŞ ilə hərbi əməkdaşlıqdan imtina etməsinin qeyri-mümkün olduğunu və hər şeydən əvvəl, müxtəlif regionlarda münaqişəli şəraitin yaranma- sına gətirib çıxacağını nəzərə çarpdırdı. Yarım ildən sonra nüfuzlu “Japan Quarterly” jurnalında əsası ABŞ ilə strateji əməkdaşlığa toxunan Asiya və Sakit okean regionundakı siyasətdən bəhs edən xarici işlər nazirinin çıxışı çap olun- du. O bildirirdi ki, Yaponiya hər şeydən əvvəl, regionda sabitliyi və təhlükəsizliyi təmin edən mühitdə mövcud ol- malı və inkişaf etməlidir. Yaponiyanın baş naziri Hasimoto Ryutaro tərəfindən 1996-cı il aprelin 17-də birgə Yaponiya-ABŞ təhlükəsizlik bəyannaməsi qəbul edildi. O, yalnız hər iki tərəfin möv- cud siyasətdə bağlılığını deyil, həm də yapon və ABŞ əməkdaşlığının Asiya-Sakit okean regionunda strateji rolunu təsdiq edirdi. 90-cı illərin birinci yarısında daxili siyasətdəki iqtisadi və xarici ticarətdən ziyan çəkən Yapo- niya-Amerika münasibətlərindəki fəallıq və yaxınlaşma Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|