Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ______________Milli Kitabxana_____________
______________Milli Kitabxana_____________ 315
digər dərəcədə əksini tapsa da, brəhmənizmdə daha geniş şəkildə əks olunmuşdur. Bu din öyrədirdi ki, vedizm dini allahları ilə yanaşı ən ali mütləq olan yaradıcı Brəhmən allahı mövcuddur. Onun hissələrindən ibarət olan bütün canlı varlıqların ölməz ruhları onunla qovuşmağa can atmalıdır. Bu məqsədə çatmaq üçün ruhun köçürülməsinin sonsuz sırası durur. Bu ruh da bitkilərdən və heyvanlardan tutmuş brəhmənlərə, padşahlara və hətta səma sakinlərinə qədər müxtəlif formalarda zühur edə bilər. Ruhun hər bir yeni doğulmasının forması insanın özündən, onun sağlığındakı əməllərindən (karma qanunu), onun möminliyinin dərəcəsindən asılıdır. Brəhmənlərə sözsüz tabeçilik, hakimiyyətin ilahiləşdirilməsi, öz varnasının drahmasını yerinə yetirmək, bu varna tərəfindən müəyyən edilmiş ayinlərə əməl edilməsi brəhmənizmə görə, ən mühüm fəzilətlər, xeyirxahlıqlar hesab olunurdu. Bu göstərişlərin yerinə yetirilməsi guya ruhun yeni, daha yaxşı köçürülməsinə səbəb olur, dharmanın tələblərinin pozulması isə yeni bədbəxt hadisələrə, pozulmalara gətirib çıxarmışdır. Brəhmənlərin təlimi onların müqəddəs varlıqlar sifətində qəbul edilərək hakim təbəqə mövqeyini qoruyub saxlamağa xidmət etmişdir. Bütövlükdə isə hinduizm mifologiyası brəhmənizm mifologiyasından bəhrələnmişdir. Brəhmənizm isə özlüyündə Vedlərdən qidalanmışdır. Vedlər dini, yaxud Vedizm Hindistan əhalisinin xeyli hissəsinin e.ə. II-I minilliyin əvvəllərində təşəkkül tapmış və müqəddəs mətnlər külliyyatları olan Vedlərdə (hərfi - bilik) yazılı şəkildə tərtib olunmuş dini etiqad və ayinlərdir. Vedlər ən qədim himnlərdən, dualardan, qurbanlıq qaydalarından və cadularından ibarət olan 4 külliyyatdan (samhidlərdən) - Riqveda, Yacurveda, Samaveda və Atharvavedadan ibarətdir. Vedizm dininin allahları ilk vaxtlar təbiət qüvvələrinin və hadisələrinin antropomorf şəkildə canlandırılmasından ibarətdir. Aqni - od allahı, İndra - atmosfer, yağış və tufan allahı, Surya - Günəş allahı, Dyaus (Varuna) - göy allahı, Soma - Ay və məstedici içki allahı, Vritra - quraqlıq allahı və s. İbtidai cəmiyyətin dağılması, sinfi cəmiyyətə keçid, dövlətlərin meydana gəlməsi ilə adları çəkilən allahların da ______________Milli Kitabxana_____________ 316
funksiyaları mürəkkəbləşir. İndra müharibə allahına, allahların padşahına və Yer allahının hamisinə, Varuna allah hakiminə çevrilir və s. Ayinin əsası qurbanvermə mərasimlərindən ibarət idi. Bununla da təsəvvür edilirdi ki, qurbanvermə yer üzərindəki həyatda insanlara allahın köməyini, ölənlərin ruhlarının isə səma səltənətində (cənnətdə) dirilməsini təmin edir. Qurban verilməsinə əvvəllər tayfaların, icmaların, ailələrin başçıları, sonralar isə peşəkar kahinlər-brəhmənlər rəhbərlik edirdilər. Hind mifologiyasının üç əsas sistemində mifoloji personajların hər biri özünün müstəqilliyi və böyük fərqləri ilə bir- birindən seçilir. Vedizm mifologiyası Şimal-Qərbi Hindistanda ari tayfaları arasında e. I-ı minilliklərdə formalaşmışdır. Vedizm mifologiyasının əsas cəhəti çoxallahlılıq-politeizmdir. Hinduizm mifologiyası sonralar, ari tayfalarının kütləvi surətdə Cənub və Şərqə doğru hərəkət etməsi şəraitində formalaşmışdır. Onlar yerli mədəniyyətlərə əhəmiyyətli təsir göstərməklə yanaşı, həmin mədəniyyətlərdən çox şeyi mənimsəmişdilər. Vedizm mifologiyasının davamçısı və transformasiyası olan hinduizm mifologiyası kedlərin ali bilik mənbəyi nüfuzu qəbul etmişdilər. Lakin bununla yanaşı onlar monoteist təsəvvürlərə doğru böyük təkamülə uğramışdılar. Bunlar isə bütün varlığın ilk yaradıcısı ideyasının aktuallaşdırılmasında, qaydaya salınmış ilahi üçlüyün yaradılmasında, universallıq iddiasında olan böyük dinlərə xas cizgilərin işlənib hazırlanmasında özünü göstərirdi. Vedizm mifologiyası sadəcə olaraq hinduizm mifologiyasına transformasiya edilməmişdir. O, müəyyən dərəcədə hinduizm mifologiyası ilə yanaşı mövcud olmuş, bir sıra mərasimlərdə öz mövqeyini saxlamışdır. Müqəddəs hesab edilən «Riqedada», «Yacurveda» və s. mətnlərindən isə özünü müdafiə kimi istifadə etmişdir. Qədim Vedizm və hinduizm mifologiyasının bir çox cəhətləri Şimalda deyil, dravid Cənubda daha yaxşı saxlanılmışdır. Ortodoksal, brəhməniləşdirilmiş vedizm və hinduizm miologiyasından fərqli olaraq e.ə. VI əsrdə Hindistanın Şimal- Şərq vilayətlərində yaranan buddist mifologiyası brəhmən mahiyyətindən uzaq olub, həm sanskrit, həm də yerli orta ______________Milli Kitabxana_____________ 317
Hindistan dialektlərini birləşdirən dilə malik olub əhalinin daha geniş təbəqələrini əhatə edir. Cəmiyyətin bu təbəqələri sosial mülkiyyət və etnik münasibət cəhətdən bir-birindən köklü surətdə fərqlənən təbəqələr olmuşdur. Vedizm və hinduizm mifologiyaları bir sıra personajları və süjetləri götürən, mənimsəyən Buddizm öz dini-fəlsəfi prinsiplərinə müvafiq olaraq mifologiyaya məhdud, ikinci dərəcəli yer vermiş, öz tərkibinə mifoloji təbəqəni daxil etməyə isə yüksək nəzəriyyə və xalq etiqadları arasında bir növ kompromis kimi baxmışdır. Hind mifologiyasının səciyyəvi cəhətlərindən biri onun müxtəlif təcəssümlərinin (vedizm, hinduizm, brəhmənizm, buddizm və s.) olmasında deyil, onların məkan və zamanda yanaşı mövcudluğu və mifoloji sistemlərin üzvi şəkildə varisliyindədir. Çox zaman Hind mifologiyası vahid mifoloji sistem kimi təqdim olunur və onun komponentlərinin mövcudluğu ikinci dərəcəli bir hal kimi verilir. Ən qədim dövrlərdən Hindistanda zəngin və spesifik elm inkişaf etmişdir. Hələ e.ə. III minilliyin ortalarında yazı meydana çıxmışdır. Metalın işlənməsi, təbabət, həndəsə, şahmatın kəşfi və s. Hindistanda mədəniyyətin tarixi qədimliyini bir daha sübut edir. Bu dövrdə Hind alimləri onluq hesab sistemini kəşf etmişdir. Triqonometriya, hesab, cəbrin nailiyyətləri, yerin şar şəklində olması, ayların 12, ayın 30 gün və s. kəşflər də hindlilərə məxsusdur. II-I minilliklərdə Ved ədəbiyyatı, «Mahabharata» ensiklopedik əsəri, qədim Hind dramaturgiyası «Kalidasa», dini ədəbiyyat, Buddanın həyatının «təsviri» geniş yayılmışdır. Musiqi Hindistanın mədəniyyətinin ayrılmaz bir hissəsidir. Rəssamlıq, məbədlərin tikintisi, təsviri sənət, din fəlsəfəsi, fəlsəfi məktəblər də Qədim Hind mədəniyyətinin mühüm elementləridir. Qədim Hindistanın maddi və mənəvi mədəniyyəti dünya sivilizasiyası tarixində mühüm yer tutur.
Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|