Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

böyük  qızı  Tiflisdə  rus  qızlar gimnaziyasında təhsil  alan  ilk  azərbaycanlı  qadın 

Pən xanımın həyat yoldaşı, parlamentin birinci sədri  Əlimərdan bəy Topçubaşov 

(1865-1934) olmuşdur.

Əliyev Həsən Əlirza oğlu

(1907-1993)

Dünya  şöhrətli  korıfey  alim,  Azərbaycanda 

ekologiya  elminin  banisi,  akademik  Həsən 

Əlirza  oğlu  Əliyevin  ölkəmizin  milli,  endemik 

flora  və  fauna  növlərinin  öyrənilməsində  və 

onların 

genefondunun 

qorunub 

saxlanması 

sahəsində  müqayisə  olunmaz  dərəcədə  və  misil­

siz  xidmətləri  olmuşdur.  H.Əliyev  olduqca 

zəngin,  yaradıcı,  səmərəli  və  məzmunlu  ömrü­

nün  sonunadək milli  flora və  faunamızın genetik 

fondunun  saxlanmasının  ən  sadiq  və  zəhmətkeş 

keşikçisi  olmuş,  təbiətin  mühafizəsi  sahəsində  olduqca  geniş  diapozonlu  elmi- 

tədqiqat  işləri  aparmış  və  böyük  alimlər  ordusunun  yaranmasında  misilsiz 

xidmətlər göstərmişdir.  O,  1907-ci  ildə  Zəngəzur  qəzasının  Comərdli  kəndində 

anadan  olmuş,  Azərbaycan  Dövlət  Aqrar  Universitetinin  ona  şərəf gətirən  ilk 

məzunlardandır.  H.Əliyevin  həyatının  ilk  dövrü  Gəncə  ilə  bağlıdır,  11  vaşmda 

Gəncədə  Şah  Abbas  məscidinin  həyətindəki  məktəbdə  5-ci  sinifdə  oxumuş, 

sonra ADAU-nun  aqronomluq  fakültəsində  təhsil almış,  burada işləmiş  və  elmi 

fəaliyyətlə  məşğul  olmuşdur.  Akademik,  Əməkdar  Elm  Xadimi  H.Əliyevin 

həyatı,  onun  çoxşaxoli  elmi  fəaliyyəti  ekologiya,  torpaqşünaslıq,  təbiəti 

mühafizə, coğrafiya, biologiya üzrə müxtəlif məsələlərin  həllinə həsr edilmişdir. 

H.Əliyev  500-dən  artıq  elmi  əsərin,  o  cümlədən  bir  çox  monoqrafiyanın, 

“Həyəcan  təbili ’,  «Təbiətin  keşiyində»  və  s.  adlı  monoqrafik  əsərin  və  yüzlərlə 

elmi-kütləvi  məqalənin  müəllifidir.  Azərbaycanın  təbii  ehtiyatlarından  səmərəli 

istifadə  sahəsində  kompleks  işlər  silsiləsinə  görə  H.Əliyev  Dövlət  Mükafatına 

layiq  görülmüşdür.  H.Əliyev  Azərbaycan  KP  MK-nın  katibi  işləmiş.  Coğrafiya 

və  Botanika İnstitutuna  və  bir  sıra elm  müəssisələrə  başçılıq  etmişdir.  H.Əliye­

vin təşəbbüsü  ilə  1963-cü  ildə  Respublika Təbiəti  Mühafizə  Cəmiyyəti  yarandı. 

Onun  1975-ci  ildə  yaratdığı  və  baş  redaktoru olduğu  “Azərbaycan təbiəti” elmi- 

kütləvi  jurnalı  xalqın  ekoloji  təfəkkürünün  genişlənməsi,  ətraf  mühitin 

mühafizəsində  fəal  iştirakı,  təbii  ehtiyatların  qorunması  və  bərpası  sahəsində 

geniş  elmi  və  təbliğat  işləri  apanrdı.  Akademik  H.Əliyevin  adını  daşıyan 

ADAU-nun  ekologiya  mühəndisliyi  və  meşəçilik  kafedrasının  nəzdində  ekolo­

giya  və  meşəçilik  muzeyi  fəaliyyət  göstərir,  H.Əliyev  adma  əlaçı  tələbə  üçün 

adlı  təqaüd  də  təsis  edilmişdir.  Gəncədə  H.Əliyevin  adını  daşıyan  küçədə  vaxtı 

ilə onun yaşadığı binaya xatirə lövhəsi və barelyefi  vurulmuşdur.

38

---

Məlikov Firuz Əli oğlu 

(1902-1965)

Azərbaycanın  milli  zootexniya,  heyvandarlıq, 

xüsusilə  qoyunçuluq  elminin  inkişafında  əvəzsiz 

rolu  olmuş,  konfey  alım,  genetik,  seleksıyaçı, 

akademik  Firuz  Əli  oğlu  Məlikovun  xidmətləri 

olduqca  təqdirəlayiq  hesab  edilməlidir.  O,  1948-ci 

ildə  kənd  təsərrüfatı  elmləri  doktoru  elmi  dərəcəsi, 

1949-cu ildə  isə  professor elmi  adını almışdır  Alım 

ADAU-da 

kafedra  müdiri, 

fakültə 

dekanı

vəzifələrində  çalışmış.  1948-cı  ildə  Ümumittifaq 

Kənd  Təsərrüfatı  Elmlər  Akademiyasına  Azərbay­

candan  ilk  həqiqi  üzv  seçilmiş,  Azərbaycan  Kənd 

Təsərrüfatı 

Elmlər 

Akademiyasının 

prezidenti 

olmaqla  3  dəfə  Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  deputatı  seçilmişdir.  Akademik 

F.Məlikov  Azərbaycan  aqrar elminə  böyük  töhfələr vermişdir.  O,  bır  neçə  alim 

və  mütəxəssislərlə  birgə  seleksiya və  fərdi  seçmə  yolu  ilə  1935-1947-ci  illərdə 

Gədəbəy  dövlət  damazlıq  qoyunçuluq  təsərrüfatında  “Azərbaycan  dağ 

merinosu”  qoyun  cinsini  yaratdıqlarına  görə  1947-cı  ildə  SSRİ  Dövlət 

mükafatına  layiq  görülmüşdür.  Onun  elmi  tədqiqatlarının  əsas  istiqamətim 

heyvıandarlıqda  seleksiya  işlərinin  respublikanın  iqlim  şəraitinə,  ekoloji  və 

genetik durumuna uyğun  olaraq  aparılması  təşkil  etmiş  və  bır qayda olaraq yeni 

cins  yetişdirilərkən  genetik  aspektlərə  çox  önəmli  yer  vermişdir.  Alim 

heyvandarlıqda  damazlıq  seleksiya  işlərinin  səmərəliliyi  və  məhsuldarlığın 

artırılmasında  yeni  mütərəqqi  üsullardan  (qarabağ  qoyunlarında  farac  döl  və  s.) 

geniş  istifadə  olunmasına  böyük  üstünlük  vermişdir.  F.Məlikov  150-dən  çox 

əsərin müəllifidir.  Ölkədə heyvandarlığın  inkişafındakı nailiyyətlərinə görə  SSRİ 

Alı  Sovetinin  Rəyasət  Heyətinin  fərmanı  ilə  F Məlikov  Lenin,  Qırmızı  Əmək 

Bayrağı  ordenləri  və  bir  çox  medallarla  təltif  olunmuşdur  Azərbaycan  Elmi 

Tədqiqat Heyvandarlıq İnstitutu hazırda onun adını daşıyır.

39

---

Sadıqov M irza Hiiseyn oğlu 

(1896-1970)

Ölkəmizdə 

zootexniya  elminin 

inkişafında 

böyük  rolu  olmuş,  qoyunçuluq  şahəsində  tanınmış 

seleksıyaçı  alimlərimizdən  biri  də  akademik  Mirzə 

Hüseyn  oğlu  Sadıqov  olmuşdur.  1935-ci  1947-ci 

illərdə  M.Sadıqovun  akademik  F.Məlikovla birlikdə 

Gədəbəy  rayonunda  zərif yunlu  merinos  qoyunlann 

Dövlət Damazlıq  Ocağı təşkil  edilmişdir.  O,  burada 

seleksiya 

damazlıq 

işlərinin 

planının 

tərtib 

olunmasına,  Azərbaycan  Elmi-Tədqiqat  Zootexniki 

təcrübə  stansiyasının  dayaq  məntəqəsinin  apardığı  elmi-tədqiqat  işlərinə 

rəhbərlik etmişdir  M  Sadıqovun gərgin əməyi nəticəsində  1947-ci ildə Gədəbəy 

dağ  merinosu  cinsinin  yaradılması  işi  başa  çatdı  və  təsdiq  edildi.  Beləliklə, 

Gədəbəy  zərifyunlu  qoyun  cinsində  yerli  yaşayış  şəraitinə  yüksək  səviyyədə 

davamlılıq təmin edildi.  Həmin cinsin yaradılmasının üsulu və genetik aspektləri 

M.Sadıqovun  adı  ilə  bağlıdır.  Bu  cinsin  yaradılmasında əsas  müəlliflərdən  bin 

kiıııi  o,  SSRİ  Dövlət mükafatı laureatı  adma layiq görülmüşdür  O,  1953-cü  ildə 

doktorluq  dissertasiyasını  müdafiə  edərək  kənd  təsərrüfatı  elmləri  doktoru 

alimlik  dərəcəsi,  həmin  ildə  də professor elmi  adını  almış,  1955-1957-cı  illərdə 

Dağıstan  Kənd  Təsərrüfatı  İnstitutunun  «Xüsusi 

zootexniya»  kafedrasının 

müdiri vəzifəsində çalışmışdır.

M ustafayev İmam Daşdəmir oğlu 

(1910-1997)

Ш

fi

Ölkəmizdə  taxılçılıq  sahəsində  seleksiya  işlərinin 

apanlmasında,  yeni  sortların  yaradılmasında,  onlann 

genetik 

xüsusiyyətlərinin 

və 

genefondunun 

öyrənilməsində  korifey  alimimiz,  akademik  İ.D.Mus­

tafayevin  misilsiz  xidmətləri  olmuşdur.  O,  elmi 

fəaliyyətinin səmərəsinə və bu sahədəki  nailiyyətlərinə 

görə  1950-ci  ildə  AMEA-nın  həqiqi  üzvü  seçilmişdir.

İ.  Mustafayev  1940-1954-cü  illərdə  Azərbaycan 

Dövlət Nəzarət  Komissiyası  sədrinin,  Azərbaycan  Xalq Torpaq Komissarının  1- 

ci  müavini,  Azərbaycan  SSR  Kənd  Təsərrüfatı  Naziri,  Gəncə  Vilayət  Partiya 

Komitəsinin  1-ci katibi, Azərbaycan KP MK-nın katibi.  1954-1959-cu illərdə isə 

onun  1-ci  katibi  olmuşdur.  Onun  təşəbbüsü  ilə  1950-ci  ildə  Azərbaycan  Elmi 

Tədqiqat  Əkinçilik  və  AMEA-nın  Genetika və  Seleksiya  İnstitutları  yaradılmış, 

1954-cü  ildən  ömrünün  sonuna  qədər  Genetika  və  Seleksiya  İnstitutunda  şöbə 

müdiri  və  direktor  işləmişdir.  İ.Mustafayevın  elmi-tədqiqat  işləri  yerli  buğda, 

arpa,  çovdar  və  egilopslann  toplanması  və  onlann  genetik,  seleksiya  və 

təsərrüfat 

xüsusiyyətlərinin 

öyrənilməsinə, 

yeni 

məhsuldar 

sortların

40

---