Dərslik II hiSSƏ 2
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
34 incəsənətə hamilik edirdilər. Təbrizdə və Ərdəbildə zəngin şah kitabxanaları (kitab evi) var idi. II Şah Abbas da saray kitab evinə xüsusi qayğı göstərmişdi. Avropadan fərqli olaraq, Azərbaycanda kitab çapı işi zəif idi və mətbəə yox idi. II Şah Abbasın vaxtında Avropadan mətbəə avadanlığı gətirilməsinə təşəbbüs göstərmiş, lakin aşağıdakı amillər bu təşəbbüsün baş tutmamasına səbəb olmuşdu: • Bu işə kifayət qədər vəsaitin ayrılmaması. • II Abbasın ölümü və onun xələfi I Süleyman şahın bu işə biganəliy. Kitabların üzünün köçürülməsi işi geniş yayılsada, hər halda kitab çapını əvəz edə bilmirdi. Kitabın üzünü köçürənlər içərisində yüksək ixtisaslı xəttar və mirzələr var idi. Onlar yalnız sifariş ilə işləyirdilər. Bu dövrdə kitabların üzünün köçürülməsi işinin geniş yayılması xəttatlığın inkişafına səbəb olmuşdu. Kitabların dəyəri təkcə onun məzmununa görə deyil, həm də xəttinə və həcminə görə müəyyən edilirdi. İncəsənət və Rəssamlıq XVII əsrin ikinci yarısı- XVIII əsrin birinci yarısında Azərbaycan incəsənəti bütün Yaxın Şərqdə tanınmış Təbriz rəssamlıq məktəbi əsasında inkişaf edirdi. Səfəvilərin idarə etdikləri hər yerdə gözəl rəssam-miniatürçülər nəsli yetişmişdir. Təbriz miniatür məktəbi ənənələrinini davamçıları, xəttat-miniatürçü rəssam və nəqqaşlarıları aşağıdakılar idi: • Əli Rza Təbrizi. O, həm də incə ornomentçi idi. • Mir Əbdülbaqi Təbrizi. O, Baqi təxəllüsü ilə şeirlər yazan şair, istedadlı alim idi. • Seyid Əli Təbrizi. O, 16 cilddən ibarət nağıllar kitabı tərtib etmiş, bu cildlərin hər səhifəsini rəsam fırçası ilə müxtəlif rəsmlərlə bəzəmişdir Təbriz və Qazvin məktəblərinin bədii ənənələri əsasında İsfahan rəssamlıq məktəbi yaranmışdır. Onlar zəngin Təbriz məktəbinin qədim ənənəsinə sadiq qalaraq, yeni İsfahan rəssamlıq məktəbini yaratdılar. İsfahan rəssamlıq məktəbi XVII əsrdə Yaxın və Orta Şərq miniatür inkişafında mühüm rol oynamışdır. Musiqi Səfəvi hökmdarları, xüsusən Şah Sultan Hüseynin, musiqini qadağan edən fərmanlar verməsinə baxmayaraq, XVII əsrin ikinci yarısında musiqi mədəniyyəti inkişaf edirdi. Hətta Təbriz, Gəncə Şamaxı bəylərbəyiliyinin şəhərlərindəki saraylarında teatr kollektivi var idi. Səyyah Şarden XVII əsrin ortalarında İrəvanda olarkən xan sarayında üçhissəli tamaşaya baxmış və onu “Şərqin operası” adlandırmışdır. Bəhs edilən dövrdə şəhərlərdə xalqın real həyat tərzini və vəziyyətini tərənnüm edən aşıq musiqisi də geniş yayılmışdır. Memarlıq XVII əsrdə Azərbaycanda aşağıdakı memarlıq abidələri inşa edilmişdi: 1. Gəncədə Şah Abbas (Cümə) məscidi. 2. Suraxanıda hind atəşpərəstlərinin məbədi. 3. Şamaxının Kələxana kəndində məqbərə - xatirə kompleksi (1863). 4. Nardaran kəndində məscid (1863). 5. Sanqaçalda ovdan və Təbrizin cənub-şərqində tikilmiş Şibli karvansarası. Şamaxının Kələxana kəndində inşa edilmiş məqbərələr XVII əsrin xatirə kompleksləri içərisində xüsusi yer tutur. Məqbərənin birinin üzərindəki yazıdan aydın olur ki, məqbərə 1663-cü ildə Sərkər Əbdüləzimin rəhbərliyi altında inşa edilmişdir. Kələxana məqbələrinin səciyyəvi xüsusiyyəti onların səkkizguşəli olmaları və gözəl yonulmuş yerli daşlardan tikilməsidir. Bu dövrdə şəhərsalmada da dəyişikliklər baş vermişdir. Şəhərlərdə çoxsaylı məscidlərin inşası səciyyəvi idi. XVII əsrdə əvvəllərdən fərqli olaraq əsrin sonlarında birminarəli məscidlər inşa edilirdi. Nardaran kəndində 1663-cü ildə tikilmiş məscid öz quruluşuna görə simmetrik memarlıq obyektidir. XVII əsrin ikinci yarısında körpü, kəhriz, buzxana, ovdan, hamam və karvansara tikintisi işləri də geniş miqyasda aparılırdı. Dövrün karvansara tikintisində diqqəti cəlb edən nümunə Təbrizin cənub-şərqində Şibli adlı yerdə tikilmiş karvansaradır. 1663-cü illərdə inşa olunmuş memarlıq abidələri Nardaran kəndində məscid 1663-cü il Şamaxının Kələxana kəndində məbəd 35 AZƏRBAYCAN XVIII ƏSRİN İKİNCİ YARISINDA XANLIQLAR DÖVRÜ Azərbaycan xanlıqlarının yaranması XVIII əsrin ikinci yarısı Azərbaycan tarixində xanlıqlar dövrü kimi xarakterizə olunur. XVIII əsrin ikinci yarısı Azərbaycan tarixi IX-XI əsrlərdə olduğu kimi feodal dağınıqlığı dövrünü yaşayırdı. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda feodal dağınıqlığının əsas səbəbi xırda feodallar arasında mübarizənin kəskinləşməsi idi. XVIII əsrin 40-cı illərinin ikinci yarısında - Nadir şahın ölümündən sonra Azərbaycan xanlıqlara, sultanlıqlara və məlikliklərə parçalandı. Azərbaycanda xanlıqların meydana gəlməsinin səbəbləri aşağıdakı amillərlə bağlı idi: 1. Nadir şahın ölümündən sonra yaratdığı dövlətinin süqutu ilə yaranmış feodal pərakəndəliyi. 2. Natural təsərrüfatın hökmuranlığı və ayrı-ayrı vilayətlər arasında iqtisadi əlaqələrin zəifləməsi. Şimali Azərbaycan torpaqları Şəki, Qarabağ, İrəvan, Şamaxı, Quba, Bakı, Dərbənd, Naxçıvan, Gəncə, Cavad, Lənkəran xanlıqlarına parçalandı. Qarabağ xanlığının tabeliyində olan Xaçın, Vərəndə, Dizaq, Çiləbörd, Talış(Gülüstan) məliklikləri yarandı. Azərbaycanın şimal-şərq torpaqlarında isə İlisu, Qəbələ, Ərəş, Borçalı, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları yarandı. Urmiya xanlığı Urmiya xanlığının yaranması Azərbaycanda yaranmış feodal dövlətlərdən biri olan Urmiya xanlığı - Xoy, Marağa, xanlıqları və Osmanlı imperiyası ilə həmsərhədd idi. Xanlığın əsasını Nadir şahın əmisi oğlu, Əfşar tayfasından olan Fətəli xan (1747-1763) qoymuşdur. Urmiya xanlığının mərkəzi əvvəl Urmiya sonra isə Təbriz şəhəri olmuşdur. Fətəli xan mərkəzi hakimiyyət uğrunda mübarizədən istifadə edərək Təbrizi tutdu və paytaxtı buraya köçürdü. Fətəli xanın paytaxtı Təbrizə köçürməsinin səbəbi - buradan digər vilayətlərlə əlaqə saxlamaq və ona nəzarət etməyin nisbətən əlverişli olması idi. Bundan sonra cənub torpaqlarının işğal edilib Fətəli xan Əfşarın hakimiyyəti altında birləşdirilməsi işində Təbrizin əhəmiyyəti xeyli artdı. Xanlıqlar Məlikliklər • Urmiya • Xoy • Təbriz • Qaradağ • Mərənd • Ərdəbil • Maku • Sərab • Marağa Sultanlıqlar • İlisu • Qəbələ • Ərəş • Borçalı • Qazax və Şəmşəddil • Xaçın • Vərəndə • Dizaq • Çiləbörd • Talış • (Gülüstan) XVIII əsrin II yarısında Azərbaycan torpaqlarının parçalanması Şimal xanlıqlar Cənub xanlıqlar • Şəki • Qarabağ • Şamaxı • Quba • Bakı • Dərbənd • Naxçıvan • Gəncə • Cavad • Lənkəran • İrəvan III BÖLMƏ Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|