Dərslik II hiSSƏ 2
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 salmaq idi. Kərim xan Urmiya xanlığını işğal etdikdən və Azərbaycan xanlarını girov apardıqdan sonra da bu xanlar müstəqil idilər Girov götürülmüş Azərbaycan xanları “qonaqlığ”ın zahiri cəhətlərinə aldanmayaraq öz xanlıqları ilə əlaqə saxlamağa və onu möhkəmləndirməyə səy göstərir, müxtəlif yolla xilas olub vətənə qayıtmağa çalışırdılar. Beləliklə, “Şiraz qonaqlığı” gözlənilən nəticələri vermədi. “Şiraz qonaqlığı”nda iştirak etmiş xanlıqlar Fətəli xan Əfşar Kərim xan Zənd Məhəmmədhəsən xan Qacar • Urmiya xanlığının əsasını qoymuşdu • Paytaxtı Təbrizə köçürmüşdü • Xanlığın ərazisini genişləndirmək siyasəti yeridirdi • Azərbaycanı birləşdirmək uğrunda mübarizə aparırdı • Xoy xanı Şahbaz xanla ittifaqa girmişdi • Hakimiyyətini Mərkəzi və Cənubi İrana yaymışdı • Sərhədlərini İranın cənubuna qədər genişləndirdi • Ərdəbil və Maku xanlıqları istisna olmaqla bütün Cənubi Azərbaycan xanlıqlarını özünə birləşdirdi • İranın cənub torpaqlarını tutmuşdu • 1752-ci ilin sonunda Şimali Azərbaycana hücum etdi • 1752-ci ildə baş vermiş Miyana döyüşü nəticəsində Fətəli xan Əfşara məğlub oldu • 1752-ci ildə baş vermiş Qəmşə döyüşü nəticəsində Fətəli xan Əfşara məğlub oldu • 1861-ci ildə Qaraçəmən kəndi yaxınlığındakı döyüşdə məğlub oldu • 1863-cü ildə Urmiya şəhərini tutdu • “Şiraz qonaqlığı”nı təşkil etdi • İranın şimalında möhkəmləndi • Astrabad, Mazandaran və Gilanı tutdu • 1753-cü ildə Kərim xan Zəndi məğlub etdi • 1755-ci ildə zəndlər üzərində qələbə çaldı • 1756-cı ilin martında İsfahanı tutdu • Qarabağ xanlığı üzərinə uğursuz yürüş etdi • Təbrizi və Urmiya xanlıqlarını tutdu Xoy, Təbriz, Qaradağ və Ərdəbil xanlıqları Xoy xanlığı Xoy xanlığına aiddir: • Azərbaycanın cənub xanlıqları içərisində nisbətən fərqlənirdi. • Hakimiyyət Dünbuli tayfa başçılarının əlində idi. • “Şiraz qonaqlığı”nda Kərim xan Zənd tərəfindən iştirak etmişdir. • Xanlığın əsası Şahbaz xan (1747-1763) tərəfindən qoyulmuşdur. • Xanlıq şimaldan – Naxçıvan xanlığı, şərqdən Təbriz və Qaradağ xanlıqları, Cənubda Urmiya xanlığı və qərbdə Osmanlı imperiyası ilə həmsərhədd idi. Xoy və Təbriz xanlıqlarının Dünbuli tayfa başçılarının əlində olması bu tayfanın şöhrətinin artmasına səbəb olmuşdur. Dünbuli tayfasının tanınmış xanlarından biri Dünbuli Əhməd xan (1763-1786) idi. Dünbuli Əhməd xan: • Azərbaycanın bir sıra xanlıqları və Kartli çarlığı ilə diplomatik əlaqə saxlayırdı. • Bir müddət İrəvan, Naxçıvan və Qaradağ xarlıqlarını özündə asılı vəziyyətə salmışdı. • Urmiya xanlığını tabe etməyə çalışırdı. • Təbriz xanı Nəcəfqulu xan Dünbuli ilə müttəfiqlik münasibətləri saxlayırdı. Nəcəfqulu xan ona canlı qüvvə və pulla kömək etmiş, onlar birlikdə Qaradağ xanlığının ərazisini işğal edərək öz aralarında bölüşdürmüşdülər. • Təbriz xanı Nəcəfqulu xanın ölümündən sonra onun oğlu Xudadad xanı hakimiyyətə gətirdi və onunla Urmiyalı İmamqulu xan Əfşara, həmçinin onun müttəfiqi Sərablı Əli xan Şəqaqiyə qarşı çıxdı • 1783-cü ildə Təbriz yaxınlığındakı döyüşdə Urmiyalı İmamqulu xan Əfşar və onun müttəfiqi Sərablı Əli xan Şəqaqi üzərində qələbə qazandı.Təbriz yaxınlığındakı döyüşdəki qələbə Xoy xanlığının nüfuzun daha da artırdı. Xoy xanı Şahbaz xan Qarabağlı Pənahəli xan Qaradağlı Kazım xan 39 Kərim xan Zənd Xoy xanlığını gələcəkdə daha da güclənərək təhlükəyə çevriləcəyindən ehtiyat etdiyinə görə Əhməd xanı aradan götürməyə çalışdı. Bu məqsədlə Şiraza girov aparılan və orada vəfat edən Xoy xanı Şahbaz xanın oğlanları ilə Əhməd xan arasında büşmənçilik yaratdı, onları əmilərinin üstünə qaldırdı. Beləliklə Xoy xanlığında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə nəticəsində: • Nəcəfqulu xan qardaşları ilə mübarizədə qalib gələrək hakimiyyəti ələ keçirdi. • Xoy xanlığı əvvəlki mövqeyini itirdi. • İrəvan xanlığı və digər xanlıqlar Xoy xnlığından asılılıqdan çıxdılar. • Xanlıqlararası müharibələr yenidən genişləndi. Xoy xanlığından asılı vəziyyətə salınan Azərbaycan xanlıqları Təbriz xanlığı XVIII əsrin ortalarında yaranmış xanlıqlardan biri də Təbriz xanlığı idi. Təbriz xanlığına aiddir: • Urmiya xanlığından şimal-şərqdə yerləşirdi • Xoy, Qaradağ, Sərab və Marağa xanlıqları ilə həmsərhədd idi • Hakimiyyət Dünbuli tayfa başçılarının əlində idi. • Mövcud olduğu ilk vaxtlar mərkəzi hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə mərkəzinə çevrilmişdi. • Xanlıq inzibati cəhətdən Təbriz, Güney və Mərənd mahallarına bölünürdü. • Mahalları bəylər, naiblər, kəndlərisə kəndxudalar idarə edirdi. • Xanlığın təqribən 10 min nəfərlik daimi qoşunu vardı. • Əhalisi əkinçilik, maldarlıq və bağçılıqla məşğul olurdu. • Xanlıqda sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdi. • Əvvəllərdə olduğu kimi, beş növ torpaq mülkiyyət forması qalmaqda idi. • Kəndlilər və şəhər sənətkarları vergi verir və mükəlləfiyyətlər daşıyırdılar. • Mərkəzi Təbriz şəhəri olan xanlıq bir müddət Urmiya xanlığından asılı vəziyyətdə olmuşdu. • Urmiyalı Fətəli xan Əfşarın ölümündən sonra yenidən müstəqil olmuşdu. • Xanlığın banisi Əmiraslan xan idi Əmiraslan xana aiddir: • Nadir şahın ölümündən sonrakı illərdə müstəqil dövlət yaratdı. • III Sam Mirzə üsyanını yatırtdı, onun özünü isə edam etdirdi. • Təbriz, Xalxal, Ərdəbil xanlıqlarını və bir sıra cənub əyalətlərini özünə tabe etdi. • Nadirin ölümündən sonra hakimiyyətə gəlmiş qardaşı oğlu Adil şahın hakimiyyətini tanımadı. 1748-ci ilin sonunda Adil şahın öz qardaşı İbrahim Mirzə tərəfindən hakimiyyətdən üzaqlaşdırılması vəziyyəti xeyli dəyişdi. İbrahim Mirzə Əmiraslan xanın üzərinə hücum edib Təbrizə daxil oldu. Lakin Məşhəd və İsfahanda baş vermiş üsyan xəbərini eşidən İbrahim şah böyük hərbi qüvvə ilə oraya yola düşdü. Onun bu yürüşü uğursuz oldu. Məşhəddəki döyüşdə İbrahim şah həlak oldu. Azərbaycan torpaqlarını öz hakimiyyəti altında birləşdirmək siyasəti yürüdən Fətəli xan Əfşar yaranmış şəraitdən istifadə edərək, bir sıra ərazilərə və Təbrizə yürüş etdi. Fətəli xan Əfşarın Təbriz xanlığına yürüşü nəticəsində: • Təbriz şəhərini ələ keçirib şəhərin idarəsini Nəcəfqulu xan Dünbuliyə tapşırdı. • Təbriz xanlığı Urmiya xanlığından asılı vəziyyətə düşdü. QEYD: Bu hadisədən sonra Nəcəfqulu xan Təbriz xanlığını Urmiya xanlığının naibi kimi idarə edirdi. 1763-cü ildə - Fətəli xan Əfşarın öldürülməsindən sonra Təbriz xanlığı tam müstəqillik əldə etdi. Dünbuli tayfasının idarə etdiyi xanlıqlar Naxçıvan xanlığı İrəvan xanlığı Qaradağ xanlığı Xoy xanlığı Təbriz xanlığı Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|