Dərslik II hiSSƏ 2
I Sam Mirzənin başçılığı ilə Nadir şaha qarşı Şirvan üsyanı
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 I Sam Mirzənin başçılığı ilə Nadir şaha qarşı Şirvan üsyanı 1743-cü ilin əvvəllərində Şirvanda Nadir şaha qarşı başlanmış üsyanlar geniş vüsət aldı. Belə bir şəraitdə özlərini Səfəvi şahzadələri yəni II Təhmasibin oğulları kimi təqdim edən yalançı şahzadələr – I, II, III Sam Mirzələr meydana çıxdılar. I və II Sam Mirzələr Şirvanda xalq hərəkatına başçılıq etmişdi. Əhali əfşar sülaləsinin hökmranlığından narazı olduğu üçün yalançı şahzadəni – I Sam Mirzəni müdafiə etdi. Bəzi kiçik feodallar da Şirvan üsyançılarına qoşuldular. I Sam Mirzə Avarda peyda olmuş, buradan kömək aldıqdan sonra Şirvana gələrək az müddətdə böyük dəstə toplamış, Şirvana gəlmiş Qazıqumuxlu Surxay xan da kömək etmək üçün öz dəstəsilə onun düşərgəsinə gəlmiş və onlar birlikdə Yeni Şamaxıya –Ağsuya 50 min nəfərlik qoşunla hücum etdərək şəhəri tutmuşdular. Nadirin zülmündən cana gəlmiş Ağsu əhalisi onu rəğbətlə qarşıladı. I Sam Mirzə Yeni Şamaxını tutduqdan sonra xalq arasında nüfuzunu artırmaq məqsədi ilə əhalini verigilərdən azad etdi. 1743-cü ildə Nadir şah Şirvanda I Sam Mirzə üsyanını yatırmaq üçün aşağıdakı tədbirləri gördü: • Oğlu Nəsrullah Mirzəni I Sam Mirzəyə qarşı ordu ilə Şamaxıya göndərdi. • Hərbi hissələri möhkəmləndirmək məqsədi ilə Gəncə, Qarabağ, Çuxursəd, və Muğana 10-20 min nəfər əsgər göndərdi. 1743-cü ildə Nəsrullah Mirzənin başçılığı altında şah ordusu ilə I Sam Mirzə arasında Şamaxı yaxınlığında Şirvan düzənliyində həlledici döyüş baş verdi. Döyüş nəticəsində: • I Sam Mirzənin qoşunu darmadağın edildi • Nəsrullah Mirzə Şamaxıda Nadir şah idarə üsulunu bərpa etdi Şirvanda II Sam Mirzə üsyanı 1743-cü ilin son rübündən etibarən xalq hərəkatına Ərdəbildən Şirvana gəlmiş II Sam Mirzə başçılıq edirdi. Əvvəllər hakim dairlələr II Sam Mirzəni ələ keçirsələr də, onu təhlükəli düşmən hesab etmədikləri üçün buraxmışdılar. II Sam Mirzəyə Surxay xanın oğlu Məhəmməd xan fəal yardım göstərirdi. Ağsudan Dərbəndə qədər olan bütün ərazi üsyançıların əlində idi. 1743-cü ilin oktyabrında Şirvan üsyançıları Ağsu şəhərini tutaraq şahın vergi toplayanlarını qovdular və II Sam Mirzəni oraya dəvət . Şamaxılıların bu qələbəsi şimal-şərqi Azərbaycanda əhalini mübarizəyə ruhlandırdı. II Sam Mirzə Yeni Şamaxıya - Ağsuya gələn kimi xalqın rəğbətini qazanmaq məqsədi ilə iki mühüm tədbir həyata keçirdi: • Ağır verigləri ləğv etdi. • Əhalidən az miqdarda vergi toplanması barədə göstəriş verdi . Şirvan üsyanı geniş vüsət alaraq Xəzər sahillərindən Gəncəyədək geniş bir ərazini əhatə edirdi. Hakim təbəqələrin tədbirləri isə heç bir nəticə vermirdi. Nadir şahın Osmanlı dövləti ilə müharibəyə başı qarışsa da, Şirvan üsyanı onu çox narahat etdiyindən 1743-cü ilin noyabrın 9-da Nəsrullah Mirzəni böyük bir qoşunla II Sam Mirzə üsyanını yatırmaq üçün Şirvana göndərdi. Lakin döyüş nəticəsində Nəsrullah Mirzə şirvanlılalarla döyüşdə ağır məğlubiyyətə uğradı. Bu məğlubiyyətdən sonra Nadir şah təcili tədbirlər görməyə məcbur oldu – birinci növbədə o, Osmanlı dövləti ilə sülh müqaviləsi imzalayıb, əsas qüvvələrlə Azərbayjandakı üsyaları yatırtmağı qərara aldı. 1743-cü ilin sonlarında Nəsrullah Mirzənin qoşunu Ağsu yaxınlığındakı Şahbağı adlı yerdə üsyançılarla üz-üzə gəldi. Şahbağı döyüşü nəticəsində: • Nəsrullah Mirzə qalib gəlib Ağsu qalasını tutaraq Şirvan üsyanını yatırtdı. • II Sam Mirzə məğlub olaraq Gürcüstana qaçdı. Məğlub olaraq Gürcüstana qaçan II Sam Mirzəni Kartili-Kaxetiya çarı Teymuraz əsir alaraq Bərdəyə - Nəsrullah Mirzənin düşərgəsinə göndərildi. Nəsrullah Mirzə onun bir gözünü çıxardırıb, bir neç osmanlı hərbi əsiri ilə birlikdə Qarsa göndərdi. Nadir şah II Sam Mirzənin tutulmasında köməyinə və digər xidmətlərinə görə Araqvi vilayətini Teymuraza hədiyyə etmişdi. Araqvi vilayətindən başq Nadir hələ şah seçilərkən də Qazax və Borçalı mahallarınıda Kartili-Kaxetiya çarlığına hədiyyə etmişdi. Şirvan üsyanı yatrılsa da, ümumən Azərbaycanda xalq hərəkatı sarsılmadı. Həmin dövrdə Şəkidə daha böyük üsyan baş verdiyindən Nadir şah Osmanlı dövləti ilə müqavilə bağladıqdan sonra Axalsıxa, sonra isə Ahalkələyə getdi. Burada ərzaq ehtiyyatı toplandıqdan sonra, 1744-cü il noyabrın əvvəllərində Bərdəyə gələrək qışı orada keçirməyi qərara aldı. QEYD: I, II Sam Mirzə üsyanları müəyyən oxşar cəhətlərə malik idi. Həmin cəhətlər bunlar idi: Hər iki üsyan eyni ildə, Nadir şah idarə üsuluna qarşı, Şirvan ərazisində baş vermişdi, hər ikisi də 1743-cü ildən Şirvanda xalq hərəkatına başçılıq etmişdilər, ər iki üsyan eyni ildə baş vermişdi, hər ikisi də Yeni Şamaxını –Ağsunu tutaraq əhalini vergilərdən azad etmişdi, hər iki üsyanı Nadir şahın oğlu Nəsrullah Mirzə yatırtmışdı. 31 Nadir şahın Kartili-Kaxetiya çarlığına verdiyi Azərbaycan əraziləri III Sam Mirzənin başçılığı ilə Ərdəbil və Təbriz üsyanı 1747-ci ildə Nadir şah əleyhinə Ərdəbil və Təbrizdə yeni üsyanlar baş verdi. Üsyana Səfəvi hakimiyyətini bərpa etmək uğrunda mübarizə aparan III Sam Mirzə başçılıq edirdi. III Sam Mirzəyə aiddir: Təbrizdə hakimiyyəti ələ aldı, lakin İrəvana hücum etsədə burada müqavimətə rast gəldiyindən Təbrizə qayıtdı. Nadirin əmisi oğlu, sonralar Təbriz xanlığının banisi Əmiraslan xan tərəfindən Təbrizdə qətlə yetirildi və üsyan yatırtdı. QEYD: I və II Sam Mirzələrdən fərqli olaraq III Sam Mirzə qeyd olunduğu kimi Təbrizdə fəaliyyət göstərmişdi. I, II, III Sam Mirzə üsyanları I Sam Mirzə üsyanı II Sam Mirzə üsyanı III Sam Mirzə üsyanı • Şirvan ərazisində baş vermişdi • 1743-cü ilin əvvəllərində Şirvanda xalq hərəkatına başçılıq etmişdi • Nadir şaha qarşı baş vermişdi • Yeni Şamaxını –Ağsunu tutaraq əhalini vergilərdən azad etmişdi • Nəsrullah Mirzənin başçılığı altında şah ordusu ilə Şamaxı yaxınlığında Şirvan düzənliyində döyüşdə qoşunu darmadağın edildi • Nadir şahın oğlu Nəsrullah Mirzə tərəfindən yatırılmışdı • Şirvan ərazisində baş vermişdi • 1743-cü ilin sonlarında Şirvanda xalq hərəkatına başçılıq etmişdi • Nadir şaha qarşı baş vermişdi • Yeni Şamaxını –Ağsunu tutaraq əhalini vergilərdən azad etmişdi • Surxay xanın oğlu Məhəmməd xan ona fəal yardım göstərirdi • Nəsrullah Mirzəni döyüşdə ağır məğlubiyyətə uğratmışdı • Şahbulağı döyüşündə Nadir şahın oğlu Nəsrullah Mirzə tərəfindən yatırılmışdı • 1747-ci ildə Nadir şah əleyhinə baş vermişdi • Ərdəbil və Təbrizdə baş vermişdi • Səfəvi hakimiyyətini bərpa etmək uğrunda mübarizə aparırdı • Təbrizdə hakimiyyəti ələ almışdı • İrəvana hücum etsədə burada müqavimətə rast gələrək geri çəkilmişdi • Əmiraslan xan tərəfindən yatırılmışdı Hacı Çələbinin başçılığı ilə Şəki üsyanı 1743-1744- cü illərdə Nadir şah rejiminə qarşı Şirvan, Şəki, Təbriz, Xoy və Salmasda yeni üsyanlar başladı. Bu zaman Şəkidə mübarizə daha kəskin şəkil almışdı. Şəki hakimi məlik Nəcəfin xalqa əzab verməsi, qəddarlığı, üçqat vergilər toplaması üsyanın başlamasının başlıca səbəbi oldu. Hələ 1741-ci ildə Şəki əhalisi Nadir şaha məlik Nəcəfdən şikayət etmişdi. Nadir şah da məlik Nəcəfin özbaşınalığının qarşısını almaq və ona nəzarət etmək üçün Şəki əyanlarına özlərinə vəkil seçməyi tapşırmışdı. Əhali içərisində böyük nüfuza malik olan yerli feodallardan Hacı Çələbi Qurban oğlu vəkil seçilmişdi. Lakin Hacı Çələbi vəkil seçdikdən sonra məlik Nəcəfin işlərinə qarışmağa, açıq surətdə onun əleyhinə çıxmağa başladı. Bundan qəzəblənən məlik Nəcəf şahın düşərgəsinə gedərək ora bildirmişdi ki, guya Hacı Çələbi “şahın tapşırıqlarını yerinə yetirilməsinə mane olur”.Qəzəblənmiş şah Hacı Çələbini hüzuruna çağırtdıraraq, onun edam edilməsi barədə hökm vermişdi. Hacı Çələbi ölüm qarşısında Nəcəfin pis əməllərinə şahı inandıra bilmişdi. Hacı Çələbi azad edilmiş, hətta ona daha böyük səlahiyyətlər verilmişdi. Şahın düşərgəsindən qayıtdıqdan sonra Hacı Çələbi məlik Nəcəfin fəaliyyəti üzərində nəzarəti daha da artırdı. Məlik Nəcəf isə, öz növbəsində, yenidən Nadir şaha şikayət etdi. Nadir şah Hacı Çələbini yenidən hüzuruna çağırsa da, Çələbi çağırışa getmədi. Nadir şah Osmanlılarla yeni müharibəyə hazırlaşdığı üçün Hacı Çələbiyə əhəmiyyət vermədi. 1743-cü ildə şəkililərin hakim idarə üsuluna qarşı çıxışları üçün Şirvanda Nadir şah əleyhinə ümumxalq hərəkatının xeyli güclənməsi əlverişli şərait yaratdı. Bu zaman iki mühüm amil də Hacı Çələbinin fəaliyyətini genişləndirmək üçün əlverişli şərait yaratmışdı. Həmin amillər aşağıdakılar idi: Nadir şah dövlətin qərb sərhədini möhkəmləndirməyə daha çox əhəmiyyət verməsi. Nadir şahın ölkənin daxilində baş verən üsyanları yatırmaqla başını qatmaq istəməməsi. Sərhəddə hazır vəziyyətdə dayanan Osmanlı qoşununun hər an müdaxilə edəcəyinin gözlənilməsi. Borçalı Qazax Araqvi Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|