Dərslik II hiSSƏ 2
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
54 Naxçıvan xanları Lənkəran xanlığı (1747-1826) Lənkəran xanlığının ərazisi, əhalisi və təsərrüfatı Lənkəran xanlığı XVIII əsrin ortalarında Xəzərin cənub-qərb sahilində yaranmışdı. Xanlığın ərazisi Azərbaycanın cənub- şərqi, Talış dağları, Xəzər dənizi və Muğan düzü arasındakı torpaqları əhatə edirdi və Gilan, Ərdəbil, Salyan və Şamaxı xanlıqları ilə həmsərhəd idi. Lənkəran xanlığının mərkəzi əvvəllər Astara, 1736-cı ildən isə Lənkəran şəhəri olmuşdu. Xanlığın əhalisi əkinçilik (xüsusilə çəltikçilik) və maldarlıqla məşğul idi. Balıqçılıq və arıçılıq da təsərrüfat həyatında mühüm yer tuturdu. Xanlıqda yüksək keyfiyyətli düyü növləri (sədri, akula, ənbərbu və s.) yetişdirilirdi. Lənkəran, Astara və Qızılağac xanlığın əsas ticarət mərkəzləri idi. Lakin xanlıqda kənd təsərrüfatı zəif inkişaf etmişdi. Xanlıqda 19 adda vergi və mükəlləfiyyətlər mövcud olması kəndlilərin feodal torpaqlarından qaçmasına səbəb olurdu. Lənkəran xanlığın əsas ticarət mərkəzləri Lənkəran xanlığının yaranması Lənkəran xanlığının yaranması şəraiti digər Azərbaycan xanlıqlarından fərqlənirdi. Səfəvilər dövlətinin dağıldığı bir şəraitdə nüfuzlu Lənkəran əyanlarından biri olan qızılağaclı Musa Lənkəranda hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Lakin Nadir şahın dövründə (1736-1747) mərkəzi hakimiyyət gücləndiyi üçün Musa hakimiyyətdən əl çəkməli oldu. Onun yerinə hakimiyyət Səfəvilər nəslindən olan ərdəbilli Seyid Abbas bəy ələ aldı. Seyid Abbasın hakimiyyəti dövrü üçün aşağıdakı xüsusiyyətlər xarakterik idi: • Nadir şah rəsmi fərmanla Seyid Abbas bəyi Lənkəranın nəsli hakimi elan etdi. • Xanlığın mərkəzi Lənkərana köçürüldü (1736-cı ildə). • 1736-cı ildə Nadir şahın hakimiyyətini tanıyaraq oğlu Cəmaləddin Mirzə bəyi onun xidmətinə göndərdi. Lənkəran xanlığı Cəmaləddin Mirzə bəyin dövründə (1747-1786) Nadir şahın ölümündən sonra Cəmaləddin Mirzə bəy (1747-1786) Lənkəran xanlığını müstəqil idarə etməyə başladı və xanlığın iqtisadi və siyasi qüdrətini möhkəmləndirmək üçün aşağıdakı tədbirləri həyata keçirdi: • Daimi qoşun təşkil etdi. • Xan nəslindən olmayanlanın torpaq sahələrini müsadirə etdi. • Lənkəranın sosial-iqtisadi və mədəni həyatında bir sıra dəyişiklik etdi. • İran təhlükəsindən qorunmaq məqsədi ilə xarici siyasətdə Rusiyaya meyl etdi. Cəmaləddin Mirzə bəyin (Qara xanın) xarici siyasətdə Rusiyaya meyl etməsi 1768-ci ildə gilanlı Hidayət xanın ciddi narahatlığına və və güclü qoşunla Lənkəran xanlığına hücum etməsinə səbəb oldu. Bu mübarizədə Kərim xan Zənd Hidayət xana, Qubalı Fətli xan isə Qara xana kömək edirdi. 1768-ci ildə Hidayət xanın qoşunla Lənkəran xanlığına hücumu nəticəsində: • Şindan qalasına çəkilən Qara xan təslim oldu. • Qara xan Hidayət xana böyük xərac verib azad edildi. Kərim xanın ölümündən sonra Gilan xanının Lənkəran xanlığına hücumları səngidi. 1785-ci ildə Lənkəran xanlığı Qubalı Fətəli xandan asılı vəziyyətə düşdü. Heydərqulu xan (1747-1763) Kəlbəli xan (1787-1797) II Kəlbəli xan (1816-1820) Cəfərqulu xan (1783-1785) Abbasqulu xan (1797-1808) Ehsan xan (1827-1828) Hacı xan (1764–1765) Rəhim xan (1765–1770) Astara Lənkəran Qızılağac 55 Cəmaləddin Mirzə bəyin Lənkəran xanlığını möhkəmləndirmək üçün gördüyü tədbirlər Lənkəran xanlığı Mir Mustafa xanın dövründə (1786-1814) Qara xandan sonra onun oğlu Mir Mustafa xan (1786-1814) hakimiyyətə gəldi. Mir Mustafa xanın hakimiyyəti dövründə: • Sələfi Qara xan kimi xarici siyasətdə Rusiyaya yaxınlaşdı. • Lənkəran xanlığı Ağa Məhəmməd xan Qacarın hücumuna məruz qaldı. • Lənkəran əhalisinin bir hissəsi Sarı adasına köçürüldü. • Rusiya-İran müharibəsində İran tərəfdən vuruşdu. QEYD: 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd xan Qacar Lənkəran xanlığına hücum edərkən Mir Mustafa xan Lənkəran əhalisini Sarı adasına köçürüb müdafiə mövqeyi tutmuş və ona qarşı Rusiya ilə yaxınlaşmaq üçün öz nümayəndələrini Şimali Qafqaza və Peterburqa göndərmişdi. Cəmaləddin Mirzə xanın dövrü (1747-1786) Mir Mustafa xanın dövrü (1786-1814) • Lənkəran xanlığı heç bir xanlığın hakimiyyəti • altına düşmədi • Xarici siyasətdə Rusiyaya yaxınlaşdı • Xanlıq gilanlı Hidayət xanın hücumuna məruz qaldı • Xanlığın mərkəzində bir sıra sosial-iqtisadi və mədəni dəyişiklik edildi • Xanlıq Qubalı Fətəli xanın hakimiyyəti altına düşdü • Qara xan kimi xarici siyasətdə Rusiyaya yaxınlaşdı • Lənkəran əhalisinin bir hissəsi Sarı adasına köçürüldü • Lənkəran xanlığı Ağa Məhəmməd xan Qacarın hücumuna məruz qaldı • Rus-İran müharibəsində İran tərəfindən vuruşdu Bakı xanlığı (1747-1806) Bakı xanlığının yaranması. Ərazisi və təsərrüfatı XVIII əsrin 40-cı illərdə yaranmış Bakı xanlığı Quba, Şamaxı və Cavad xanlıqları ilə həmsərhəd idi. Bakı xanlığı Quba və Dərbənd xanlıqları kimi Azərbaycanın şimal-şərqində, Xəzər dənizi sahillərində yerləşirdi. Bakı xanlığına 39 kənd daxil idi. Xanlığın təsərrüfatında neft, duz və zəfəran istehsalı, balıqçılıq, maldarlıq əsas yer tuturdu. Burada toxuculuq, zərgərlik, boyaçılıq, misgərlik kimi sənətkarlıq sahələri inkişaf etmişdi. Bakı xanlığında aşağıdakı sahələr müqatiəyə (iltizama) verilirdi: 1. Neft quyuları. 2. Bazarlar və dükanlar. Xanlığın mərkəzi Bakı şəhəri Avropa ölkələri, Rusiya, İran, Hindistan ilə tranzit ticarətində mühüm rol oynayırdı. Xanlığın mərkəzi Bakıda pul kəsilirdi. Xanlıqda mövcud olan malcəhət, töycü, darğalıq, vəzirlik adlı vergi növləri var idi ki, bu vergilər də əhali üçün ağır yükə çevrilmişdi. Bakı xanlığına bütün hakimiyyət, torpaq, yeraltı və yerüstü sərvətlər xana və onun ailə üzvlərinə mənsub idi. Bakı xanlığının iqtisadiyyatını təşkil edən təsərrüfat sahələri Daimi qoşun təşkil etdi Xan nəslindən olmayanların torpağını müsadirə etdi Xarici siyasətdə Rusiyaya meyl etdi zəfəran istehaslı neft hasilatı balıqçılıq Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|