Dərslik II hiSSƏ 2
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1795-ci ildə
- XVIII əsrin 50-ci illərində
- Xaçın mahalının
- Mağavızdan, Talış məliyi
- Talış Çiləbör d Mağavız vilayəti
- XVIII əsrin ikinci yarısında
- Gəncə, Şəmkir və Xəzəryanı bölgələrdə
- Ümummilli daxili bazar
- Qızılboya və zəfəran yetişdirildiyi xanlıqlar Azərbaycan xanlıqlarında torpaq mülkiyyət formaları
- icma
60 • Əhalisi ipəkçilik və əkinçiliklə məşğul olur, arpa, buğda, çəltik becərilirdi. • Azərbaycanın bir sira şəhərlərinə gedən ticarət yolları buradan keçirdi Ərəş sultanlığına aiddir: • Səfəvilər dövründə təşkil edlmişdi. • Ərazisi əvvəllər Şirvan bəylərbəyliyinini tabeliyində idi. • Sultanlığı sultan titulu daşıyan nəsli hakimlər idarə edirdi. • Əhalisi əkinçilik, ipəkçilik, maldarlıq və bağçılıqla məşğul olurdu. • Buradan bir çox ölkələrə ipək ixrac edilirdi. • XVIII əsrin 50-ci illərində Şəki xanlığından asılı vəziyyətə düşmüşdü. • Sonuncu sultanı Şəhabəddin Sultan olmuşdu. • 1795-ci ildə ləğv edilərək mahal kimi Şəki xanlığına qatılmışdı. İlisu sultanlığına aiddir: • XVI əsrin ikinci yarısında yaranmışdı. • Sultanlığın mərkəzi İlisu idi. • İlisu sultanlığının hakimlərinə sultan titulunu Səfəvi şahları vermişdilər. • XVII əsrin sonu – XVIII əsrdə müstəqilliyi qorunub saxlanılmışdır. QEYD: Qazax, Şəmşəddil, Ərəş, Qəbələ və İlisu sultanlıqları oxşar cəhətlərə malik idi. Belə ki, həmin sultanlıqlar Azərbaycanın şimal ərazilərində yaranmışdı, hakimləri sultan titulu daşıyırdı, İlisu sultanlığı istisna olmaqla, digər sultanlıqlar (Qazax, Şəmşəddil, Ərəş, Qəbələ ) və Car-Balakən camaatı XVIII əsrin 50-ci illərində Şəki xanı Hacı Çələbi II İrakli üzərində qələbə çaldıqdan sonra Şəki xanlığından asılı vəziyyətə salınmışdı. Məlikliklər XVIII əsrin ikinci yarısında Şimali Azərbaycanda Xaçın, Vərəndə, Dizaq, Gülüstan (Talış) Çiləbörd məliklikləri mövcud olmuşdu. Məlikliklərə aiddir: • Qarabağ xanlığının ərazisində yerləşirdi və ondan asılı idilər. • Onları çox vaxt “xəmsə” (beşlik) məlikləri adlandırırdılar. • Məlikliklərin adı Qarabağın beş mahalının adı ilə adlandırılmışdı. • Qarabağ xanlığında bölüşdürücülük (seperatçılıq) fəaliyyəti ilə məşğul olurdular. • Qarabağda pərakəndəliyi təmsil edən qüvvələri təmsil edirdilər. • Qarabağ hakimi Pənahəli xan tərəfindən xanlığa tabe edilmişdir. • Onlar heç bir dövlət birləşməsi yarada bilməmişdilər. • Məliklərin əhalisi bu əraziyə başqa yerlərdən gəlmişdi. • Onlardan yalnız Xaçın mahalının əhalisi yerli, qalanları isə xristian albanları idilər Qeyd olunduğu kimi məliklərin əhalisi bu əraziyə başqa yerlərdən gəlmişdi. Məsələn, Dizaq məliyi Qarabağa Loridən qaçıb gəlmiş, Nadir şaha y itaətinə görə Dizaqda ona məliklik verilmişdi. Vərəndə məliyi Şahnəzər Göyçədən, Çiləbörd məliyi Allahqulu Mağavızdan, Talış məliyi Usub Şirvandan qaçaraq Qarabağda özlərinə sığınacaq tapmış və Nadir şaha itaətə görə müvafiq ərizələrə məlik təyin edilmişdilər. Məliklərin bölüşdürücülük (seperatçılıq) fəaliyyəti Qarabağ xanlığında mərkəzləşmə işimə mane olur, onun müstəqilliyi üçün təhlükə yaradırdı. Buna görə də məliklərin müqavimətini qırmaq üçün görülən tədbirlər Qarabağ xanlığının müstəqilliyi uğrunda mübarizə idi. Məliklərin əvvəllər yaşadığı ərazilər: Xaçın mahalı Xaçın Vərənd ə Dizaq Göyçə mahalı Şirvan vilayəti Lori vilayəti Talış Çiləbör d Mağavız vilayəti 61 Xanlıqların iqtisadi və sosial həyatı. Dövlət idarəçiliyi Azərbaycan iqtisadiyyatının xarakterik xüsusiyyətləri XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan iqtisadiyyatı müəyyən xarakterik xüsusiyyətlərə malik idi. Həmin xüsusiyyətlər aşağıdakılardır: • Xanlıqların iqtisadi həyatında əsas yeri kənd təsərrüfatı tuturdu. • Əhalinin çoxu kəndlərdə yaşayır, əkinçilik, maldarlıq, bağçılıq, bostançılıq və arıçılıqla məşğul olurdu. • Gəncə, Şəmkir və Xəzəryanı bölgələrdə əkinçilik tədricən ticarət səciyyəsi daşıyırdı • Kənd təsərrüfatı alətləri və aqrotexniki mədəniyyət hələ lazımi səviyyədə deyildi. • Kənd təsərrüfatı alətləri xış və kotandan ibarət idi. • Torpaqların becərilməsində süni suvarmadan istifadə olunurdu. • Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın artırılmasında süni suvarma xüsusi rol oynayırdı • Suvarma şəbəkəsində arxlar və kəhrizlər böyük yer tuturdu. • Xəzər dənizi və Kür çayı sahillərinə yaxın ərazilərdə balıqçılıq inkişaf etmişdi. • Balıq ovu rus və yerli tacirlərə iltizama verilirdi. • Daxili və xarici ticarət genişlənməkdə idi. • Maddi sərvətin böyük hissəsi xanların əlində cəmləşmişdi. • Azərbaycan kəndində aqrar münasibətlərdə ciddi dəyişiklik olmamışdı. • Ümummilli daxili bazar üçün hələ tam şərait yaranmamışdı. • Regionlarda bəzi təsərrüfat sahələri üzrə ixtisaslaşma gedirdi. XVIII əsrin ikinci yarısında təsərrüfat sahələri üzrə ixtisaslaşmış regionlar bunlar idi: Dənli bitkilər – Quba, Qarabağ, Şamaxı və Şəki xanlıqları. Çəltik– Lənkəran xanlığı və Şirvanın Bərgüşad mahalı. Qızılboya, zəfəran - Quba, Dərbənd və Bakı xanlıqları. İpəkçilik – Şəki, Şirvan və Gəncə xanlıqları. Qızılboya və zəfəran yetişdirildiyi xanlıqlar Azərbaycan xanlıqlarında torpaq mülkiyyət formaları XVIII əsrin ikinci yarısında – xanlıqları dövründə Azərbaycanda xan, mülk, tiyul, vəqf və icma torpaq mülkiyyət formaları mövcud idi. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan xanlıqlarında mülk torpaq mülkiyyətinin səciyyəvi cəhətlərinə aşağıdakılar daxil idi: • Mülk üzərində mülk sahibinin tam mülkiyyət hüququ var idi. • Mülk sahibi mülkü sata və ya ala bilərdi. Azərbaycan xanlıqlarında tiyul torpaq sahibliyinin səciyyəvi cəhətləri isə bunlar idi: • Şərti xarakter daşıyırdı və xan tərəfindən müəyyən xidmətlərə görə verilirdi. • Xan tiyul verərkən onu xüsusi sənədlə təsdiq edirdi. • Tədricən nəsli səciyyə alırdı. • Mülkə çevrilməsi prosesi getdikcə genişlənirdi. Tiyulun mülkə çevrilməsi prosesinin getdikcə genişlənməsi aşağıdakı amillərlə izah olunur: - İqtisadi inkişafın nəticəsi olması. - Tiyuldarın ictimai-siyasi həyatda mühüm rol oynaması. Azərbaycan xanlıqlarında vəqf torpaq sahibliyinin səciyyəvi cəhətlərinə aiddir: • Məscidlərə və dini idarələrə məxsus idi. • Evlər, karvansara və dükanlar da vəqf ola bilərdi. • Belə torpaqlar xan xəzinəsinə vergi verməkdən və mükəlləfiyyətdən azad idi. Azərbaycan xanlıqlarında icma torpaq sahibliyinin səciyyəvi cəhətlərinə aiddir: Dərbənd Quba Bakı Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|