Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Tropik tip
- Qütb tipli
- Arktik tipli
- 8.3.1. Aqroekosistemlərdə maddələr mübadiləsinin (dövranının) xüsusiyyətləri
Codvəl 8.3 Təbii və aqrockosistemlərin müqayisəli xarakteristikası Təbii ekosistemlər
Təbii ekosistemlər Biosferin gedişində formalaşmış ilkin təbii elementar (sahə) vahidlər
Biosferin insan tərəfindən transformasiyaya uğramış süni sadə vahidləri
Populyasiyanın bir neçə növü üstünlük təşkil edən bir çox heyvan və bitki növlərindən ibarət mürəkkəb sistemlər
Bir bitki və ya heyvan növünün üstünlük təşkil etdiyi sadələşmiş sistemlər. Onlar davamlı olmaqla biokütləsinin strukturu tezdəyişən (davamsız) olur
Maddələr dövranında iştirak
edən orqanizmlərin məhsuldarlığı onların
uyğunlaşma xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir
Məhsuldarlıq təsərrüfat fəaliyyətinin səviyyəsindən və iqtisadi, texniki imkanlardan asılı olaraq müəyyən edilir
İlkin məhsul heyvanat tərəfindən istifadə olunur və maddələr dövranında iştirak edir, «istifadə», «istehsal»la eyni vaxtda baş verir
mal-qaraya yem kimi toplanır. Müəyyən vaxt ərazidə canlı maddə sərf edilməyərək toplanır. Ən yüksək məhsuldarlıq qısa vaxt ərzində inkişaf edir
Kənd təsərrüfatı bitkilərinin yüksək məhsuldar qarışıq əkinlərinin (səpinlərinin) yaradılması aqroekosistemlərdə məhsuldarlığın effektliyinin yüksəldilməsinin ən təsirli və real (düzgün) yolu hesab edilməlidir. Aqroekosistemlərdə qarışıq və birgə səpinləri mexanikləşdirmək işlərini yüksək səviyyədə təşkil etməklə aparmaq olar. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin səpini bir-birini əvəz edən zolaqlarla və ya cərgələrlə aparılır. Mülayim iqlimə malik olan rayonlarda bitkilərin müxtəlif kombinasiyasından istifadə olunur: noxud və vələmir soya ilə və ya qarğıdalı ilə; soya vələmir və qarğıdalı ilə; soya və lobya (maş) qarğıdalı ilə; soya buğda ilə; noxud günəbaxanla; raps qarğıdalı ilə. Taxıl və paxlalıların optimal seçimində səpinlərin məhsuldarlığı və zülalın çıxımı yüksəlir. Zülalın artımı yalnız paxlalıların dəninin hesabına deyil, həm də paxlalı bitkilərin fıksə etdiyi azotdan istifadə edən taxıl bitkisinin dənində olan zülalın hesabına formalaşır. İqlim zonalarından asılı olaraq ekosistemin enerji (energetik) balansı dəyişir. Planetin müxtəlif təbii zonalarının enerji xüsusiyyətləri 5 əsas (qlobal) aqroekosistem tipini ayırmağa imkan verir.
təminatı ilə səciyyələnir. Burada əkinçilik, əsasən, çoxillik bitkilərin üstünlük təşkil etdiyi (ananas, banan, kakao, kofe, çoxillik pambıq və s.) aqroekosistemlərin fəaliyyətinə əsaslanır. Birillik bitkilərdən ildə bir ne 163 çə dofo məhsul götürülür. Bu aqrosistem üçün il ərzində daim tarla işlərinin aparılması ilə əlaqədar fasiləsiz antropogen enerjinin daxil edilməsinə tələbatın olması səciyyəvidir. 2.
Subtropik aqroekosistem tipində maddənin və enerji antropogen axınının intensivliyi aşağıdır. Əsasən iki vegetasiya dövrünün (yay və qış) mövcudluğu səciyyəvidir. Yaxşı nəzərə çarpan sakitlik dövrü keçirən çoxillik bitkilər bitir (üzüm, çay, portağal, feyxoa, pekan, adi qoz və s.). Yay dövrünün birillik bitkilərinə qarğıdalı, çəltik, soya, tərəvəz və s. aiddir. 3.
Mülayim aqroekosistem tipi yalnız bir (yay) vegetasiya dövrü və uzunmüddətli qış sakitliyi dövrü ilə səciyyələnir. Antropogen enerjinin müdaxiləsinə ən yüksək tələbat yaz, yay və payızın başlanğıcında olur. 4.
Qütb tipli aqroekosistemlərdə əkinçilik oçaq (mənbə) xarakteri daşıyır. Aqroekosistemlər ərazicə və becərilən bitkilərlə (yarpaqlı tərəvəz, arpa, bəzi kökümeyvəlilər, faraş kartoQ məhdudlanır. 5.
Arktik tipli aqroekosistem açıq torpaq şəraitində mövcud deyil. İstilik dövründə olduqca aşağı temperatur olduğundan mədəni bitkilərin becərilməsi mümkün olmur. Yay dövründə uzun müddətli mənfi temperatur olmaqla soyuq hava şəraiti sürür. Yalnız qapalı şəraitdə bitkinin becərilməsi mümkündür. Aqroekosistemin məhsuldarlığının artırılması seleksiyada yüksək məhsuldar və davamlı sortların alınmasına yönəldilən inkişafdan asılıdır. Bununla yanaşı, aqroekosistemin təşkilində məhsuldarlığın yüksəldilməsində digər yol çoxyaruslu aqroekosistemin (təbii çoxyaruslu meşə senozuna bənzər) yaradılmasıdır. Birnövlü aqroekosistemdən polikultur aqroekosistemə keçmək təbiətdən istifadənin optimallaşdırılmasının perspektiv məsələlərindən biridir. Şübhəsiz ki, enerji yalnız fotosintez prosesini təmin etmək üçün deyil. Qeyri-üzvi və üzvi həyatla başa çatan (tamamlanan) istənilən prosesin enerjiyə ehtiyacı var və yalnız onun istənilən miqdarda və qəbul edilən formada mövcudluğu ilə həyata keçir. 8.3.1. Aqroekosistemlərdə maddələr mübadiləsinin (dövranının) xüsusiyyətləri Planetimizdə kütlə və enerji mübadiləsinə litosfer, hidrosfer və atmosferdə maddi və energetik çevrilmələrin və yer dəyişmələrin müxtəlif prosesləri daxildir. Həyatın yaranması ilə bu dövran və axınlar intensivləşərək, biogen miqrasiyanın inkişafı nəticəsində xeyli keyfiyyèt dəyişkənliyinə məruz qalmışlar. İnsanın çoxplanlı istehsalat fəaliyyəti kütlə və enerji mübadiləsi proseslərinə nəzərə çarpacaq dərəcədə düzəliş verərək, onun ərazi və 164 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|