134
Layihə
Mövzu: Yaşadığınız ərazinin bərpası
Məqsəd: Ətraf mühitin qorunması. Ərazinin bərpası üçün görüləcək işlərin
müəyyənləşdirilməsi
İşin gedişi:
1. 6 və ya 7 nəfərlik qruplara bölünün. Qrupda vəzifə bölgüsü aparın.
2. Yaşadığınız bölgədə təbii birlik müəyyənləşdirin.
3. Qorunma tədbirlərinin aparılması və ya bərpası məqsədilə seçdiyiniz ərazi-
də əvvəllər onun qorunması və bərpası məqsədilə hər hansı bir tədbirin aparıldı-
ğını müəyyənləşdirin.
4. Ətraf mühitin qorunması və bərpası üçün görülən tədbirlərin hansından hə-
min ərazidə istifadə edilə biləcəyini müəyyənləşdirin.
5. Tədbirlərin həyata keçirilməsinin necə aparılacağına dair plan hazırlayın.
6. Ərazinin qorunması və bərpası işləri aparıldıqdan sonra orada hansı dəyiş-
mələrin ola biləcəyi və bunun əhəmiyyəti haqqında fikirlərinizi açıqlayın.
7. Ərazinin qorunması və bərpası məqsədilə aparılan tədbirlər haqqında 15
dəqiqəlik təqdimat hazırlayın.
Araşdırılacaq
mövzu
Zaman
Təqdimat forması
Ətraf mühitin qorunması
və bərpası
1 ay
Yazılı
və ya şifahi
• Bu layihəni işləyərkən ətrafımızdakı insanlardan, müəllimlərimizdən, meşə
və naviqasiya təşkilatlarından, nazirliklərdən məlumat ala bilərsiniz.
• Layihəni nəzərdə tutulan vaxt ərzində yerinə yetirin.
LAYİHƏ
135
TƏQDİMAT ÜÇÜN MÖVZULAR
Ətraf mühitin çirklənməsi və bunun qarşısının alınması yolları
1. Fiziki çirklənmə:
• radioaktiv
şüalanma;
• istiləşmə;
• səslər və kiçik dalğalı vibrasiya.
2. Kimyəvi çirklənmə:
• qaz və maye şəkilli sulu karbon birləşmələri;
• yuyucu
maddələr;
• plastik kütlələr;
• bərk qarışıqlar;
• zərərvericilərə qarşı işlədilən zəhərli maddələr.
3. Bioloji çirklənmə:
• virus, bakteriya, göbələklər;
• biosenozun dəyişməsi.
4. Estetik ziyan:
• təbii biosenozların məhv edilərək yerində sənaye müəssisələrinin yaradıl-
ması.
LAYİHƏ
138
Heyvanların əksəriyyətinin cinsi yolla çoxalması sizə məlumdur. Bilirsiniz ki,
cinsi ço xalma zamanı ziqotdan yeni orqanizm inkişafa başlayır və rüşeym əmələ
gəlir. Xordalı heyvan rü şeymlərinin inkişafında hüceyrə, toxuma və orqanlar
sistemi necə inkişaf edir? Onların müxtəlif siniflərində fərq nədədir?
Embrionun inkişafı
Məqsəd:
Toyuq yumurtasında embrionun inkişafını izləmək
Ləvazı̇mat:
1 ədəd təzə və mayalanmış yumurta, inkubatorda inkişafı təmin edil-
miş və ya toyuqların üstündə kürt yatdığı 3; 5; 7 günlük yumurtalar,
lupa, pambıq, qay çı, pinset, qablar, iynələr
İşin gedişi:
1. Yumurtaların əldə olunması;
2. Yumurtaların içinə pambıq qoyulmuş
qablarda yerləşdirilməsi;
3. Yumurtaların karandaşla nömrələnməsi və ellips formasında cızılması;
4. İşarələnmiş yerlərdən qayçı ilə yumurtaların qabığının kəsilməsi və çıxarılması;
5. Lupa ilə yumurtaların diqqətlə nəzərdən keçirilməsi.
Cavablandırın:
1. Mayalanmamış və mayalanmış yumurtalarda hansı fərqləri görürsünüz?
2. 3; 5; 7 günlük rüşeymlər fərqlənirmi?
36. Xordalıların embrional inkişafı
F
Heyvanların mayalanmış yumurta hüceyrələrinin (ziqotun) mitoz yolla ço-
xaldığını bilirsiniz. Yumurta sarısının miqdarından asılı olaraq hüceyrələrin
bölünməsi müxtəlif cür olur. Sarısı az olan dərisitikanlılar, neştərçələr, ali mə-
məlilərdə hüceyrələr tam və bərabər bölünür.
Su da ya şa yan onur ğa lı hey van lar da in ki şaf. Hey van ların yu mur talarında yu-
mur ta sa rı sının miq da rı çox olduqda onlarda par ça lan ma pro se si tam getmir və ya
bölünmə za ma nı əmə lə gə lən hü cey rə lə rin öl çü sü ey ni ol mur. Mə sə lən, qur ba ğa-
lar da və tri ton lar da mayalanmış yumurta tam bölünsə də, yaranan blastomerlər
müxtəlif ölçülü olur. Rü şey min bir qüt bün də ki çik, di gər qüt bün də isə iri blas to-
mer lər ya ra nır. Blas tu la nın iri hüceyrələr yaranan hissəsində yu mur ta sa rı sı çox
olur ki, bu da son ra kı in ki şaf za ma nı bəzi fərq li lik lər ya ra dır.
Qu ruda yaşayan onurğalı heyvanlarda in ki şa f. Qu ru mü hi tin də ya şa yan or-
qa nizm lə rin in ki şa fın da bir sı ra uy ğun laş ma lar ya ran mış dır. Ək sər sü rü nən lə rin,
quş la rın, yu mur ta qo yan mə mə li lə rin yu mur ta hü cey rə si sərt qa bıq la ör tü lür. On-
lar da qa bı qal tı pər də for ma la şır, yu mur ta zü lal la rı ço xa lır. Sü rü nən lə rin və quş la-
rın yu mur ta la rın da yu mur ta sa rı sı çox olur, onlar natamam bölünürlər. On la rın
M
LAYİHƏ
