Dərslik layiHƏ 4 MÜNDƏRİcat
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Güclü qar yağması, qar yığınları, buzlaşma və uçqunlar
- Sual və tapşırıqlar 28. XİLASETMƏ TƏDBİRLƏRİ ZAMANI ƏHALİNİN HƏRƏKƏTLƏRİ
148 ● Dünya üzrə 760a yaxın fəaliyyətdə olan vulkan var ki, onların püskürməsi nəticə sində son 400 il ərzində 300 mindən artıq insan həlak olub. Vulkanlar zəlzələlərdən fərqli olaraq, daha az baş verir, lakin nəhəng kataklizmlərlə nəticələnir. ● Santorin adasında (Egey dənizi, b.e.ə. 1470ci il) vulkanın püskürməsi Aralıq dənizində mövcud olan sivilizasiyanın məhvinə səbəb olub. Vezuvinin püskürməsi isə (eramızın 79cu ilində) Pompey şəhərinin yox olması ilə nəticələnib. Sumatra adasında (vulkan dan 40 km məsafədə) yüzlərlə insan diridiri yanıb, stratosferə 20 km 3 kül tullanıb (vulkanik toz yer ətrafında, təxminən, iki dəfə dövr edib). Çox güclü və böyük vulkanlar “super vulkan” adlanır. Onların nəticələri uzunmüddətli təsirə, qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olur, təbiətə, heyvanlar aləminə böyük itkilər verir. Vulkanların püskürdüyü rayonlarda epidemioloji nəzarət təyin edilir. Lava Krater Maqma Baş qol Toz, kül və qaz Vulkanın yaranma sxemi Sürüşmə Torpaq sürüşmələri geoloji fəlakətlərin ən təhlükəli növlərindən biri olub təsərrüfatlara, tikililərə, ətraf mühitə böyük zərər verir, itkilərə səbəb olur. Əsas LAYİHƏ 149 zədələyici faktorları hərəkət edən dağ süxurlarıdır. Onların təsiri nəticəsində binalar, tikililər dağılır, kənd təsərrüfatı obyektləri, meşə massivləri süxur layları ilə örtülür, çayların yataqlarının dəyişməsinə və çoxsaylı insan tələfatına səbəb olur. Bir çox hallarda bu geoloji hadisələr dağlıq ərazidə yerüstü nəqliyyat üçün təhlükə yaradır, körpülərin dayaqlarını, relsləri, avtomobil yollarını dağıdır, elek trik və rabitə xətlərini, neft kəmərlərini, yaşayış məntəqələrini sıradan çıxarır. 1911ci ildə Pamir dağlarında baş verən zəlzələ böyük bir sürüşməyə səbəb olub. Nəticədə, Usoy qışlağı əhalisi ilə birlikdə torpaq kütləsinin altında qalıb. Sürüşmənin Murqab çayının qarşısını kəsməsi nəticəsində isə yaxınlıq dakı Saraz qışlağı yeni yaranmış göldə batıb. Sürüşmənin miqyası proses gedən sahə ilə xarakterizə olunur. Miqyasına görə sürüşmələr nəhəng – 400 ha və daha çox, çox böyük – 200–400 ha, böyük – 100–200 ha, orta – 50–100 ha, kiçik – 5–50 ha, çox kiçik – 5 ha kimi təsnif edilir. İldırım İldırım atmosfer hadisəsidir. Yağış buludları və yer arasında güclü elek trik boşalmaları il dırım əmələ gətirir. Belə boşalmalarda gər ginlik milyon volta çatır. Bir tufanda sərf edilən elek trik enerjisi kiçik bir şəhəri il ərzində elektriklə təmin etməyə bəs edər. Boşalmaların sürəti 100 min km/san, cərə yanın gücü isə 180 min amperə çatır. İldırı mın kanalındakı temperatur gü nəş səthindəkin dən 6 dəfə çox olur, ona görə də ildırımın vur duğu hər bir əşya yanır. İşıqla nan boşalma kanalının eni 70 mə çatır. Kanalda qızan havanın sürətlə geniş lən məsi nəticəsində ildı rım çaxma larının səsi eşidilir. Yer kürəsində ildə 44 minə qədər ildırım çaxır. Onla rın davamiyyət müddəti bir saata çatır. İldırım, adətən, hündür yerləri, ay rıca dayanmış ağacları, texnikanı vurur. Suda və ona yaxın yerdə dayanmaq olmaz. LAYİHƏ 150 ● Yəhudilər Qüds məbədini mislə örtülmüş hündür qüllələrlə əhatə etmişlər. Planetin ən ildırım təhlükəli rayonunda yerləşməsinə baxmayaraq, min illik tarixi ərzində o, bir dəfə də olsun ildırımdan zərər çəkməmişdir. ● İnsanın istifadə etdiyi ilk şüşə təbii mənşəlidir. İldırım qumsal yerə düşdükdə qumu əridir və şüşə borucuğa çevirir. ● 1998ci ildə Konqoda meydançaya düşən ildırım nəticəsində 11 nəfər futbolçu həlak olub. Güclü qar yağması, qar yığınları, buzlaşma və uçqunlar Bunlar əsasən qış fəsli ərzində müşayiət olunan təbiət hadisələridir. Güclü qar yağması bir neçə gün davam edib yolları, yaşayış məntəqələrini qarla örtür. Müasir texnologi yalar sahəsində təbiət hadisələri dəqiq olaraq proqnozlaşdırılır və adətən, fəlakət gözlənilən rayonlara vaxtında xəbərdarlıq edilir. Dağ yerlərində qarın toplanması uçqunların yaranmasına səbəb olur, bun ların enməsi külli miqdarda qar və daşların yerdəyişməsinə səbəb olur. Hərəkət edən kütlə öz yolunda hər şeyi silibsüpürür ki, bu da qurbanlar və kommu nikasiyaların sıradan çıxması ilə nəticələnir. LAYİHƏ 151 1938ci ildə Yaponiyada qar uçqunu yaşayış binasını 800 m məsafəyə qədər sürüyüb aparmış və qayalara çırparaq dağıtmışdır. 2017ci ildə isə İtaliyanın Peskara vilayə tində mehmanxana binası qar uçqununun altında qalmışdır. Fəsadların aradan qaldırılması üçün maksimal miqdarda yük nəqliyyatı və yüklənmə vasitələri cəlb edilir. Magistralların təmizlənməsi və yaşayışı təmin edən əsas müəssisələrin (çörəkbişirmə, su kanalı, kanalizasiya) işinin fasiləsiz olması üçün tədbirlər görülür. 1. Təbii fəlakətlərin xüsusiyyət və miqdar baxımından artmasını necə izah edərdiniz? 2. Təbii fəlakətlərin təsiredici amilləri və nəticələri barədə təqdimat hazırlayın. 3. Zəlzələləri və tikililərin zədələnmə xarakterini şərh edin. 4. Nəyə görə vulkanların püskürdüyü rayonlarda epidemioloji nəza rət təyin edilir? 5. İldırım necə yaranır və hansı fəsadları var? 6. Güclü qar yağması, qar yığınları, buzlaşma və uçqun hadisələrini dəqiq proqnozlaşdırmaq olarmı? Nümunələr göstərməklə şərh edin. Sual və tapşırıqlar 28. XİLASETMƏ TƏDBİRLƏRİ ZAMANI ƏHALİNİN HƏRƏKƏTLƏRİ Dünyada həm təbii fəlakətlərin, həm də texnogen qəzaların artdığı bir zamanda fövqəladə halların qarşısının alınması, baş verə biləcək hadisə lər zamanı təhlükəsizliyin təmin olunması hamını düşündürən mövzu olmalıdır. Hər bir vətəndaş özünü, ailəsini müdafiə etməyi, digər insan lara yardım göstərməyi bacarmalıdır. Bu məqsədlə əhalidə qəza və fəla kətlər zamanı qabaqlayıcı tədbirlərdə iştrak etmək və səriştəli davran maq vərdişlərinin formalaşdırılması olduqca əhəmiyyətlidir. Fövqəladə hallar üçün müəyyən olunmuş qaydalara biganəlik nə ilə nəticələnə bilər? LAYİHƏ Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|