Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə
Yüklə 3,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özünü yoxlamaq üçün süal və tapşırıqlar
- Referat, məruzə və müstəqil tədqiqatlar üçün mövzu- lar
- Selivanov V.S.
- BEŞİNCİ HISSƏ ŞƏXSIYYƏTIN FƏRDI-PSIXOLOJI XASSƏLƏRI 1 5 - c i F Ə S I L TEMPERAMENT Qısa xülasə
- Temperament haqqında təlimlər tarixindən.
- Temperamentin fizioloji əsasları.
365 axıra qədər icra etməkdir. İşgüzarlıq, ardıcıllıq və icraçılıq bir- birilə sıx vəhdət təşkil edən keyfiyyətlərdir. Tənbəllik – işgüzarlığın əksi hesab olunan xüsusiyyət kimi iradi zəifliyin təzahür formasıdır.
göstəriş olmadan həyata keçirmək qabiliyyətidir. O, əsasən qərar qəbulunda və icra olunmuş işə görə cavabdehlikdə özünü göstərir. Müstəqil adam məsuliyyət hissinə, tənqidi ağıla, möhkəm əqidəyə və dərin inam hissinə malikdir. Müstəqillik ən mühüm iradi keyfiyyət kimi iradi işin həm intellektual, həm də icra mərhələsində təzahür edir. Başqa iradi keyfiyyətlər ki- mi, müstəqillik də sosial həyat şəraitindən, mühit və tərbiyədən asılı olaraq formalaşan psixi xüsusiyyətdir. Müstəqilliyin əksini təqlidçilik və təlqinə qapılma təşkil edir. Təqlid başqalarının davranışını olduğu kimi yamsılamaq, təkrar etməkdən ibarətdir. Təlqinə qapılmaq isə dərk etmədən başqalarının təsiri altına düşməkdir.
danışdıqda, elə ilk növbədə səbirli olmaq başa düşülür. Səbrli olmaq – iradi güc, təkidlilik, özünü ələ almaq, inam, dözümlülük kimi keyfiyyətlərlə vəhdətdə təzahür edir. Azərbaycan şer kəhkəşanının ən parlaq və sönməyən ulduzu böyük Sabirin dediyi kimi: Hansı bir müşküldü kim, səbr ilə asan olmasın? Patopsixologiyada psixi vəziyyət, iradəsizlik, fəaliyyətə həvəs düşkünlüyü iradənin patopsixologiyasıdır və buna ab- uliya deyilir (yunanca: abulia - qətiyyətsizlik) Zəif iradəlilik – məqsədəuyğunluğun və yüksək niyyətlərin yoxluğudur. Zəif iradəlilər üçün özlərinin maraq dairələrini genişləndlirmək faydalıdır. İradə «lazımdır», iradəsizlik isə «istəyirəm» motivi ilə hərəkətə gəlir. Bernard Şou yazırdı: «İradə olmayan yerdə yol da yoxdur». Kibernetiklər iradəni həyati mübarizəni əks etdirən bir oyun anlayışı kimi təyin edirlər. Qədim romalılar deyirdilər:
366 Cəsurlara tale kömək edir (audaces fortuna adjuvat) Özünü yoxlamaq üçün süal və tapşırıqlar 1. İradə nəyə deyilir? 2. İradi iş zamanı insan hansı maneələri aradan qaldırır? Onları şərh edin. 3. İradi işin funksiyaları hansılardır? 4. İradi işin mərhələləri və strukturunu şərh edin. 5. Şəxsiyyətin iradi keyfiyyətlərini sayın və onları səciyyələndirin. Referat, məruzə və müstəqil tədqiqatlar üçün mövzu- lar 1. Psixologiyada iradə problemi. 2. İradi keyfiyyətlər və onların inkişaf etdirilməsi yolları. 3. İradənin inkişafında oyunun rolu. Ədəbiyyat 1. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. 2-ci nəşri - Bakı., 2002 2. Məhərrəmov M. Məktəblilərdə iradəni tərbiyə etmək haqqında. – Bakı, 1958 3. Selivanov V.S. Məktəblidə iradə tərbiyəsi. – Bakı, Azərnəşr. 1969 4. Vladimir Levin. Fikir ardınca. - Bakı., 1972. 5. İlğin E.P. Psixoloqiə voli.- Piter., 2000. 6. Nemov R.S. Psixoloqiə. Kn.1.- Moskva. 1998, s.424- 434 7. Rubinşteyn S.L. Osnovı obhey psixoloqii. V 2-x t. – T II – M.,1989. s. 182-211 367 BEŞİNCİ HISSƏ ŞƏXSIYYƏTIN FƏRDI-PSIXOLOJI XASSƏLƏRI 1 5 - c i F Ə S I L TEMPERAMENT Qısa xülasə Temperament haqqında anlayış.Temperament şəxsiyyətin fərdi-psixi xassəsi kimi. Temperament insanını psixi fəaliyyətinin intensivliyini, dinamikasını, emosionallıq və müvazinətlilik dərə- cəsini şərtləndirən fərdi özünəməxsus xassələri kimi. Temperament haqqında təlimlər tarixindən. İnsanların psixi fəaliyyətlərinin dinamikliyinə hələ qədim zamanlardan diqqəti cəlb etməsi. Temperament haqqında humoral nəzəriyyənin banisi kimi hippokratın xidmətləri. Temperament haqqında somatik və sinir sistemi nəzəriyyələrinin mahiyyəti.
xassələri – sanqvinik, xolerik, fleqmatik, melanxolik temperament tipləri və onları fərqləndirən xüsusiyyətlər. Təmiz temperament tipinin olmaması, insanların əksəriyyətində qarışıq temperament tipinin mövcudluğu.
fəaliyyətinin tipləri haqqında təlimi və temperamentin tipləri. V.15.1. Temperament haqqında anlayış Adətən, hər hansı bir insan qrupunda müşahidə apar- dıqda qrupdakı insanların birinin cəld, digərinin təmkinli, birinin tez özündən çıxan, digərinin müvazinətli, birinin hər şeyə tez reaksiya verən, digərinin ləng olduğunu görürük. İnsanların bir-birlərindən bu cür fərqli xüsusiyyətə malik olmaları qədim zamanlardan diqqəti cəlb etmişdir. Ona görə
368 də, bəşəriyyət lap qədimdən müxtəlif adamların psixi xasiy- yətinin tipik xüsusiyyətlərini ayırmağa, onların ümumiləşmiş portretlərini tipologiyasını verməyə cəhd göstərmişlər, temperament tiplərinin az sayını azaltmağa çalışmışdır. Bu cür tipologiya praktiki olaraq faydalı idi, belə ki, onun köməyi ilə konkret həyat şəraitində bu və ya digər insanın davranışını qabaqcadan görmək və nəzərə almaq olardı. Tarixən insanları bir-birindən fərqləndirən həmin xüsusiyyətlərə «temperament» adı verilmişdir. Temperament – insanın elə bir anadangəlmə xüsu- siyyətləridir ki, onlar intensivliyin, təsirə cavabvermə sürətinin dinamik xarakteristikalarını, emosional qıcıqlanma və tarazlıq dərəcəsini, ətraf mühitə uyğunlaşma xüsusiyyətlərini şərtləndirir. Temperament latın dilindən «qarışıq, mütənasiblik» deməkdir. Temperament haqqında təlimin yaradıcısı qədim yunan görkəmli həkimi Hippokrat (e.ə. təxminən 460-377 il- lər) sayılır. O təsdiq edir ki, insanlar 4 əsas «orqanizm şirəsi» nin nisbətinə görə fərqlənirlər: qan, fleqma, sarı öd və qara öd. Bu, «orqanizm şirələrinin» nisbəti yunanca «krasis» sözü ilə ifadə olunurdu ki, sonralar həmin sözü yunanca tempe- ramentum – «mütənasiblik» sözü ilə əvəz edildi. Hippokratın təliminə əsaslanaraq digər tanınmış antik dövr həkimi Klavdiy Qalen (təxminən 130-200-ci illər) məşhur traktatı «De tem- peramentum» kitabında şərh etdiyi temperamentlərin tipolo- giyasını işləyib hazırladı. Onun təliminə əsasən temperamentin tipi orqanizimdə bu şirələrdən birinin üstünlüyündən asılıdır.. Temperamentin bu 4 tipinin adı həmin şirələrin adına uyğun verilmiş- dir:sanqvinik (latınca sanqvius-qan), fleqmatik (yunanca fleqma-selik, bəlğəm), xolerik (yunanca chole-öd), melanxolik (yunanca melian chole – qara öd). Yüklə 3,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|