Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə
Yüklə 3,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
- Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular
- Ədəbiyyat Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə.
- Qədirov Ə.Ə.
- Luriə A.R.
- Rubinşteyn S.L.
- 12-ci FƏSİL TƏXƏYYÜL VƏ YARADICILIQ Q ı s a x ü l a s ə Təxəyyül haqqında anlayış
- Təxəyyül surətlərinin yaradılması prosesi.
- Təxəyyül və yaradıcılıq.
- Təxəyyül insanın qavrayışı və hafizəsi ilə bağlı
316 bu cür müstəqillikdə öz əksini tapır. Həmin keyfiyyətə malik olan adamlar başqalarından asılı olmur, onların öz düşüncə, fi- kir tərzləri mövcud olur. Ağlın tənqidiliyi keyfiyyətinə gəldikdə bu insanın öz idrak obyektlərinə tənqidi yanaşmaq bacarığında ifadə olunur. Ağlın tənqidiliyi keyfiyyətinə malik olan adamlar duyub qavradıqları cisim və hadisələr arasındakı yğunsuzluğu asan- lıqla görə bilir və bununla əlaqədar olaraq öz fikirlərini əsaslandıra bilirlər. Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar 1.Təfəkkür nəyə deyilir? 2.Təfəkkürlə hissi idrak arasında əlaqəni şərh edin. 3.Hissi idrakla məntiqi idrak arasındakı fərqlər nədədir? 4.Təfəkkürün ümumi xarakteristikasını şərh edin. 5.Fikri proseslər hansılardır? Onları şərh edin. 6.Təfəkkürün formaları hansılardır? Onlar haqqında ayrı- ayrılıqda danışın. 7.Təfəkkürün növlərini şərh edin. 8.Ağlın keyfiyyətləri dedikdə nəyi başa düşürsünüz? Onları ayrı-ayrılıqda şərh edin.
1. Təfəkkür və məsələ həlli. 2. Yaradıcı təfəkkürün psixologiyası. 3. Ağlın keyfiyyətləri və onların inkişafı vasitələri. 4. Təfəkkür proseslərinin qarşılıqlı əlaqəsi. 5. Dil və təfəkkürün qarşılıqlı əlaqəsi. Ədəbiyyat Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya, 2-ci nəşri – Bakı, 2002 səh.326-357 317 Bayramov Ə.S. Şagirdlərdə əqli keyfiyyətlərin inkişaf xüsusiyyətləri. – Bakı, 1987 Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. – Bakı, 2004 səh 37-90 Qədirov Ə.Ə. Uşaqlarda idrak proseslərinin inkişafı. – Bakı, 1970 Vozrastnıe i individualğnıe osobennosti obaznoqo mışleniə. – M, 1989 Qalğperin P.Ə. , Kotin N.R. K psixoloqii tvorçeskoqo mışleniə// Voprosı psixoloqii. – 1982. - №5, s.80-84
psixoloqii. – Sankt-Peterburq, 2001. s.349- 399; 449-458
449
İssledovaniə reçevoqo mışleniə v psixolinqvistike. – M., 1976
Slobin D., Qrin Dj. Psixolinqvistika. – M., 1976 Xomski Noam. Dil və təfəkkür. – Bakı, 2006 Davıdov V.V. Vidı obobheniə v obuçenii. – M., 1972 Tixomirov O.K. Psixoloqiə mışleniə. – M., 1984. s.6- 33; 87-100; 107-210 Xrestomatiə po obhey psixoloqii. Psixoloqiə mışleniə. / Pod red. Ö.B.Qippenreyter, V.V.Petuxov. – M.1981
1989, s.360-400 Rubinşteyn S.L. O mışlenii i putə eqo issledovanii. – M., 19
318 12-ci FƏSİL TƏXƏYYÜL VƏ YARADICILIQ Q ı s a x ü l a s ə Təxəyyül haqqında anlayış. Təxəyyül ali psixi funksiya kimi. Təxəyyül və digər psixi proseslər. Təxəyyülün fizioloji əsasları. İnsanın həyat və fəaliyyətində təxəyyülün əhəmiyyəti. Autotreninqdə və psixoterapiyada təxəyyüldən istifadə olunması. Təxəyyülün növləri. Passiv və fəal təxəyyül; xülya, röya, bərpaedici və yaradıcı təxəyyül, onların başlıca xüsusiyyətləri. Xəyal.
surətlərinin yaradılmasının təhlil və tərkib xarakteri. Təxəyyül surətlərinin yaradılmasında istifadə olunan tərkib üsulları: aqqlyuti- nasiya, hiperbolizasiya, nəzərə çarpdırılma. Təxəyyül və oyun. Uşaqlarda təxəyyülün inkişafında oyunun rolu. Oyun zamanı uşaq təxəyyülünün yaradıcı funksiyasının yeri. Oyun prosesində uşaq fantaziyasının xüsusiyyətləri.
əlaqəsi. Ədəbi – bədii yaradıcılıqda təxəyyülün yeri.
İnsan nəinki duyğu üzvlərinə bilavasitə təsir edən cisim və hadisələri qavrayaraq, yaxud keçmişdə qavradıqlarını yada salaraq onların surətlərini beyində yaradır, həm də heç zaman bilavasitə qavramadığı, hətta heç mövcud olması mümkün ol- mayan cisimlərin, hadisələrin surətlərini də beyində yarada bi- lir. İnsanın psixikası ilə bağlı olan bu proses təxəyyül, yaxud fantaziya adlanır. Təxəyyül insanın qavrayışı və hafizəsi ilə bağlı 319 təsəvvürlərin yenidən işlənməsi, yeni qaydada birləşdirilməsi əsasında yeni surətlərin yaradılmasından ibarət olan psixi prosesə deyilir. Təxəyyül ali psixi funksiyalardan biri kimi diqqəti cəlb edir. İnsan təlim və əmək fəaliyyətində təkcə öz yaddaşına əsaslanmır. O, öz fəaliyyətinə yaradıcı şəkildə yanaşır, yaddaşında olan təsəvvürləri dəyişdirir, yeni qaydada birləşdirir, yeni surətlər yaradır və fəaliyyət göstərir. Yeninin yaradılması ilk əvvəl ideal şəkildə, fikirdə həyata keçirilir və sonra maddi, əməli şəkildə reallaşdırılır. İnsanın öz təsəvvürlərinin ideal
şəkildə fikirdə
birləşdirilməsi, dəyişdirilməsi və bu əsasda yeni surətlərin yaradılması təxəyyül prosesidir. Təxəyyül bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə digər psixi proseslərdən fərqlənir. Bildiyimiz kimi duyğu, qavrayış, hafizə, hətta təfəkkür kimi psixi proseslərin elementləri hey- vanlarda da bu və ya başqa şəkildə özünü göstərir. Təxəyyül isə bir psixi proses kimi ancaq insana məxsusdur. Təxəyyülün köməyi ilə insan nəyi isə yaradır, özünün fəaliyyətini planlaşdırır və onu idarə edir. Demək olar ki, bəşəriyyətin yaratdığı maddi və mənəvi dəyərlər insan təxəyyülünün məhsuludur. Təxəyyül insanı hal-hazırdakı vəziyyətdən kənara çıxarır, ona keçmişi daha əyani şəkildə görməyə kömək edir, onu gələcəyə aparır. İnsan öz təxəyyül fəaliyyətinin vasitəsilə ayrı - ayrı orqanlarının fəaliyyətinə təsir edə bilir. Bunu autotreninq təcrübələrində aydın şəkildə görmək mümkündür. Təxəyyül fəaliyyətindən istifadə edərək xəstəliyin müalicəsinə təsir göstərmək, başqa sözlə, psixotera- piyada təxəyyül obrazlarının yaradılmasından geniş istifadə edilir. Təxəyyül bir psixi proses kimi qavrayış, hafizə və təfəkkür prosesləri arasında aralıq mövqe tutur. Təxəyyül fəaliyyəti zamanı bizim yaratdığımız surətlər, hətta onlar fantastik mahiyyətə malik olduqda belə, onun ayrı- Yüklə 3,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|