27
25-27 iyul tarixində isə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Bakıda yerləşən
Regional Tədris Mərkəzində
təsnifat və harmonikləşdirilmiş sistemə dair seminar keçirilmişdir.
14-15 sentyabr 2005-ci il tarixdə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Bakıda yerləşən Regional Tədris
Mərkəzində ÜGT-nin MDB ölkələri üzrə Regional Rabitə Qovşağı Milli Rəhbərliyinin IV iclası keçirilmişdir.
2-3 fevral 2006-cı il tarixdə Bakı şəhərində Ümumdünya Gömrük Təşkilatı və Macarıstan Gömrük
Xidmətinin birgə təşkilatçılığı ilə Avropa Regionu Gömrük Xidməti Rəhbərlərinin Konfransı keçirilmişdir.
4-9 aprel 2006-cı il tarixdə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Bakıda yerləşən Regional Tədris
Mərkəzində Koreya Gömrük Xidmətinin Tədqiqat və Texnologiyalar üzrə Direktorluğunun və Koreya
Respublikasının Sənayenin İnkişafına Yardım Agentliyinin (KİPA) nümayəndələrinin iştirakı ilə "Azərbaycan
Gömrük Xidmətinin müasirəşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi layihəsi" çərçivəsində, informasiya
texnologiyalarının tətbiqi sahəsində Koreya təcrübəsinin öyrənilməsinə həsr olunmuş seminar keçirilmişdir.
7 iyun 2006-cı il tarixdə Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsində Avropa Komissiyası və
BMT-nin İnkişaf Proqramının birgə layihəsi olan "Azərbaycan Respublikasında Gömrük Xidmətinin
Təkmilləşdirilməsi Layihəsi" nin imzalanma mərasimi olmuşdur.
2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ilham Əliyevin
Tacikistana rəsmi səfəri
çərçivəsində, mart ayının 15-də Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Tacikistan Respublikası Hökuməti
arasında gömrük işi sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş imzalanmışdır.
2008-ci ildə Piratçılıqla mübarizədə gömrüyün rolu mövzusunda beynəlxalq konfrans
keçirilmişdir.Mayın 20-24 tarixlərində Yunanıstanın Halkidiki vilayətinin Sithonia Peninsula regionunda
Ümumdünya Gömrük Təşkilatı və Yunanıstan İqtisadiyyat və Maliyyə Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı ilə
"Kontrafakt və piratçılıqla mübarizədə gömrüyün fəaliyyəti və nailiyyətləri" mövzusunda beynəlxalq konfrans
keçirilmişdir. Konfransda Ümumdünya Gömrük Təşkilatının, Avropa Komissiyasının, Türkiyənin, Çinin,
İordaniyanın,Tailandın, İtaliyanın, eləcə də CİOPORA-nın, Beynəlxalq Filipp Morris şirkətinin, Sony Ericsson
şirkətinin, İmperial
Tobakko şirkətinin, Phillips şirkətinin, İFPİ-nin, eVay-ın, BASCAP-ın və digər təşkilatların
nümayəndələri çıxış etmişdir.İyunun 9-dan 13-dək Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Bakıdakı Regional Tədris
Mərkəzində harmonik sistem üzrə regional seminar keçirilmişdir. Tədbirdə Azərbaycan, Belarus, Gürcüstan,
Moldova, Rusiya və Türkiyənin gömrük xidməti əməkdaşları iştirak etmişlər. İyunun 26-dan 28-dək Belçika
Krallığının Brüssel şəhərində, Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Baş qərargahında Gömrük Əməkdaşlıq
Şurasının 111/112-ci sessiyası keçirilmişdir. İyunun 27-də isə "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və
Slovakiya Respublikası Hökuməti arasında gömrük məsələləri üzrə əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında
Saziş" imzalanmışdır.
28
Mövzu 5.
Azərbaycan Respublikasında gömrük siyasəti və gömrük işinin təşkili
Gömrük işinin mahiyyəti və strukturunun izahı və əsaslandırılması məsələsi təkcə konseptual-nəzəri
deyil, həm də təcrübi əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsinin birinci maddəsinə görə, gömrük işi dedikdə -
bütünlükdə gömrük siyasəti, habelə mal və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasının gömrük
sərhədindən keçirilməsi qaydaları və şərtləri, gömrük ödənişlərinin alınması, gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük
nəzarəti və gömrük siyasətinin həyata keçirilməsinin digər vasitələri başa düşülür. Bu qısa tərif gömrük işinin
mahiyyətini
bütünlükdə açmasa da, əsasən onu hərtərəfli səciyyələndirə bilir.
İlk baxışda gömrük işi mahiyyət etibarı ilə çox sadə görünür. Əslində isə sadə göründüyü qədər
mürəkkəb və kompleks xarakterli olan gömrük işi, həm də elementlərinin həmcins olması ilə diqqəti cəlb edir.
Bu isə, gömrük işinin müxtəlif məqsədli məsələlərin həlli yolları ilə əlaqədə olması ilə bağlıdır.
Gömrük işinin tərkibinə yuxarıda göstərilənlərdən başqa gömrük statistikası və Xarici İqtisadi
Fəaliyyətin Mal Nomenklaturasının (XİFMN) aparılması, qaçaqmalçılıq və gömrük işi sahəsindəki digər
cinayətlərə qarşı mübarizə, gömrük qaydalarının pozulması ilə bağlı işlərin icraata götürülməsi və baxılması da
aid edilir. Ancaq bu cür yanaşsaq, onda gömrük işinin strukturunu nəzəri cəhətdən tam şərh edə bilərik. Gömrük
işinin mahiyyətini öyrənmək isə həm tələblər, həm də bu işlə tanış olmaq istəyənlər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb
edir. İndi isə gəlin gömrük işinin strukturu ilə tanış olaq.
Ümumilikdə gömrük işinin strukturu aşağıdakı 12 blokda öz əksini tapmışdır:
1) Gömrük siyasəti;
2) Gömrük sərhədindən mal və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi prinsipləri;
3) Gömrük rejimləri;
4) Gömrük-tarif tənzimlənməsi;
5) Gömrük ödənişləri;
6) Gömrük rəsmiləşdirilməsi;
7) Gömrük nəzarəti;
8) Gömrük statistikası və xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturası;
9) Qaçaqmalçılıq və gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlər;
10) Gömrük qaydalarının pozulması və ona görə məsuliyyət;
11) Gömrük qaydalarının pozulmasına görə işlərin icraatı;
12) Gömrük qaydalarının pozulması üzrə işlərə baxılması.
Sadalanan bu bloklar gömrük işinin təşkilində nə qədər müstəqil hesab edilsə də, bir o qədər də şərti
xarakter daşıyır. Çünki onların adı, mahiyyəti, rolu və statusu müxtəlif olsa da, ümumilikdə gömrük işinin
bütövlüyünə, daha geniş mənada isə ölkəmizin iqtisadi təhlükəsizliyinə xidmət edir.
Gömrük işinin ümumi səviyyəsi, mahiyyəti və strukturunu daha ətraflı şərh
etmək üçün, gömrük işində
istifadə olunan terminlərlə tanış olmaq lazımdır. Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsinin 17-ci
maddəsində əsas terminlərin açılışı verilmişdir. Gömrük işinin təşkilində istifadə olunan əsas terminlər
aşağıdakılardır:
“gömrük ərazisi”, “gömrük sərhəddi”, “gömrük işi”, “gömrük siyasəti”, “gömrük
qanunvericiliyi”, “gömrük xidməti”, “gömrük rəsmiləşdirilməsi”, “gömrük ödənişləri”, “gömrük
rüsumları”, “gömrük nəzarəti”, “gömrük rejimi”, “gömrük orqanları”, “gömrük sistemi” və s.
Gömrük ərazisi dedikdə, həmin ölkənin gömrük qanunvericiliyinin tam həcmdə fəaliyyət göstərdiyi
ərazi başa düşülür. Bu cür yanaşma, bilavasitə gömrük qanunvericiliyi normalarının əraziyə görə fəaliyyət
hüdudlarını əks etdirir.
Gömrük Məcəlləsinin 3-cü maddəsində deyilir:
“Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisi –
Azərbaycan Respublikasının quru ərazisindən, daxili sulardan, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan
Respublikasına mənsub olan bölməsindən (o cümlədən onda yerləşən adalar, süni adalar, qurğular və
tikililər) və onların üzərindəki hava məkanından ibarətdir. AR ərazisində sərbəst gömrük zonaları və
sərbəst anbarlar yerləşə bilər. Bu məcəllə və gömrük işi üzrə Azərbaycan Respublikasının digər
qanunvericilik aktlarında müəyyən edilən hallar istisna edilməklə sərbəst gömrük zonalarının və sərbəst
anbarlarının əraziləri Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisindən kənarda yerləşən ərazidir”.
Gömrük ərazisi anlayışının bu cür şərtləndirilməsi o deməkdir ki, digər xarakterli zonalar, məsələn
xüsusi iqtisadi zonalar və s. gömrük ərazisinin bir hissəsidir. Belə xüsusi xarakterli zonaların
fəaliyyətinin
tənzimlənməsi müvafiq hüquqi qüvvəyə malik aktların qəbul edilməsi ilə həyata keçirilməlidir.
Gömrük-hüquq normalarının tətbiq edilməsinin məkan hududlarının təyini üçün gömrük sərhədi
məfhumundan istifadə edilir.