DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Н. Грегори Менкйу
56 qiymətlərini əks etdirsək görərik ki, rəqsə, yoldaşlarla təmasda olmağa çox vaxt ayrılması biliyin daha aşağı qiymətini şərtləndirir. Bu növ asılılığı biz əks asılılıq (mənfi asılılıq) adlandırırıq. Koordinat sistemindən istifadə iki dəyişən arasındakı asılılığı daha əyani edir.
Təhsilə çox vaxt ayıran tələbələr yüksək qiymətlər alırlar, amma mənimsəməyə başqa amillər də təsir edir. Məktəbdə alınan bilik, qabiliyyət, müəllimlər tərə- findən diqqət və normal səhər yeməyi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Lakin 2p.2 şəklində bütün bu amillərin təsiri nəzərə alınmır. Digər tərəfdən, iqtisadçıları çox vaxt iki dəyişən arasında olan asılılıq bilavasitə maraqlandırır. Araşdırılan iqtisadi nəzəriiyədə istehlakçıların əldə etmək istədikləri əmtəələrin kəmiyyətinə qiymətlərin təsirini əks etdirən tələb əyrisi mühüm qrafiklərdən biridir. 2p.2 cədvəli Emma B-in aldığı romanların miqdarının onun gəlirindən və kitabların qiymətindən necə asılı olduğunu göstərir.
ġəkil 2p.2. Koordinat sistemlərindən istifadə Orta xal şaquli xəttin üstündə, təhsil vaxtı isə üfüqi xəttin üstündə əks etdirilir. Albert, Elfred E və onların tələbə yoldaşlarının xalları müxtəlif Економиксин принсипляри
57 nöqtələrlə göstərilir. Qrafikdən aydın olur ki, təhsilə çox vaxt ayıran tələbələr daha yüksək qiymət alırlar. Ucuz nəşrlərdən Emma çox miqdarda roman alır. Kitablar bahalaşdıqca o, vaxtının daha çox hissəsini kitabxanada keçirir, yaxud kinoteatra gedərkən yolda oxumağı üstün tutur. Mövcud qiymətlərdə Emma gəliri yüksək olduğu zaman çox roman alır. Başqa sözlə, onun gəliri yüksələn zaman əlavə gəlirin bir hissəsini roman almağa, digər hissəsini isə başqa əmtəələr almağa sərf edir. İndi bizim üç dəyişənimiz vardır: romanların qiyməti, gəlir və alınmış kitablar. Deməli, biz mövcud olan məlumatların hamısını koordinat sistemində göstərə bilmərik. 2p.1-dəki məlumatları qrafik formasında izah etmək üçün dəyişənlərdən birini sabit (dəyişməz) qəbul etməklə, qalan iki dəyişən arasında asılılığı göstərmək zərurətindəyik.
10
2 5 8 9 6 9 12 8 10 13 16
7 14
17 20
6 18
21 24
5 22
25 28
Tələb əyrisi D 3
Tələb əyrisi D 1 Tələb əyrisi D 2 cədvəl Emmanın gəlirinin səviyyəsindən və romanların qiymətindən asılı olaraq aldığı kitabların miqdarını göstərir. Gəlirin istənilən mövcud səviyyəsində qiymət və tələb göstəriciləri romanlara olan tələb əyrisinin köməyilə qrafikdə göstərilə bilər. Tələb əyrisi qiymətlə tələb arasındakı asılılığı əks etdirdiyi üçün biz Emmanın gəlirini sabit götürərək, onun aldığı romanların miqdarının qiymət- dən necə asılı olduğunu göstərə bilərik. Fərz edək ki, Emmanın gəliri ildə 30 min dollar təşkil edir. Əgər X oxu üzərində Emmanın aldığı romanların miqdarını, Y oxu üzərində isə alınan kitabların qiymətini qeyd etsək, cədvəl 2p.1-dən alınan orta sütunu qrafik şəklində göstərmək imkanına malik olarıq. cədvəldən alınan nöqtələri birləşdirməklə (5 roman 10$, 9 roman 9 $ və i.a.), 2p.3 şəklində göstərilmiş xətti – Emmanın romanlara olan tələb əyrisini almış olarıq ki, bu da müəyyən qiymətlərlə Emmanın nə qədər kitab almaq istədiyini göstərmiş olur.
Н. Грегори Менкйу
58
ġəkil 2p.3. Tələb əyrisi D xətti Emmanın gəlirinin dəyişməz (daimi) olduğu şəraitdə aldığı kitabların miqdarının romanların qiymətlərindən asılılığını göstərir. Qiymətlə kitabların miqdarı arasında əks asılılıq mövcud olduğu üçün tələb əyrisi azalan xətt üzrə gedir. Əyri aşağı istiqamətlənmişdir və mövcud olan miqdarda tələblə qiymət arasında olan əks asılılığı göstərir. İndi fərz edək ki, Emmanın gəliri ildə 40 min dollara yüksəlmişdir. Məlum qiymətdə Emma az gəliri olduğu zaman əldə etdiyindən çox roman ala bilir. cədvəl 2p.1-in orta sütununun mənasını nəzərə alaraq, Emmanın romanlara olan tələb əyrisini çıxarmışıq. İndii isə cədvəlin sağ sütununun mənasını nəzərə alaraq, biz yeni xətti çəkək. Şəkil 2p.4-də yeni tələb əyrisi (D 2 əyrisi) köhnə (D 1 ) əyri ilə yanaşı yerləşir. Beləliklə, biz deyə bilərik ki, Emmanın gəlirinin yüksəlməsi onun tələb əyrisinin hərəkətinə, yaxud yerdəyişməsinə səbəb olmuşdur. Əgər Emmanın gəliri ildə 20 min dollara enərsə, o, istənilən məlum qiymətlərdə az roman alar və onun tələb əyrisi (D 3 əyrisi) sola yerləşə bilər. İqtisadi nəzəriyyədə əyri üzrə hərəkəti və əyrinin yerdəyişməsini fərqlən- dirmək lazımdır. Şəkil 2p.3-dən görünür ki, əgər Emma ildə 30 min dollar qazanarsa və bir roman 8 dollardırsa o, 13 roman ala bilər. Əgər romanın qiyməti 7 dollara enərsə, alınmış romanların miqdarı 17-yə qədər arta bilər. Lakin tələb əyrisi öz yerində qalar. Beləliklə, Emma hər bir mümkün qiymət üzrə müəyyən miqdar kitab alır: əgər romanın qiyməti aşağı düşürsə, onun tələbi tələb əyrisi üzrə soldan sağa dəyişmiş olur. Əksinə, əgər romanın qiyməti dəyişməz qalarsa və 8 dollar təşkil edərsə, onun gəliri isə ildə 40 min dollara yüksələrsə, Emma aldığı romanların miqdarını 13-dən 16-ya qədər artıra bilər. Necə ki, Emma hər bir mümkün qiymət üzrə çox roman alır və onun tələb əyrisi sağa dəyişmiş olur (şəkil 2p.4). Bizim sabit olaraq qəbul etdiyimiz dəyişmələr dəyişdikdə, əyrinin hərəkətinə səbəb olur. Biz qızların illik gəlirlərini nə X, nə də Y oxunda əks etdirməmişik, o dəyişilərkən Emmanın tələb əyrisi yerini dəyişməlidir. Emmanın alıcılıq vərdişini əks etdirən istənilən dəyişiklik (romanların qiymətində dəyişiklikdən başqa) onun tələb əyrisinin hərəkətinə səbəb olur. Məsələn, əgər ümumi kitabxana bağlanarsa, qızlar oxumaq istədikləri hər bir nəşr olunan romanı almaq məcburiyyətində qalacaqlar; Emma hər bir mümkün Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|