DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 3 QARIġILIQLI ĠQTĠSADĠ ASILILIQ VƏ TĠcARƏTĠN GƏTĠRDĠYĠ GƏLĠRLƏR
- Müasir iqtisadi rəmz
- Təsərrüfat imkanları
Економиксин принсипляри
65 Fəsil 3 QARIġILIQLI ĠQTĠSADĠ ASILILIQ VƏ TĠcARƏTĠN GƏTĠRDĠYĠ GƏLĠRLƏR
Ən adi bir səhər. Siz oyanır, ağır-ağır mətbəxə keçirsiniz, Floridada yetişmiş portağallardan hazırlanmış bir stəkan şirə və bir fincan braziliya qəhvəsi süzürsünüz. Səhər yeməyi zamanı siz Yaponiyada istehsal olunmuş televizorun ekranından Nyu-Yorkdan yayımlanan xəbərlər proqramı seyr edirsiniz. Siz parçası corciya ştatında yetişmiş pambıqdan hazırlanmış, Tailandda tikilmiş cinsləri geyinirsiniz. Siz dərslərə tərkib hissələri dünyanın bir neçə ölkəsində hazırlanmış maşında gedirsiniz. Universitetin oxucu zalında siz Kanadada istehsal olunmuş kağızda Texas şirkəti tərəfindən çap edilmiş və Massaçusetsdə yaşayan müəllif tərəfindən yazılmış iqtisadiyyat haqqında dərsliyi vərəqləyirsiniz.
Hər bir gün siz hər şeyə rəğmən, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan çoxlu sayda insanların əməyinin və xidmətlərin nəticələrindən istifadə edirsiniz. Həmin insanlardan çoxunu siz heç görməmisiniz və heç vaxt da tanımayacaqsınız. Bu cür qarşılıqlı asılılıq Yer sakinlərinin minilliklər boyu bir-biri ilə ticarət əlaqəsində olduğuna görə mümkün olub. Əməyinin bir hissəsi sizə lazım olan mallara və xidmətlərə qoyulmuş insan, heç də mərdliyə və ya sizin rifahınızı təmin etmək istəyinə, onun hərəkətləri nəyi isə sizin istəyinizlə hazırlayıb sizə «mavi kənarlı qabda» təqdim etməyi əmr edən hansısa bir hakimiyyət oraqının sərəncamına əsaslanmır. Minlərlə insan sizi və digər istehlakçıları özləri istehsal etdiyi mal və xidmətlərlə təmin edir, bu onun müqabilində onlar özlərinə lazım olanı bir əldə edirlər.
Gələcək fəsillərdə biz görəcəyik ki, iqtisadiyyat ən müxtəlif insanların – kasıbların və varlıların, istedadlı və istedadsızların, xoşxasiyyətlilərin və zalımların, alicənabların və alçaqların fəaliyyətini uyğunlaşdırır. Bizim tədqiqatımızın başlanğıc nöqtəsi – iqtisadi qarşılıqlı asılılıqdır. Ekonomiksin on
qazanclıdır. Bu fəsildə biz bunu daha ətraflı müzakirə edəcəyik. İnsanlar qarşılıqlı əlaqədən konkret olaraq nə əldə edirlər? Onlar niyə bir-birindən asılı olmağa razılıq verirlər?
Н. Грегори Менкйу
66 Gəlin ən sadə iqdisadiyyatın modelini nəzərdən keçirək. Təsəvvür edin ki, iki insan – ranço sahibi və fermer mal-qara bəsləyir və kartof becərir. Hər birinin nahar masasına yalnız öz əməyinin məhsulları gəlir, birində bu ət, digərində kartofdur.
Təsəvvür edək ki, ranço sahibi və fermer bir-biri haqqında eşitmək belə istəmirlər. Lakin bir neçə aylıq ət menyusundan – qızardılmış, suda bişmiş, şişdə qızardılmış, hisə verilmiş, duzlanmış ətlə qidalandıqdan sonra heyvandar qərara gəlir ki, özünə kifayət yeknəsəqliyə dəymir. Yalnız kartof püresi, suda bişmiş, qızardılmış kartofla qidalanan fermer yəqin ki, onunla razılaşar. Aydındır ki, ticarət onların masalarını zənginləşdirə bilər və onlar özlərini qızardılmış kartoflu qamburqerlərlə «nazlandıra» bilərlər.
Bizim tərəfimizdən nəzərdən keçirilən ssenari ən sadə üsulla göstərir ki, ticarət bizim hər iki personacımıza sərfəlidir. Fermerin və heyvandarın ikinci məhsulun, lakin daha yüksək xərcli olan, istehsalına imkanı olduğu halda onlar analoci gəlirləri əldə edirlər. Təxmin edək ki, fermerin bir neçə öküzü peyda oldu, lakin onun səyləri ət kiloqramında ifadə edilmiş istənilən nəticəni vermir. Təsəvvür edək ki, ranço sahibi kartof yetişdirmək istəyir, lakin onun torpağı ona qarşı olan qayğının cavabını verə bilmir. Aydındır ki, həm əkinçi, həm də heyvandar üçün onların daha yaxşı edə bildiyi sahədə ixtisaslaşma və istehsal olunan məhsulla mübadilə, yəni ticarət əlaqəsi daha əlverişli olardı.
Lakin aqrarlardan hansınınsa hər iki fəaliyyət sahəsində daha da ixtisaslaşdığı hallarda, ticarətin gəlirləri daha az olacaq. Təsəvvür edək ki, ranço sahibi heyvanları fermerdən daha yaxşı bəsləyə və kartofları becərə bilir. O, ayrılmalıdırmı? Yoxsa ticərət üçün əsaslar hələ də mövcud olur? Bu suallara cavab vermək üçün fermer tərəfindən qərarların qəbuluna təsir edən faktorlara baxmaq lazımdır.
Təsəvvür edək ki, fermer və ranço sahibi həftədə 40 saat işləyir və vaxtını kartofun becərdilməsinə, heyvanların bəslənməsinə və ya bu işləri birləşdirərək keçirir. Bizim qəhrəmanlarımız üçün hər bir məhsulun istehsalı üçün lazım olan vaxt 3.1. cədvəlində göstərilib. Fermer 1 kq kartofu 10 saata 1 kq əti isə 20 saata istehsal edə bilər. İstehsalat gücü hər iki halda yüksək olan ranço sahibində 1 kq kartofun istehsalına 8 saat sərf olunur, 1 kq ətin istehsalına isə 1 saat vaxt sərf olunur.
Економиксин принсипляри
67 1 kq istehsal üçün lazım olan saat miqdarı 40 saat ərzində istehsal olunmuĢ məhsulun miqdarı Ət kartof ət Kartof Fermer
20 40
2 4 Heyvandar 1 8 40 5
Şəkil 3.1-dəki qrafik (a) bizə fermerin istehsal edə bildiyi ətin və kartofun miqdarını göstərir. Özünün bütün 40 saatını kartof becərməyə sərf edən fermer nəticədə həftədə 4 kq məhsul alır. Yalnız heyvandarlıq üzrə ixtisaslaşanda o, həftədə 2 kq ət istehsal edir. Əgər fermer iş vaxtını yarıbayarı kartofun və ətin istehsalına bölürsə (hərəsi 20 saat), onun həftəlik rasionu 2 kq kartofdan və 1 kq ətdən ibarət olacaq. İstehsal imkanlarının sərhədlərinin sərhədi bizə bütün mümkün istehsal imkanlarını göstərir. (a) fermerin istehsal (b) ranço sahibinin istehsalat imkanlarının sərhədi imkanlarının sərhədi Ət(kq) ət (kq)
40
2
1
ġəkil.3.1.Ġstehsal imkanlarının əyrisi
Fermerin istehsal imkanlarının sərhədi tədqiq edilən iqtisadiyyatda nəticələrin müxtəlif uyğunluğunu göstərir və ekonomiksin on prinsipindən birini – «insan seçir» prinsipini misal gətirir. Fermer ət istehsalı və kartof yetiş- dirilməsi arasında seçim etmək vacibliyi ilə qarşılaşır.Yada salın ki, bizim 2-ci fəsildə tədqiq etdiyimiz istehsalat imkanlarının sərhədi xaricə əyilmişdir: bu halda iki məhsul arasında seçim buraxılan malların miqdarı ilə müəyyənləşir. Baxılan halda, ətin və kartofun mövcud istehsal texnologiyaları fermerə eyni səviyyədə bir məhsulun istehsalından digərinin istehsalına keçməyə imkan yaradır. Bu halda istehsal imkanlarının sərhədi düz xətti təsvir edir.
Şəkil 3.1-dəki (b) qrafik ranço sahibinin istehsal imkanlarının sərhədini göstərir. Əgər heyvandar bütün 40 saatını kartofun istehsalına həsr edirsə, o, 5 20
0 2 4 Картоф (кг) 0 2 2 1
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|