Din psikolojiSİ BİLİm dali

67 
 
 
yaratılmışsa yaratıldığı şey içindir. Şehvetin hazzı arzusuna kavuşmak; öfkenin hazzı 
düşmanından  intikam  almaktır.  Gözün  hazzı  güzel  suretlerde,  kulağın  hazzı  hoşa 
giden  name  ve  seslerdedir.  Bunun  gibi  kalbin  hazzı  da  kendi  hususiyetindendir  ve 
onun  için  yaratmıştır.  Bu  da  işlerin  hakikatini  bilmek  demek  olup,  insanın  kalbine 
mahsustur.  Fakat  şehvet,  öfke  ve  beş  duyu  organı  ile  anlaşılanlar  hayvanlarda  da 
vardır. 
Bunun içindir ki insan bilmediği şeye karşı yaratılış icabı merak ve ilgi duyar. 
O şeyi bilmek ister. Bildiğine sevinir, neşelenir ve onunla övünür. Aşağı işlerde dahi 
bu böyledir.  
Kalbin hazzı işlerin hakikatini bilmek olduğuna göre; bilmek ne kadar büyük 
ve  kıymetli  şeylerde  olursa,  o  kadar  kıymetli  olacağı  da  açıktır.  Bilinmesi  daha 
kıymetli olana ait bilgiler daha kıymetlidir. Dolayısıyla hazları da daha fazladır.
73
 
Maddi (bayağı) hazlardan manevi hazlara (yüksek hazza/kalbin hazzına/aşka) 
giden  uzun  bir  yol  vardır.  Bu  yola  Hz.  Mevlana  (k.s)  seyr-i  sülûk  demiştir. 
Farkındalık,    bu  yolda  “kendini  bilmek”  aşamasının  temelidir.  Hz.  Mevlana 
Mesnevi’sinde bizlere şöyle ikaz buyurmaktadır: 
Ey Gafil! Sen kendi şehvetine aşk adını koymuşsun, 
Şu halinle o namusu ekberi soymuşsun, 
Aşkın asıl manasının altını oymuşsun,  
Bir bilsen küstahlığa nasıl doymuşsun. 
 
 
 
                                                           
73
 Gazâlî, Kimyâ-i Saâdet, ss. 17-23, 27-31, 39, 40, 36, 37.
 

---

68 
 
 
 
II-ALGISAL KAPASİTENİN GELİŞTİRİLMESİ (FARKINDALIK) 
 
 
 
Kendi içlerindeki potansiyelleri ortaya çıkaramayan bireylerin ve toplumların 
gelişim  süreçlerinde  önemli  aksama  ortaya  çıkar.  Kendine  uzaklaşan  birey  veya 
toplum,  giderek  kendisine  yabancılaşır.  Bu  sebeple,  insanın  ne  gibi  potansiyeller 
barındırdığı  hakkında  bilgi  sahibi  olması  hem  psikolojik  olarak  sağlıklı  kalabilmesi 
hem  de  yaşayışına  doğru  yön  vermesi  açısından  önem  taşımaktadır.  İnsan  kendi 
varlığının özünü/kaynağını keşfetmeli ve bu öze uygun yaşamalıdır.
74
 
 
Hümanist psikolojinin ortaya çıkmasında katkıları bulunan Abraham Maslow; 
ihtiyaçlar  hiyerarşisiyle  ilgili  bir  formülasyon  sunmakta;  insan  ihtiyaçlarını,  yeme-
içme,  barınma,  uyku  gibi  biyolojik-fizyolojik  ihtiyaçlar  ve  emniyet,  sevgi,  aidiyet, 
saygı,  özsaygı  ve kendini  gerçekleştirme  gibi üst  gereksinimler şeklinde bir ayrıma 
tabi  tutmaktadır.  Maslow,  insanın  hakikat,  güzellik,  aşkın  olma  vs.  için  duyduğu 
ihtiyaçları  meta  ihtiyaçlar  ve  Being/Varlık  değerleri  olarak  nitelendirir.  Meta/aşkın 
ihtiyaçların tatmin edilmemesi durumunda; bunun, insanda duygu ve değer kaybına 
yol  açacağını;  anksiyete  (kaygı)  ve  yabancılaşmaya  sebebiyet  vereceğini  belirtir. 
Maslow,  insanın  transpersonel;  diğer  bir  ifadeyle,  bilinen,  sınırlı/mahdut  benlik 
alanının ötesine geçişini, tüm hedeflerin en yücesi kabul eder.
75
 
 
Logoterapiyi
76
  (anlam  terapisi)  keşfeden  Viktor  E.  Frankl;  insanın 
varoluşunun  gerçek  amacını,  kendi  varlık  sınırları  içinde  kalarak  bulmasının 
                                                           
74
 Dökmen, s. 253, 255. 
75
 Osman Nuri Küçük, Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim –Benliğin Dönüşümü ve Miracı- (2. Baskı), 
İstanbul: İnsan Yayınları, 2009, s. 74. 
76
  Logoterapi:  Adını  Yunanca  bir  kelime  olan  “Logos”  (Anlam)’tan  alan  Logoterapi,  Viktor  Frankl 
öncülüğünde kurulmuş yeni bir psikoterapik yaklaşımdır. “Anlam”ı merkez kavram olarak kabul eden 
bu ekol, “anlam kazandırma yoluyla terapi”yi metodu olarak benimser. 
Logoterapi  motive  edici  bir  karaktere  sahiptir.  Logoterapinin  asıl  işlevi,  insanın  hayatına  anlam 
kazandırabileceği amaç ve hedefler bulmasını sağlamaktır. Bu noktada o, her türlü motivasyona değer 
verir ve bunların etkinlik kazanmasında yardımcı olur. Her eylemin ardında yalnızca bir güdünün ya 

---

69 
 
 
mümkün  olmadığını  belirtmektedir.  İnsanın  varoluşu  ona  göre,  kendini  aşan  bir 
süreçte  gerçekleşir.  Çünkü  insanoğlu,  kendini  aşabilen  tek  varlıktır.
77
  Logoterapide 
kişinin,  varlığının  derinliklerinde  gerçekten  özlediği  şeylerin  farkına  varmasına 
çalışılır.
78
  Frankl  ayrıca,  kendilerine  “no  future  (geleceği  olmayan)”  adını  verdiği, 
sadece anlık hazlara yönelen kişilerin varoluşlarını yaşamadıkları görüşündedir. Zira, 
sadece  anlık  hazlarla  yetinmek,  bu  dünyada  gerçekten  varolmaya  bir  direnç 
sayılabilir.
79
 
 
Transpersonel  psikolojinin  kurucularından 
Stanislav  Grof;  psikoloji  ve 
psikiyatrinin şu an geçerli temel varsayım ve kavramlarının radikal biçimde gözden 
geçirilmesi  ve  yenilenmesi  gerektiğini  söyler.  Grof,  insan  psişesiyle  ilgili  yaygın 
görüşü  benimseyen  psikiyatrinin  kartografisine  eklenmesi  gereken  ikinci  başlıca 
alanın  artık  “transpersonel”  adı  altında  bilindiğini  ve  bu  terimin  “kişilik  ötesine 
erişmek”  ya  da  “kişiliği  aşmak”  anlamına  geldiğini  ifade  eder.  Grof’a  göre,  bu 
düzeyde  meydana  gelen  deneyimler  bizim  olağan  sınırlarımızın  (bedenimiz  ve 
egomuz)  ve  dünya  algımızı  olağan  şuur  haliyle  kısıtlayan  üç  boyutlu  uzay  ve 
doğrusal  zamanın  sınırlamalarının  aşılmasını  içerir.
80
Grof,  köklü  içsel  dönüşüm  ve 
daha üst bir algı düzeyine yükselmenin gerekliliğini savunur.
 
                                                                                                                                                                     
da birlikte birçok güdünün rol oynadığını dikkate aldığımızda logoterapinin de güçlü bir motivasyon 
değerine  sahip  olduğu  ortaya  çıkar.  Logoterapik  düşüncede  ana  güdü  “Anlam  İstemi”  dir.  Anlam 
istemi  kendisini  “Anlam  Arayışı”  ile  ortaya  koyar  ve  diğer  pek  çok  güdüyü  amacına  ulaşmada 
kullanır. 
Logoterapi  deki  “Anlam”  ın  bütünlüğü  içerisinde  yer  alan  bazı  özel  kavramlar  da  söz  konusudur. 
Bunlar; varlık, varoluş, değerler, tercih, karar, özgürlük, sorumluluk, vicdan, güven ve geçiciliktir. Bu 
kavramlar  “anlam”  kavramı  bünyesinde  birleşir  ve  bütünleşir.  Anlama  yüklediği  bu  olumlu 
muhtevadan ötürü Logoterapi “Anlam Merkezli” liği yanında “Yeniden İnsanileştirici” bir psikoterapi 
ekolü olarak tanımlanır. Bkz. Abdülkerim Bahadır, “Psikoterapide Yeni Bir Yaklaşım: Logoterapi ve 
Viktor Frankl, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, Cilt 9, 2000.
 
77
 Viktor E. Frankl,  İnsanın Anlam Arayışı,  Çev.:  Selçuk Bahadır, Ankara: Öteki Yayınları, 1992, s. 
99'dan Küçük, Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim –Benliğin Dönüşümü ve Miracı, s. 75. 
78
 Frankl, s. 117. 
79
 Dökmen, ss. 176, 177 
80
  Stanislav  Grof,  Geleceğin  Psikolojisi,  Çev:  Sezer  Soner,  İzmir:  Ege  Meta  yayınları,  Dönüşüm 
Basım Yayın Tanıtım, 2002, s. 93. 

---