Din psikolojiSİ BİLİm dali

14 
 
 
tamamıyla  insanlığın  sosyal  hissiyatına,  yani  bizimle  aynı  türden  varlıklarla  birlik 
içinde  olmayı  arzulamaya  bağlı  olduğunu  ileri  sürer.  Ona  göre  özgecilik,  diğer 
insanların refahlarını yükseltme kudretidir ve bu anlamda egoizmin zıddıdır. Mill’in 
özgeci faydacılığına göre, hiçbir bireyin kişisel çıkarı bir diğerinin kişisel çıkarından 
daha  az  ya  da  daha  çok  önem  taşımaz.  Mill  ayrıca,  kendi  huzurumuz  için  yardıma 
muhtaç  insanlara  sosyal  destek  sağlamamız  gerektiğini  de  söyler.  Ona  göre,  sosyal 
anlamda hiç kimseye destek olmayan bir insanın hayat kalitesi eksilir. Mill’i sadece 
davranışların  geliştirilmesi  tatmin  etmez.  Karakter  üzerinde  reform  yapmak 
istemiştir.
 
 
Mill  ayrıca,  ahlaki  değerlerin  muhakeme  gücüyle  oluştuğuna  dikkat  çeker. 
Zira  hayvanlarda  muhakeme  edebilme  kabiliyeti  yoktur.  İnsanlarda  ise  yanlışı 
tecrübe etmeden doğrunun bilinmesi çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Öyleyse 
ikisi arasındaki bu hassas noktayı iyi tahlil edebilmek lazımdır.  
 
Mill’e  göre  doğru  düşünebilen  iyi  niyetli  insanların  asıl  görevi,  toplumsal 
talihsizliklerin  nedenlerini  ele  almaktır.  Mill,  toplumun  sahip  olduğu  hikmetin, 
sağduyu  ve  aklıselimin  birleşmesi  ve  bunun  iyi  bir  fiziksel  ve  ahlaki  eğitim  ile 
güçlendirilmesi 
gereğini 
vurgular 
ve 
böylelikle 
toplumun 
acılarının 
dindirilebileceğini söyler. 
 
Mill,  mutluluk  ile  katıksız  memnuniyeti  birbirinden  ayırmaktadır.  Ona  göre 
katıksız memnuniyet, hayvani bir konumdur ve katıksız memnuniyet duyan insanlar 
alt  seviyeden  hazlarla  oyalanır.  Onlar  sadece  bununla  sınırlanmışlardır.  Mill’in 
faydacılığının ana hedefi, mümkün olduğunca çok insanı mümkün olduğunca mutlu 
etmektir, memnun etmek değildir.
 

---

15 
 
 
 
Mill mutsuzluğun esas nedeninin kişinin kendini düşünmesi olduğunu söyler. 
Mutluluğun  sükûnet  ile  heyecan  arasında  bir  denge  sağlanarak  elde  edileceğine 
inanır  ve  kendini  düşünmenin,  sükûneti  de  mutluluğu  da  yok  ettiğini  ileri  sürer. 
Kendini  düşünmenin  hiçbir  zaman  tatmin  olmayan  bir  duygu  olması  sebebiyle 
sükûneti ortadan kaldırdığını, bunun yanı sıra ilgi alanlarımızı daraltarak, öğrenmeye 
ilişkin heyecan ve diğer uyarım olasılıklarımızı körelttiğini vurgular.
10
 
 
William  James  (1842-1910)  ise,  deneyciliğe  dayanan  ancak,  hakikat  ile 
bilgiyi  pratik  sonuçlar açısından tanımlamaya  çalışan felsefenin  yani,  pragmacılığın 
en  ateşli  savunucusudur.  James,  psikolojiye  duyduğu  ilgi  sebebiyle,  felsefeye 
döneminin filozoflarından daha farklı bir bakış açısıyla yaklaşmıştır. 
 
James’e  göre  felsefenin  gerçek  amacı,  kendi  bireysel  ihtiyaçlarımıza  ve 
mizacımıza  uygun  olan  inançları  nasıl  keşfedebileceğimizi  ve  benimseyeceğimizi 
göstererek onları hayatımıza dahil etmemize yardımcı olmaktır. James, bireyler için 
önemli  olan fikir ve hakikatlerin pragmatik  yöntemle  ortaya konulmasının evrensel 
bir ihtiyaç olduğuna değinir.
11
 
 
James’in pragmacı felsefesi, psikolojik bağlamda dünyayla daha uyumlu hale 
gelebilmenin  yöntemini  ortaya  koymaya  çalışır.  James  için  asıl  mesele,  yaşamaya 
değecek  bir  neden  bulmaktır  ve  insanların  hayatında  gözlemlenebilecek  ve  fark 
yaratacak şeyin inanç ya da felsefi bir din olduğunu düşünür.
12
 
 
James, inancın pragmacı zeminde önemli ve anlamlı olduğu sonucunu ortaya 
koymuştur.  Şöyle  ki,  inancın  varlığı  ve  yokluğu  açıkça  gözlemlenebilmektedir. 
Yararlıdır  ve  hayatlarımızda  somut  farklılıklar  oluşturur  ki  bu  özellikler  tam  da 
                                                           
10
 Soccio, ss. 589-610.
 
11
 Soccio, s. 699.
 
12
 Soccio, ss. 713-727.
 

---

16 
 
 
pragmacı  yönteme  uygundur.  James  bunu  “Tanrı  gerçektir;  çünkü  gerçek  etkilere 
(neticelere) neden olur” şeklinde ifade eder. 
 
James, dini yönelimin dini olmayan seküler yönelimden daha etkili olduğunu 
düşünür. Ona göre dini yönelimler salt seküler bir bakış açısından daha kapsamlı bir 
bilinci  ihtiva  ederler  ve  daha  geniş  boyutlu  bir  deneyimden  kaynaklanırlar.  James 
faydacı bir anlayışla, Tanrı’nın destek olması ve yardım etmesi suretiyle bize fayda 
sağladığını ve dinin bizi hayatın her aşamasında daha duyarlı bir hale getirebileceğini 
söyler.
13
 
 
 
James,  kendimizi  bizde  etki  bırakan  geçici  heveslere  teslim  etmenin  doğru 
olmadığını, kişiliğimizin ve tutku hayatımızın temel niteliklerini ortaya koyan en iyi 
inanç  hangisiyse  o  inancın  peşinde  koşmamız  gerektiğini  söyler.  Mutlu  olmak  için 
ihtiyacımız olan şeye inanmamız gerektiğini ve bunun da insanı motive edici bir güç 
olduğunu düşünür. 
 
Bu  anlamda  James’in  felsefesi  yalnızca  yoğun  bir  şekilde  ve  tutkuyla 
hissettiğimiz inanma ihtiyacına dayansa da, onun felsefesinde insan ruhuna duyduğu 
güven  göze  çarpmaktadır.
14
Bilimin  nihai,  nesnel,  evrensel,  mutlak  otorite  olma 
iddialarına  itiraz  etmiştir.  Dini  imanın  şifa  verici  ve  birleştirici  bir  gücü  olduğuna, 
bilimin  ise  böyle  bir  gücü  olmadığına  vurgu  yapmıştır.  James,  daha  yüce  bir  güce 
iman etmenin psikolojik açıdan gelişmemiş bir his olduğuna dair görüşleri reddetmiş 
ve başarılı da olmuştur.
15
 
 
 
 
 
                                                           
13
 Soccio, ss. 728-733.
 
14
 Soccio, s. 704.
 
15
 Soccio, ss. 733-738.
 

---