Dinshunoslik ma'ruza doc

Qur'oni Karimning ichki to'zilishi. 
Qur'onda 114 ta sura, 6226 ta oyat borligi ma'lum. 
Arabcha «sura» atamasining Qur'on vujulga kelgan davrdagi lug'aviy ma'nosi devor tiklashda 
teriladigan g'isht yoki toshning har bir qatorini anglatgan. Binobarin, uni «tizma» ma'nosida tushunish 
mumkin. Qur'on matnlarida esa «sura» so'zi muayyan ravishda «oyatlar to'plami» (oyatlar tizmasi) 
ma'nosini beradigan joylar ko'p uchragani sababli, bu atama asosan «oyatlar yig'indisi» ma'nosida 
tushuniladi. 
Suralar Qur'onda o'z mazmuniy izchilligiga yoki o'qilgan vaqtiga, ya'ni xronologik tartibiga qarab 
emas, balki xajmiga qarab joylashtirilgan. Suralarning xajmi ham har xil: eng katta hajmga ega bo'lgan 2-
surada 286 oyat bor, eng kichik suralar faqat 3 oyatdangina iborat. 
Tarixiy voqealar aniqroq ko'zda tutilgan holda Madina davriga oid 24 surani 5 davrga ajratish 
mumkin. 
1 – Madina davri (622 yil oktabrdan 624 yil martigacha), Muhammad Madinaga ko'chib kelgandan 
makkaliklar bilan birinchi yirik to'qnashuv – Badr jangigacha o'qilgan 4 sura (2, 98, 64, 62) bu davrga 
kiradi. Bu suralarning o'qilgan davriga mos tartibda joy olganligi shubha uyg'otmaydi. 
11 Madina davri (624 yil martidan 625 yil martigacha), Badr jangidan keyin Uhud jangigacha o'tgan 
bir yil ichida o'qilgan 3 ta surani (8, 47, 3) o'z ichiga oladi. 
111 Madina davri (625 yil martidan 627 yil martigacha). Uhud jangidagi mag'lubiyatdan keyin 
Handaq jangigacha o'tgan 2 yil ichida beshta sura (61, 57, 4, 65, 59) o'qilgan. 
1U Madina davri ( 627 aprelidan 630 yil yanvarigacha). Hangg'daq jangidan so'ng Makkaning 
olinishigacha o'tgan salkam uch yil ichida o'qilgan 8 ta sura (33, 24, 63, 58, 22, 48, 66, 60) shu davrga 
kiradi. 
U Madina davri (630 yil fevralidan 632 yil mayigacha). Makka olingandan keyin Muhammad 
payg'ambarning vafotigacha utgan 2 yildan ortiqroq davr ichida o'qailagn 4 ta sura (110, 49, 9, 5) shu 
davrga kiradi. 
«Oyat» so'zi faqat Qur'onning o'ziga xos ibora bo'lib, «mo'jiza», «hikmat», «ilohiy alomat, belgi» 
ma'nolarini anglatadi. 
Oyatlarning ihajmi ham har xil: ayrim oyatlar bir necha tugal fikrni bildiradigan katta bir jumladan 
(masalan, 2, 256-oyat-al-kursiy) iborat bo'lgani holda, ayrim oyatlar faqat ikki so'zdan (gapning bir 
qismidan) gina iborat. Masalan: 
Osmon yorilganida. 
Yulduzlar (har tomonga) sochilganida. 
Dengizlar qo'shilib, to'siqlar ochilganida. 
Qabrlar ag'darilganda (Qiyomat qoyim bo'lganida). 
(Har bir) jon o'zi (dunyoda) qilib o'tgan va qoldirgan (barcha) narsalarni (amallarni) bilur! (82,1-5). 
Qur'on matni sura va oyatlardan tashqari yana 30 ta «juz» (o'zbekcha «pora»)larga bo'lingan. Shuni 
aytish kerakki, pora sura va oyatlarga o'xshab Qur'onning ilk to'zilishi bilan bog'liq emas, balki o'qishda 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

qulaylik tug'dirish uchun keyinchalik Qur'on matnini hajm jihitdan teng bo'lklarga bo'lishdan iborat bo'lgan. 
Shu sababli eng uzun 2-sura poradan ko'proq bo'lgani holda, oxirgi qisqa suralardan 37 tasi bir porani 
tashkil etadi.
Qur'on jahondagi ko'p tillarga tarjima qilingan. Uni G'arbiy Yevropa tilllariga tarjima qilish IX 
asrdan, rus tiliga ag'darish XVIII asrdagi Pyotr I ning tashabbusi bilan boshlangan. 1790 yilda nashr etilgan 
M.N.Verovkin tarjimasi e'tiborli rus olimlarining fikriga ko'ra, A.S.Pushkinning mashhur «Podrajaniya 
Koranu» (Qur'onga tatabbu'lar) asariga manba bo'lgan. G.S.Soblukovning arabchadan dastlabki ruscha 
tarjimasi Qozondan uch marta (1878,1894,1907) nashr qilingan. Qur'onning akademik I.YU.Krachkovskiy 
rus tiliga qilgan tarjima nusxasi uning vafotidan keyin (1963,1986 yillarda) nashr qilingan.