Dinshunoslik ma'ruza doc

DINNING FUNKSIYALARI
. Umuman din, xususan islom dini 5 asosiy funksiyani boshqaradi. 
Bular qatoriga kompensatorliq integrativ, regulyativ, kummnikativ va legitimlovchilik funksiyalar kiradi. 
Dinning yuqorida qayd qilingan besh funksiyasining qisqacha ta'rifi va tavsiflari quyidagilardan 
iborat: 
BIRINCHIDAN
, har qanday o'z dinidagilar uchun to'ldiruvchi, ovutuvchi (kompensatorlik) 
vazifasini bajaradi. Masalan, insonda diniy ehtiyoj hosil bo'lishini olib karaylik. U o'z hayoti, turmush tarzi, 
tabiat va jamiyat bilan bo'lgan munosabatlari jarayonida shaxsiy va ijtimoiy ehtiyoj, maqsadlarga yetishishi 
qkiyin, ilojsiz bo'lib ko'ringanda banday ma'naviy ehtiyoj vujudga kelgan. Chunki inson hayotida quvonchli 
yoki tashvishli onlarda, orzular ro'yobga chiqishi ilojsiz bo'lgan paytda insoniyatning dinga ehtiyoji jamiyat 
bo'lib yashash talablarida boshlangan; din bu o'rinda ma'naviy ehtiyojni qondiruvchi, tasalli beruvchilik 
vazifasini bajargan. 
IKKINCHIDAN
, dinlar o'z ta'limot tizimini vujudga keltirib, unga e'tiqod qiluvchi shaxs jamoani 
shu ta'limot doirasida saqlashga harakat qiladi. Buni dinlarning birlashtiruvchilik (integrativlik) funksiyasi 
deyiladi. Bunda din muayyan ijtimoiy, etnik va ma'naviy hayotning o'z ta'siri doirasida bo'lishini ko'zda 
tutadi. Masalan, islom o'tmishda Markaziy Osiyo xalqlarining ijtimoiy hayoti, ahloqiy munosabatlari, 
hattoki adabiyot va san'atiga o'z ta'sirini ko'rsatgan. Bular orqali elat va xalqlarda turli xil birlashtiruvchi 
munosabatlar qaror topadi. 
UCHINCHIDAN
, din dindorlar hayotini tartibga solish, nazorat qilish (regulyativlik) funksiyasini 
ham bajaradi. Har qanday dinlarning muayyan urf-odat, marosim va bayramlari bo'lib, ularni o'z vaqtida, 
diniy ta'lim va talab asosida bajarilishi shart qilib qo'yiladi. 
TURTINCHIDAN
, din dindorlarning birligini, jamiyat bilan shaxsning o'zaro aloqasini 
ta'minlovchi xususiyat – aloqa bog'lashlik vazifasiga ham egadir. Bunda konkret bir dinga e'tiqod qiluvchi 
kishi shu dindagi boshqa kishilar bilan bog'lik bo'lishi, urf-odat va ibodatlarni jamoa bo'lib ado etish ko'zda 
tutiladi. Cherkov, masjid va diniy
tashkilotlar dinning bu funksiyasini amalga oshirishga ko'maklashadi, ayni paytda, bu holatni nazorat 
kiladi. 
Har qanday dinning muayyan tarixiy sharoitda bajaradigan funksiyalari yig'indisi uning ijtimoiy 
rolini belgilaydi. Dinning ijtimoiy hayotga ta'siri hamma vaqt ham bir hil bulgan emas. U vaqtga, sharoitga 
qarab sezilarli darajada o'zgarib boradi. 
Din tirixida dinshunoslar dinning paydo bulishini turlicha izohlab kelganlar. Uning paydo bo'lish 
sabablari qadimgi dunyo dinshunoslarini qiziqtirgan, binobarin, unga javob topishga harakat qilishgan. 
Xitoy, Hindiston va xususan, qadimgi grek faylasuflari borliq to'risidagi fikr yuritganlarida din, uning kelib 
chiqishi va mohiyati to'g'risida ham ayrim g'oyalarini olg'a surganlar. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

Dinning paydo bulishi va rivojlanishini ilmiy asoslarda o'rganish quyidagi: a) ob'yektivlik; b) 
muayyan tarixiy sharoitni hisobga olish; v) ilmiylik; g) qiyosiylik; d) umuminsoniy qadriyatlar bilan 
bog'liqlik; ye) din mavjudligini, umuman gnoseologiq ijtimoiy-iqtisodiy va psixologik sabablarni hisobga 
olishni taqozo etadi. 
Ijtimoiy-gumanitar fanlar tadqiqotchini jamiyatga xos bulgan asosiy hodisalar xususiyatlarini, 
ularning paydo bulishi, o'zgarishi va rivojlanishini aniqlashga undaydi va anglashga yordam beradi. Tarixiy, 
ijtimoiy usul deb atalmish bunday yondashuv tarixiy etnografik tadqiqotlarni olib borishda va ularning 
natijalaridan talabalarni xabardor qilishda ayniqsa yaxshi samara beradi. U yosh avlodda, jumladan 
talabalarda diniy e'tiqod va an'analarning saqlanishi va takrorlanishiga sabab bo'ladigan ijtimoiy-psixologik 
omillarni tadqiq etishda to'g'ri yo'nalishni belgilab olish imkonini beradi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganideq 
ijtimoiy-psixologik hodisalarning xususiyatlarini hisobga olmay turib dinni tushunish, izohlash, tavsiflash 
mumkin emas. Din ma'naviy, aniqrog'i, g'oyaviy-madaniy omil bo'libgina qolmay, ayni vaqtda, ko'pgina 
jihatlardan ijtimoiy-ruhiy hodisa hamdir. 
Din ijtimoiy birliklar va guruhlar mafkurasi va psixologiyasining tarkibiy qismi, bayram, urf-odat va 
marosimlarning manbai bo'lib, jamoa va guruhlar fikrini shakllantiradi, shaxs va ijtimoiy guruhlarning 
dasturlarini, qadriyat yo'nalishlarini belgilaydi. Shu bilan birga, dinning paydo bo'lishi va evolyusiyasi, 
muayyan jamiyatdagi shart-sharoitni va uning dastlabki shakllari – totemizm, fetishizm, animizm, sehrgarliq 
zardushtiyliklarni o'rganish turli ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarda dinning paydo bulish, mavjud bo'lib turish 
sabablari va ildizlarini o'rganishni ham taqozo etadi.