Dost d jean-François Lyotard

Böyle  olunca,  öte  yandan  “T inin  Fenomenolojisinin  mili' 
tan ama henüz muzaffer olmayan felsefe olduğu”  (Merleau- 
Ponty)  da kabul edilirse, Hegelci usçuluk açılım, sistem de 
bir  aşama  olarak  anlaşılırsa,  belki  de  Husserl’le  Hegel  so­
nunda,  Hukuk  Felsefesindeki  “hakikati  sonuç  olarak  gör­
mek  istiyoruz”  ifadesinde  birleşebilirler,  ama  bu  sonucun 
da bir an olması koşuluyla..

---

İKİN Cİ  KISIM  
FENOMENOLOJİ  VE  İNSAN  BİLİMLERİ

---

---

I.  Bölüm
İLİŞKİNİN  KONUMU
1 
/ İnsan bilimleri probleminin fenomenolojik düşünce- 
ye  dışardan  bir  eklenti  olmadığını  görebildiğimizi  sanıyo­
rum.  Tam   tersine,  söz  konusu  problemin  bir  anlamda  bu 
düşüncenin merkezi olduğu söylenebilir. Gerçekten de Hus­
serl,  genel olarak bilime  ve  [özel olarak]  insan bilimlerine 
geçerliklerini  geri vermeyi psikolojizm,  sosyolojizm ve  his- 
torisizmin  bunalımlarından  hareket  ederek  deneyecektir. 
Psikolojizm,  doğru  bilginin  koşullannı  psişik  etkinliğin  fiilî 
koşullarına  indirgemek iddiasındadır,  öyle  ki bu bilgiyi ga­
ranti eden mantıksal ilkeler de  ancak psikologun koyduğu 
fiilî yasalarla garanti edilsin...  Sosyolojizm, son tahlilde her 
tür bilginin, içinde geliştirildiği sosyal çevrenin öğelerinden 
çıkarsanabileceğini göstermeye çalışır ve, bu çevrenin tarih­
sel oluşa  “göreliğini” vurgulayarak,  bilginin bu  “alçalışına” 
son noktayı koyar: son tahlilde her uygarlık, ve her uygarlı­
ğın  içinde  her  tarihsel  an,  ve  her  anın  içinde  şu  ya  da  bu 
bireysel bilinç,  bir mitler  mimarisi,  bir Weltarıschauung ge­
liştirirler:  bu  “dünya görüşü”  en iyi dinde,  sanatta  dile  ge­

---

lir,  ama  nihayet  bilim  de  bir  “dünya  görüşü”dür.  Husserl 
üzerindeki etkisi büyük olan Alman filozof Dilthey bu göre- 
selci  felsefenin  merkezinde  yer  alır.
Göreselcilik,  insan  bilimlerinden  (Comte’un  pozitiviz­
mi, Schiller’in hümanizmi, James’in pragmatizmi)  doğmuş­
tu  ve  bunların  bilim  olarak  ortadan  kalkmaları  sonucunu 
getiriyordu,  zira bilgiyi temellendiren mantıksal ilke ve ka­
tegoriler  (örneğin  nedensellik)  psikologun  koyduğu  psişik 
süreçlere  tabi  kılınmak  suretiyle  bilginin  geçerliği  yıkılır­
sa,  [bu  kez]  psikologun  söz  konusu  süreçleri  koymak  için 
kullandığı  ilke  ve  kategorilerin  geçerliğinin  ne  olduğu  so­
rusu  ortada  kalır.  Psikolojiyi  anahtar-bilim  yapmak  onu 
bilim  olarak  yoketmektir,  çünkü  psikoloji  kendi  kendini 
haklı/geçerli kılmaya yetenekli değildir. Başka deyişle, göre- 
selcilik  yalnız  doğa  bilimlerine  saldırmakla  kalmaz,  insan 
bilimlerine  ve  onların  ötesinde  bütün  bilimlerin  tabanı 
olan  mantıksal  altyapıya  da  saldırır.  Husserl  eserine,  duru 
bir  zihinle,  bu  altyapının  savunmasını  üstlenerek  başla­
mıştır.
2 
/  Bu  bakış  açısından  ele  alınırsa,  fenomenoloji  bir 
mantıktır:  Mantıksal Araştırmalar’dan Deneyim ve Yargıya, 
Husserl düşüncesinin yolundan sapmazlığı [sanırım] yukar­
da görülebildi.  Fakat bu mantık ne formel ne de metafizik­
tir;  doğru  usyürütmenin  alanını  tanımlayan  bir  işgörücü 
operasyon  ve  koşullar  bütünüyle  tatmin  olmaz;  ama  öte 
yandan  işgörücülüğü  aşkınlık  üzerine  kurmak  da  isteme­
diği  gibi,  2  artı  3’ün  toplamı  5  ediyorsa  bunun  nedeninin 
Tann’nın böyle istemesi olduğunu, ya da zihnimize bu eşitli­
ği koymuş olan Tanrı aldatıcı olamayacağı için bunun böyle

---

olduğunu  da  iddia  etmez.  Fenomenolojinin  temsil  ettiği 
mantık,  bizim  için  doğruluğun fiilî  olarak  nasıl  mümkün 
olduğunu  araştıran  temel  nitelikte  bir  mantıktır,  ve  Hus- 
serl’in verdiği anlamda deneyim bu olguyu dile getirir. Bura- 
da,  derin  çelişkisini  Husserl’in  birçok  kez  eleştirmiş  oldu- 
ğu düpedüz bir empirizm söz konusu olamaz. Gerçekte, ol­
gudan  hukuk  çıkarmak  söz  konusudur.  Peki,  bu  yeniden 
kuşkucu göreselciliğe düşmek midir? Hayır, çünkü göresel- 
cilik,  örneğin  psikolojizm,  tam  da  bu  anlamda,  gerçeklik­
ten değer çıkarmayı başaramaz: zorunluyu zorunsuza, yargı­
nın  mantıksal  doğruluğunu  da  yargılayanın  hissettiği  psi­
kolojik  kesinliğe  indirger.  Fenomenolojinin  yapmak  iste­
diği  ise,  tam  tersine,  doğru  yargıdan  hareketle,  yargılay­
anın fiilen yaşadığı şeye inmektir. İmdi, fiilen yaşananı kavra­
mak için,  bilincin “modifikasyonlarına” sımsıkı bağlı giden 
bir  betimlemeye  dayanmak  gerekir;  doğruluğu  bir  bilinç 
yaşanmışlığı  olarak  betimlemek  üzere  Mill’in  önerdiği  ke­
sinlik kavramı, gerçekten yaşananı hiçbir şekilde açıklamaz.
O  zaman,  son  derece  ince  ve  esnek  bir  bilinç  betimleme 
gereğinin ortaya çıktığı  görülür ki,  bunun çalışma varsayı­
mı fenomenolojik indrigemedir:  nitekim bu yöntem özneyi 
doğal  dünyanın  sinesindeki  yabancılaşmışlığından  çekip 
alarak  öznelliği  içinde  kavrar,  ve  [istenen]  betimlemenin, 
bilincin yerine  konmuş  az-çok nesneleştirilmiş bir “ikame­
yi”  değil  fiilî  olarak  gerçek  bilinci  konu  almasını  garanti 
eder.  Psikolog için doğru yargı ve yanlış yargı yoktur,  sade­
ce  betimlenecek  yargılar  vardır.  Psikologun  gözlemlediği 
öznenin  yargısının  doğruluğu,  ona  göre  hiçbir  bakımdan 
ayrıcalıklı olmayan kendi başına bir olaydan ibarettir; yargı­
yı veren bu özne, yargısının asıl sorumluluğunu taşıyan mo­

---