Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
331
BarıĢıq üçün razılığa gəlinmiĢ, lakin yeri və tarixi müəyyənləĢdirilməmiĢ, danıĢıqlar da baĢlamamıĢdı. BaĢ Komandanlıq Qərargah rəhbərliyi 21 oktyabr 1918-ci il tarixində bir əmr yaydı. Buna görə ġərq bölgəsindəki hərbi birliklər yenidən qurulur və hərbi birliklərin Brest-Litovsk Müqaviləsində göstərilən yerlərə çəkilməsi əmr edilirdi 6 .
Qərargah rəisi Əhməd Ġzzət paĢa, Ġstanbul Böyükadada əsir tutulan ingilis generalı Thovsendin barıĢıq üçün vasitəçilik etməsini qəbul etdi. QarĢılıqlı təkliflər nəticəsində barıĢıq danıĢıqlarının Adalar dənizindəki (Egey dənizi) Lemnos adasında olan Mudros limanında keçirilməsi qərarlaĢdırıldı 7 . Türk heyətinə Dəniz Qüvvələri Naziri albay Rauf (Orbay), Xarici ĠĢlər Naziri RəĢad Hikmət və Ġzmirdəki 8-ci Ordu Qərargah rəisi yarbay Sədullah Bəylər və heyətin katibi olaraq da Əli Fuad (Türkgəldi) daxil idi. Türk heyəti 26 oktyabr 1918-ci ildə Lemnos adasına getdi və Mudros limanına çatdı 8 .
təsdiq etdiyi səkkiz maddəlik bir sənəd Osmanlı Dövlətinin barıĢıq heyətinə verilmiĢdi 9 . 27 oktyabrda zirehli Ġngilis gəmisi Agamemnonda baĢlayan və dörd gün davam edən müzakirələrin sonunda 30 oktyabr 1918-ci ildə bir barıĢıq imzalandı. Sədrəzəm və BaĢ Komandanlıq Qərargah rəisi Əhməd Ġzzət paĢa 31 oktyabr tarixli bir əmrlə barıĢıq imzalandığını ordulara bildirdi: "Osmanlı dövləti təəssüf ki, müttəfiqləri ilə birlikdə məğlub vəziyyətə düĢərək milli Ģərəf və namusumuza zidd olmayan Ģərtlərlə sülh tələb etdiyindən; Osmanlı hökumətinin qayəsinin, bu acı siyasi vəziyyəti mümkün olduğu qədər o hamılıqla səltənətin xeyrinə dəyiĢdirmək və yüngülləĢdirmək üçün çarələr axtarmaq lazım olduğu və bu səbəbdən hər ehtimala qarĢı qonĢularla son dərəcə yaxĢı münasibətdə olaraq, lazımsız hərəkətlərlə məmləkətimizin müqəddəs dəyərlərinin gələcəyi üçün zərərli hərəkətlərə yol verilməməsi və barıĢıq Ģərtlərinə qəti surətdə əməl olunması əmr edilməkdədir." 10
c) Mudros saziĢinin bəzi maddələri: SaziĢin Qafqazı əhatə edən bölmələri müxtəsər olaraq bu Ģəkildə idi: 1. Çanaqqala və Ġstanbul boğazları qalib dövlətlərə açılaraq, boğazlardakı istehkamlar müttəfiqlər tərəfindən iĢğal ediləcək. 2.
Antanta Dövlətlərinə mənsub müharibə əsirləri ilə erməni məhbuslar Ġstanbulda yığıĢacaq. 3.
saxlanacaq və gerisi tərxis olunacaq. 4.
Sahil mühafizəsindən baĢqa, bütün gəmilər Antanta Dövlətlərinə təslim ediləcək. 332
5. Müttəfiqlər üçün hər hansı təhlükəli vəziyyətin yaranması halında, müttəfiqlər həmin bölgəni iĢğal edəcək. 6.
7.
Ġran və Qafqazdakı Osmanlı qüvvələri, bölgəni boĢaldacaq və müharibədən əvvəlki sərhədlərinə çəkiləcək. 8.
Cənubi Qafqaz da daxil olmaqla dəmir yollarının hamısı müttəfiqlərin nəzarətinə keçəcək. 9.
Sivas) qarıĢıqlıq yaranarsa, bunların hər hansı hissəsini müttəfiqlər iĢğal edə biləcək
11 . Mudros saziĢi, Birinci Dünya müharibəsi boyunca imzalanan bəzi müqavilələr kimi nəticəsi, təsiri və davamı baxımından keçici xarakterdə olmaqdan bir xeyli uzaq idi. Ġmzalanan bu saziĢ Osmanlı Dövlətinin və türk millətinin həyatında böyük acılara yol açan və qanlı hadisələrin yaĢanmasına zəmin hazırlayan yeni bir dövrün baĢlanğıcı oldu. Bu acı və iztirabın, Milli Mübarizə və Türkiyənin doğuĢu ilə nəticələnəcəyini qabaqcadan təyin etmək olduqca çətin idi 12 . Türk ordusu Suriya və Ġraqda zəifləməsinə baxmayaraq, döyüĢ qabiliyyətini saxlamıĢdı. 18 mart 1915-ci ildə Çanaqqalada Antanta Dövlətlərinə ağır itkilər verdirərək onları geri çəkilməyə məcbur edən ordular və komandirlər də öz vəzifələrinin baĢındaydılar 13 . Türk orduları ġimali Qafqazda Dərbənd və Mahaçqala, Qara dəniz sahilində Batum, ġimali Azərbaycanda Bakı və Qarabağ, Cənubi Azərbaycanda Təbriz və Urmiyə gölü və ətrafı olmaqla, çox əhəmiyyətli mövqeləri əlində saxlayırdı. Buna rəğmən, Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Bolqarıstanın orduları tamamilə dağılmıĢdı. Antanta Dövlətləri üçün bu ölkələr artıq təhlükə mənbəyi deyildi, ağır bir məğlubiyyətə uğramıĢdılar. Osmanlı Dövləti və Türk ordusu haqqında isə belə bir məğlubiyyətdən danıĢmaq düzgün olmazdı 14 .
idi. Osmanlı dövlətini parçalamağa dair, müharibə boyunca hazırladıqları gizli razılaĢmaları həyata keçirmək üçün, aralarında yeni bir rəqabət baĢlamıĢdı. Bu səbəbdən, Osmanlı Dövlətinə qarĢı "qeyd-Ģərtsiz təslim olma" kimi bir duyğunu verəcək ifadələrdən qaçmağa çalıĢan bir saziĢ mətni də hazırlanmıĢdı. Türk vətənini bölüĢdürmək üçün bəzi elastik və qəti olmayan ifadələrə yer verilmiĢdi 15 . Sultan Məhmət Vahdəddin, Ġttihad və Tərəqqi Partiyası ilə Tələt paĢaya müxalif idi. Ġstanbulda Əhməd Ġzzət paĢa kabinetinin qurulacağından söhbət gedərkən, o günlərdə Ənvər paĢadan Xəlil paĢaya gizli bir teleqraf gəlmiĢdi. Ənvər paĢa, Qafqaza gedəcəyini, Asiya türkləri arasında iĢləyəcəyini və Turançılıq ideyasından əl çəkməyəcəyini bildirir və bu barədə Xəlil paĢanın fikrini soruĢurdu 16 . Sədrəzəm Əhməd Ġzzət paĢa bir tərəfdən düĢmənlə barıĢığa gəlməyin Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|