361
"ĠnĢallah, məndən qabaq kəndə dönmüĢ olarlar" deyə ürəyi döyündü,
həyəcanlandı. Dan yeri ağarırdı. Gözləri uzaqlara, düzün ortasında ay iĢığında
qıvrılaraq gedən gümüĢ parıltısına sataĢdı... Bu, Qızıl irmaq olmalı idi.
♦
Qatar platformaya çatana qədər tale yoldaĢlarıyla, silahdaĢlarıyla bir-bir
qucaqlaĢdı, halallaĢdı. Torbasını vaqonun açıq qapısından bayıra tulladı, ardından
da özü atıldı. Bir müddət eləcə qaldı, düĢdüyü yerdə... Ayağa qalxıb ətrafına baxdı,
gözləriylə üfüqü daradı. Dərindən nəfəs aldı. Baharın ilk yeli QızılgəriĢi sarmıĢdı.
Sonra gün çıxana tərəf getməyə baĢladı. Çaydakı taxta körpünün yalnız daĢdan
hörülmüĢ dirəkləri qalmıĢdı. Çəkmələrini çıxardı, balaqlarını çırmaladı. Çaydan
keçərkən belinə qədər suya batdığını gördü. "Deməli, bu il qar çox yağıb" düĢündü.
Sonra birdən yadına düĢdü, babası Kəbədən qayıdanda iki rükət Ģükür
namazı qılmıĢdı. Nə də olsa, artıq evə çatmıĢ sayılırdı.
Ardındakı günəĢ, kölgəsini uzadırdı. Demək, gün günortanı aĢmıĢdı.
Qurdağzı qayasına çatanda dayandı. Suluya doğru baxdı, hər yer yamyaĢıl idi.
Gözləri Maqsud bulağına, oradan Üçbulağa sarı döndü. Belin baĢı ilə BeĢtəpələr də
yerindəydi...
"Guya hara gedəcəkdilər" deyə öz-özünə çaĢdı, heyfsiləndi. Sanki, oradan,
uzaqdan onu salamlayırdılar. Sonra, sanki bir qüsur, bir günah iĢlədibmiĢ kimi,
kimsə görüb ayıb olacaqmıĢ kimi astaca Qaratəpəyə və kəndə tərəf döndü. Uzun-
uzadı baxdı. Bir neçə evin üstündən tüstü qalxırdı.
"Təndirləri yandırıblar" deyə düĢündü...
Bağlara doğru addımladı.
♦
Çil Fati (Çilli Fatimə) o gün nə içəridə dura bildi, nə də bayırda rahatlıq
tapdı. Səhər inəyi sağdıqdan sonra elə hey sağ gözü səyriyirdi. Bu gün niyə bu
qədər uzundu, heç keçmək bilmirdi? BaĢa düĢə bilmirdi... Təndiri yandırdı,
tüstünün çəkilməsini gözləmək üçün bayıra çıxdı. Çox uzaqdan görünən Xınzırı
dağının zirvələrində qar var idi. Neçə vaxt idi ki, yaylağa da çıxmırdılar.
"Hamısı ermənilərə görə" deyə düĢündü.
Yamaca doğru baxdı. BeĢtəpələrdən Kayseriyə doğru uzanıb gedən torpaq
yolda toz buludu axtardı, görə bilmədi. Gələn-gedən yox idi. Nə bir maĢın, nə bir at
arabası, nə də bir atlı... Kamal paĢanın maĢını da keçmiĢdi bu yoldan. Bütün kənd
əhli PaĢa bulağında qarĢılamağa getmiĢdilər. PaĢa orada dayanmıĢ, bir qab su içmiĢ
və əl-üzünü yumuĢdu... QarĢı yatan qara dağlara döndü. Gün, yavaĢ-yavaĢ dağların
ardında gizlənməyə hazırlaĢırdı...
Birdən qarabaĢın mırıldamağa, hürməyə baĢladığını eĢitdi. Təpənin altından
uzun boylu, əsmər, pəhləvan cüssəli bir əsgərin addımlayaraq yuxarı doğru
362
çıxdığını gördü. Gün arxasından düĢürdü, üzünü seçə bilmədi. Amma, birdən
ürəyinin atlandığını hiss etdi, sanki boğazında bir yumruq düyünlənmiĢdi.
"Məmədim" deyə bildi.
Qucağına alıb bələdiyi, ağ südündən doya-doya əmizdirdiyi balasını bağrına
basdı, uzun-uzadı qoxladı. Ana-oğulun göz yaĢları sel olub axdı...
Məhməd OnbaĢı, aradan nə qədər vaxt keçdiyini bilmirdi. UĢaqların səs-
küyündən özünə gəldi. Ətrafında fırlanır, əlinə-ayağına dolaĢır, ataları
səfərbərlikdən qayıdıbmıĢ kimi ağlaĢırdılar, sual dolu nəzərlərlə baxırdılar...
UĢaqlardan nisbətən böyüyü, yaĢıl gözlərini ona dikmiĢdi, ümid dolu baxıĢlarla
süzdü, titrək bir səslə:
"Mən Əhmədəm, Rifatın oğlu"... deyə bildi.
Böyük qardaĢı Rifatın oğlu Əhməd... Səfərbərliyə gedərkən Əhməd hələ 4-5
yaĢlarındaydı... O birilərin adını bilmədi, unutmuĢdu...
Hacı Nəbi əmi məsciddən qayıdarkən evin qarĢısında bir çaxnaĢma
olduğunu gördü. Öz-özünə "xeyirdir inĢallah" deyərək, əsasını möhkəm tutdu,
addımlarını yeyinlətdi. UĢaqların Ģən çığır-bağırının sevincdən olduğunu
anlayaraq, rahat nəfəs aldı... "Nə əcəb muĢtuluq almağa gələn olmadı" deyə
düĢündü... Məhmət OnbaĢı, atasının əlini öpdü, alnına qoydu. Nəbi əmi qəhrəman
oğlunun çiyinlərindən tutdu, ilk dəfə görürmüĢ kimi əvvəlcə səma kimi mavi
gözlərinə, sonra günəĢdən, küləkdən yanmıĢ çöhrəsinə baxdı. Sonra alnından öpdü,
bağrına basdı, uzun müddət belə qaldı, səssizcə:
"Buna da Ģükür" dedi.
Hacı Nəbi əminin gözlərindən axan iki damla yaĢın, ağ saqqalından
süzüldüyünü, Məhmət OnbaĢıdan baĢqa kimsə görmədi... Demək, qardaĢlarından
evə dönən olmamıĢdı...
Qoyub getdikləri uĢaqlar böyümüĢ, yetkinləĢmiĢdi. Oğlanlar iĢə-gücə
yarayan yaĢa, qızlar isə hardasa gəlinlik yaĢına çatmıĢdılar. Bunlara ana-ata olmaq
lazım
idi... Elə də etdi. Atalarının 550 il yaĢadığı dərələrdə, vadilərdə, təpələrdə,
yana-yana su içdikləri bulaqların baĢında, əkib-biçdikləri torpaqlarda həyat, heç
nəyə baxmayaraq, davam etməliydi...
♦
Kəndin ağsaqqalları, qazilər, adsız qəhrəmanlar, qarlı qıĢ günlərində
otaqdakı taxtın üstündə cərgə-cərgə oturar, maraqlı söhbətlər edərdilər. Müharibə
günlərini yad edərdilər. Nəvələr isə təzəyin isitdiyi sac sobanın yanında onları
diqqətlə dinləyərdilər. Heç biri yatmaq istəməzdi.
Məhmət OnbaĢı, söhbətin ĢirinləĢdiyi, xatirələrin canlandığı günlərdə,
Soğanlı dağlarını, Göyçayı, ġamaxını, Qubanı, Qarabağı yada salardı. Bakının
qurtuluĢundan böyük bir zövqlə söz açardı. Amudəryadakı dərviĢin ətrafına yığıĢan
igidlər kimi, Məhmət OnbaĢının nəvələri də bu yerləri heç tanımırdılar,