Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti: a.
16
toqquĢması yarandı. Rus alayında xidmət edən bir erməni 6 fevralda bir türkü öldürdü. Bu hadisə nəticəsində Ġrəvan, ġuĢa, Gəncə, Tiflisdə toqquĢmalar meydana gəldi. Bu hadisələr baĢ verən zaman rusların ermənilərin yanında yer alması türkləri gizli cəmiyyətlər qurmağa sövq etdi. 1890-cı ildə qurulan gizli Erməni Ġxtilal Cəmiyyətləri Birliyi DaĢnaksütyun Komitəsinə qarĢılıq Azərbaycan türkləri də "Difai" (müdafiə) adlı bir təĢkilat qurdular. Bu təĢkilat ilə eyni dövrdə qurulan Hümmət Partiyası və 1911-ci ildə qurulan Müsavat Xalq Partiyası Azərbaycanda oyanan milli kimliyin ilk təĢkilatları oldu. Rusiyada 27 fevral 1917-ci ildə baĢlayan bolĢevik ixtilalından sonra 15-20 apreldə Bakıda Qafqaz Müsəlmanları Konqresi, 1-11 mayda isə Moskvada Rusiya Müsəlmanları Konqresi toplandı. Bu qurultaylarda bütün Qafqaza təsir edəcək iki milliyyətçi görüĢ müzakirə olundu. Əsas hədəfdə bir fərqlilik olmamaqla bərabər, taktiki və strateji baxımdan fərqli yolları üstün tutan bu görüĢlərdən liberal milliyyətçilər, Rusiya və müsəlmanların bütünlüyünü pozmadan mədəni muxtariyyət əldə edilməsini müdafiə edirdilər; inqilabçı milliyyətçilər isə bölgələrə görə milli dövlətlər qurulması tezisinin Rusiya müsəlmanları üçün təzyiq, istismar və iĢğaldan qurtarıcı bir görüĢ olduğunu dilə gətirirdilər. Bu konqreslərdə Azərbaycanın taleyini müəyyən edən Məmməd Əmin Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi inqilabçı milliyyətçi tezis qəbul edildi. Bu irəliləyiĢlər yaĢanarkən 15 noyabr 1917-ci ildə bolĢevik idarəsi, Millətlərin Haqları BildiriĢini yayaraq hər millətin öz taleyini özü təyin etməsi prinsipini açıqladı. Cənubi Qafqaz xalqları da bu bəyanatdan çıxıĢ etdilər və gürcü menĢeviklərin rəhbərliyi altında gürcülər, ermənilər və türklər 28 noyabr 1917-ci ildə Zaqafqaziya Komissarlığını qurdular. Daha sonra bu təĢkilat 18 yanvar 1918- ci ildə Sovet hökuməti ilə əlaqəsini kəsərək, Seym adlı bir məclis yaratdı. Bölgə ölkələri arasında çıxan anlaĢılmazlıqların gedərək dərinləĢməsi nəticəsində Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycan bu birlikdən ayrılaraq dövlətlərini qurdular. Azərbaycan 28 may 1918-ci ildə müstəqilliyini elan etdi. Ġngilis Müttəfiq Ordu Komandanlığının təbliği ilə Ġngiltərə 8 yanvar 1920-ci ildə Qarabağın Azərbaycana aid olduğunu qəbul etdi. 12 yanvar 1920-ci ildə isə müttəfiq dövlətlərin hamısı Azərbaycanın müstəqilliyini rəsmi olaraq tanıdı. Ermənilər isə Qarabağda 23 mart 1920-ci ildə Azərbaycana qarĢı qiyam qaldırdılar. Yeni qurulan Azərbaycan ordusu bu üsyanla mücadilə edərkən çox zəiflədi. Bu fürsətdən istifadə edərək Sovet bolĢevik Qızıl Ordu qüvvələri Azərbaycandakı kommunist türklərin də köməyi ilə 26 aprel 1920-ci ildə Azərbaycanın Ģimal sərhədindən girib, 27 aprel 1920-ci ildə Bakını iĢğal etdi. Beləliklə, Azərbaycan rus bolĢeviklərin və Qızıl Ordunun iĢğalı ilə yeni bir müstəmləkə dövrünü yaĢamağa baĢladı. Həmin tarixdə N.Nərimanovun baĢçılığı altında Sovet Azərbaycanı elan edildi. 30 oktyabr 1920-ci ildə qurulan Azərbaycan bolĢevik hökuməti Sovet 17
Rusiyası ilə müstəmləkə xarakteri daĢıyan bir anlaĢma imzaladı. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası 1922-ci ildə Zaqafqaziya Federasiyasına qatıldı. 1936-cı ildə isə Sovet Ġttifaqını təĢkil edən 15 respublikadan biri oldu. Azərbaycan, Sovet Ġttifaqının dağılmasından sonra 1990-cı ildə yenidən müstəqilliyini əldə etdi. 3. Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti: a. Azərbaycan tarix boyu bölgə və dünya üçün mühüm bir keçid ölkəsi olmuĢdur. Tarixi Ġpək Yolunun bir hissəsi Azərbaycandan keçərək qərb ölkələri ilə əlaqə yaradırdı. Malların Azərbaycandan keçərək daĢınması və gəmi nəqliyyatında Xəzər dənizinin daha da çox əhəmiyyət qazanması Don və Ġtil (Volqa) çayları arasındakı kanalın inĢası ilə daha sürətləndi. XIX yüzilliyin sonundan etibarən Aralıq dənizi, Qara dəniz və Azov dənizindən keçən yük gəmiləri Volqa üzərindən Xəzər dənizinə, oradan da Türküstana və eyni yolla Avropa və Baltik dənizinə gedən malların daha asan və ucuz daĢınmasını təmin edirdi. Rusiyadan cənuba doğru uzanan dəmir yolu ilə Batumi və Bakı arasındakı dəmir yolu və quru yolları mal və xidmətlərin nəqlini çox asanlaĢdırırdı. b. Dünyada ilk neft quyuları XIX yüzilliyin ortalarında Bakı və onun ətraflarında qazıldı. XX yüzilliyin əvvəllərində dünyada neft çıxarılan bölgələr ABġ, Bəsrə körfəzi, Mosul-Kərkük və Bakıda idi. 1900-cü illərdə dünyanın "ən faydalı yanacağı, iqtisadiyyatın ən güclü mənbəyi, hətta tibbin dəyərli dərmanı" olan neftin dünyadakı hasilatının yarısı Bakı və onun ətrafının əlində idi. Neft o qədər çox idi ki, qazılan hər quyudan qara qızıl fıĢqırırdı. Neft sənayesinin yükünü isə Bakı və onun ətrafında yaĢayan insanlar daĢıyırdı. Azərbaycan nefti dünyanın ən zəngin insanlarını və böyük Ģirkətlərini qısa müddətdə bölgəyə cəlb etdi. Ġsveçli Nobel qardaĢları (Nobel mükafatı onların adı ilə bağlıdır), ABġ-da ən böyük neft Ģirkəti qurucularından RotĢild, Standart Oil, Shell ilə daha çox ingilis, alman və fransız Ģirkətləri Azərbaycan nefti sayəsində zənginləĢmiĢdilər. Nobel qardaĢları və digərləri Çar Rusiyası ilə bir çox anlaĢmalar imzalayaraq, Bakıda böyük miqdarda neft hasil edirdilər. Azərbaycan nefti də Rusiyadan keçərək Avropa ölkələrinə daĢınırdı. Ġndi olduğu kimi, keçən yüzilliyin əvvəllərində də Azərbaycanın ən böyük Ģəhəri Bakı idi. Birinci Dünya müharibəsinin baĢlandığı 1914-cü ildə ABġ-dan sonra ən böyük neft hasilatçısı Rusiya olmuĢdu. Rusiya nefti isə o tarixlərdə yalnız Bakıda çıxarılırdı. Neft lap əvvəllər sadə üsullarla hasil edilirdi. 1872-ci ildən etibarən artezian üsulu ilə iĢləyən quyulardan neft çıxarılmağa baĢlandı. 1875-ci ildə Bakıda 5.300.000 pud (1 pud=16 kq), 1901-ci ildə isə 681 milyon pud xam neft hasil edilirdi. 17 Bakı neftinin müharibədən əvvəl illik ixracı 22 milyon tona yaxın idi. 18 Bakı nefti o illərdə Ģəhərin Ģərq bölgələri olan Balaxanı, Suraxanı və Sabunçuda çıxarılırdı. Quyulardan borularla Ģəhərin Ģərq kənarındakı QaraĢəhər Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|