8
2.Trabzon konfransı
3.Qars, Ərdahan və Batum hərbi hərəkatı
4.Batum konfransı
III HĠSSƏ
TÜRK ORDUSUNUN QAFQAZLARA GĠRĠġĠ
1.Osmanlı Dövlətinin Qafqazlar və Türküstan siyasəti
2.BolĢevik ixtilalı və Azərbaycandakı irəliləyiĢlər
3.Osmanlı Dövlətinin Cənubi Qafqazlara girməsi
4.Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan edilməsi
5.Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢu və güclənməsi
IV HĠSSƏ
TÜRK QAFQAZ ĠSLAM ORDUSU VƏ AZƏRBAYCANDAKI SĠLAHLI
MÜCADĠLƏ
1.BolĢevik və daĢnakların Türk ordusuna qarĢı hərəkətə keçməsi
2.Göyçay savaĢı
3.Ağsu və Kürdəmirin qurtuluĢu
4.Göyçay savaĢının siyasi və hərbi nəticələri
5.Göyçay və Qaraməryəm ətrafındakı Ģəhidliklər
6.Azərbaycanın cənub bölgələrindəki savaĢlar
7.ġamaxının düĢmən iĢğalından qurtuluĢu
Türk Qafqaz Ġslam Ordusunda yeni təĢkilatlanma
Türk ordusunun ġamaxı üzərinə yürüĢü
8.Acıdərə Ģəhid məzarlığı
9.ġəki Ģəhid məzarlığı
10.BaĢ Göynük Ģəhid məzarlığı
V HĠSSƏ
TÜRK QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN BAKI ÜZƏRĠNƏ YÜRÜġÜ
1.ġimal və Cənub qruplarının irəli hərəkatı
2.Mühasirədə olan Bakıda siyasi və hərbi vəziyyət
3.Bakı cəbhəsində döyüĢlər
4.Hücumdan əvvəl Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun vəziyyəti
5.Birinci Bakı hücumu
9
VI HĠSSƏ
BAKININAZAD EDĠLMƏSĠ
1.Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun güclənməsi
2.Bakıdakı hərbi qüvvələr
3.Bakı ətrafının düĢməndən təmizlənməsi
4.Hücuma hazırlıq
5.Ġkinci Bakı hücumu
a.Bakıya hücum əmrinin verilməsi
b.Bakıya hücumun ikinci günü
c.Bakının təslim olması
6.Türk Qafqaz Ġslam Ordusu komandanı Bakıda
7.Azərbaycan Cümhuriyyəti və hökumətinin paytaxta köçməsi
8.Ġkinci Bakı hücumuna qiymət verilməsi
9.Bakının qurtuluĢu və bolĢevik Rusiya
10.Bakının qurtuluĢu və Almaniya
11. Bakının qurtuluĢu və Ġngiltərə
12.Türk mətbuatında Bakının qurtuluĢu
VII HĠSSƏ
TÜRK QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN QARABAĞ HƏRƏKATI
1.Andranikin dəstəsinin Naxçıvandan çıxarılması
2. Andranik qüvvələrinin ġuĢanı mühasirəyə alması
3.ġuĢanın qurtuluĢu
Qarabağ hərəkatının sonu
VIII HĠSSƏ
BAKI ƏTRAFINDAKI ġƏHĠD MƏZARLARI
Novxanı Ģəhid məzarlığı
Mərdəkan Ģəhid məzarlığı
Bakı Ģəhid məzarlığı
IX HĠSSƏ
TÜRK QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN DAĞISTAN HƏRƏKATI
1.ġimali Qafqaz və Dağıstan
2.ġimali Qafqaz Respublikasının elan edilməsi
10
3.Çar tərəfdarlarının Dağıstanı iĢğal etməsi
4.Quba və Xaçmazın qurtuluĢu
5.Dərbəndin qurtuluĢu
6.Dərbənd döyüĢləri əsnasında cərəyan edən siyasi və hərbi münasibətlər
7.Türk ordusunun Mahaçqala üzərinə yürüĢü
8.Türk ordusunun Mahaçqalaya girməsi
9.Dağıstan hərbi hərəkatının qiymətləndirilməsi
X HĠSSƏ
TÜRK QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN QAFQAZI BOġALTMASI
1.Mudros barıĢığı
a.Osmanlı Dövlətində Tələt paĢa hökumətinin istefaya getməsi
b.Mudros barıĢığının imzalanması
2.Mudros barıĢığının Qafqazdakı əks-sədası
3. Bakının ingilislər tərəfindən iĢğal edilməsi
4.Türk ordusunun Azərbaycan və Dağıstandan çəkilməsi
NƏTĠCƏ
ƏDƏBĠYYAT
ƏLAVƏLƏR
XƏRĠTƏLƏR
ġƏKĠLLƏR
11
GĠRĠġ
QAFQAZ VƏ CƏNUBĠ AZƏRBAYCANIN TARĠXĠ COĞRAFĠYASI
1. Qafqaz və Azərbaycanın coğrafiyası:
Qafqaz sıra dağları Qara dəniz ilə Xəzər dənizi arasında Ģimal-qərb və
cənub-Ģərq xəttində uzanır. Qara dənizin Ģərq sahillərində Rusiya Federasiyasına
aid olan torpaqlardan baĢlayıb, Azərbaycanın paytaxtı Bakı Ģəhərinin Ģimalında
Xəzər dənizinə çatır. Bu dağlara Böyük Qafqaz sıra dağları da deyilir. Gürcüstanın
Türkiyə sərhədindəki Acarıstan və Hopa-Artvin bölgələrindən baĢlayan bir baĢqa
dağ silsiləsi də cənub-Ģərq istiqamətində uzanaraq, Ermənistan sərhədləri içində
qalan Göyçəgölün Ģərqindən Qarabağ və Naxçıvana qədər davam edir. Bu dağ
silsiləsi də Kiçik Qafqaz sıra dağları adlanır. Böyük Qafqaz sıra dağlarının
Ģimalında Rusiya Federasiyasının tərkibində olan muxtar respublikalar, qərbində
və cənubunda isə Gürcüstan ilə Azərbaycan yerləĢir. Azərbaycanın Ģərqində Xəzər
dənizi, qərbində Ermənistan və Türkiyə yerləĢir. Cənub sərhədləri isə Ġranın
tərkibində olan Urmiyə gölünün cənubundakı Mehabad (Sovuçbulaq) Ģəhərindən
Xəzər dənizinin cənub-qərb bölgəsindəki RəĢt və Ənzəli Ģəhərlərinə qədər uzanan
bir xətlə ayrılır.
Azərbaycan, Türkiyədən baĢlayan Araz çayı vasitəsilə Ģimal və cənub
olaraq ikiyə bölünür. Bu bölünməyə elmi, ya da siyasi və coğrafi baxımdan haqq
qazandırmaq mümkün deyil. Bölgədə yaĢayan Oğuz türklərinin tarixi keçmiĢi,
mövqeyi və keçmiĢdə Rusiya ilə Ġran arasında əldə olunan razılıqlar və Sovet
Ġttifaqı dövründə bu sərhədin əsas alınması baxımından belə bir siyasi bölgü
yaranmıĢdır.
A. Cənubi Azərbaycan: Bugünkü Türkiyənin qərbində yaĢayan türk əhalisi
sərhədin Ġran tərəfində də bölünmədən Ģərqə və Ģimal-Ģərqə doğru davam
etməkdədir. Bölgənin Ģərqində Xəzər dənizi yerləĢir. Türkiyə sərhədindən
baĢlayaraq Ġranın Ģərqindəki "İran Azərbaycanı" deyilən bölgədə tamamən Oğuz
türkləri məskunlaĢmıĢdır. Bu bölgə ġərqi Anadolu kimi ətrafı tamamən yüksək
dağlarla əhatəli hövzələrdən ibarət bir sahədir. Dağların yüksəklikləri həddən artıq
yağmurludur. Aralıq hövzələr isə az yağmurlu iqlim tipinə malikdir. QıĢı soyuq və
qarlı, yayı isə isti və quraqdır. Cənubi Azərbaycanda bu gün təxminən 25 milyon
əhalinin yaĢadığı məlumdur. Cənubi Azərbaycan dənli bitkilər istehsalı
baxımından Ġranın ikinci böyük bölgəsidir. Bu bölgə əkinçiliklə bərabər
heyvandarlıq və təbii qaz istehsalı sahəsində də önəmli bir ekonomik dəyərə
sahibdir. Bölgənin ən böyük Ģəhəri, əhalisi bir milyon yarımdan çox olan Təbriz
Ģəhəridir. Ərdəbil, Xoy, Qəzvin və Urmiyə Ģəhərləri də Cənubi Azərbaycanın
önəmli Ģəhərlərindəndir.
1