Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
genere fərqli – iradə kimi malikdir. Ona görə də mən bu həqiqəti bütün başqa həqiqətlərdən ayırmaq və onu κατ' εξοχην fəlsəfi həqiqət adlandırmağı arzu edərdim. Onu müxtəlif üsullarla ifadə etmək mümkündür; belə də demək olar: mənim bədənim və mənim iradəm – bunlar eyni şeydir; və ya: əyani təsəvvür olaraq mən öz bədənim adlandırdığımı məxsusi, heç nə ilə müqayisə olunmaz bir tərzdə dərk etdiyimdən onu öz iradəm adlandırıram; və ya: bədənim iradəmin obyektliyidir; və ya: bədənimin təsəvvürüm olmasından asılı olmayaraq, o, həm də yalnız mənim iradəmdir və i.a... *
§ 19 Əgər biz birinci kitabda daxili müqavimət ilə,öz bədənimizi bu əyani dünyanın bütün digər obyektlərinə oxşar olaraq, yalnız dərk edən subyektin təsəvvürü ilə qəbul etdiksə, onda indi bizim üçün aydın oldu ki, hər bir kəs öz məxsusi bədəni barədə təsəvvürü digər hər bir şeydə onunla tamamilə oxşar olan bütün başqa təsəvvürlərdən məhz şüurda fərqləndirir: bu, o deməkdir ki, bədən şüurda həm də tamamilə başqa, toto genere fərqli şəkildə meydana çıxır ki, bunu da iradə sözü ilə işarə edirlər; öz məxsusi bədəni barədə məhz bu ikili bilik bizə bu bədənin özünün, onun fəaliyyətinin və motivlərə görə hərəkətlərinin və həmçinin onun xarici təsirlərə məruz
* II cildin 18-ci fəsli buraya aiddir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
təsəvvür deyildir, amma bundan savayı ki, o, bilavasitə olaraq bizdə olmayan bütün başqa real obyektlərin mahiyyətinin, fəaliyyətinin və məruz qalmalarının sirridir. Dərk edən subyekt məhz bir bədən bu xüsusi münasibətin təsiri üzündən fərddir, həmin bu bədən isə onun üçün bu münasibətlə yanaşı bütün digərlərinə oxşar olaraq təsəvvürlərdən biri fərddir. Amma o münasibət ki, dərk edən subyekt onun təsiri ilə, onun üzündən fərddir, buna görə də yalnız onunla onun bütün təsəvvürlərindən yeganələri arasında mövcuddur; elə buna görə də, yalnız bu yeganəni o, yalnız bir təsəvvür olaraq deyil, həm də eyni zamanda tamamilə başqa cür – iradə olaraq dərk edir. Amma əgər bu xüsusi münasibətdən, eyni şeyin bu ikili və tamamilə müxtəlifcinsli idrakından yayınsaq, onda bu bir bədən, bütün başqalarına oxşar olaraq, əlbəttə ki, təsəvvürdür; buna görə də, burada oriyentasiyanı istiqamətlənməkdən ötrü dərk edən fərd ikisindən birini qəbul etməlidir: ya bu bir təsəvvürün fərqləndirici cəhəti yalnız ondan ibarətdir ki, onun, fərdin, idrakı yalnız bu təsəvvürə ikili münasibətdədir, yalnız bu bir əyani obyektə daxil olmaq üçün, eyni zamanda, ikili giriş imkanına malikdir,– amma bu, verilmiş obyektin bütün başqalarından fərqi ilə deyil, yalnız onun, fərdin, idrakın bu bir obyektə münasibətinin onun başqa obyektlərə münasibəti ilə müqayisədəki fərqi ilə izah olunur; ya da bu bir obyekt mahiyyəti etibarı ilə bütün başqa obyektlərdən fərqlənir, bütün bunlar arasında təkcə o, eyni zamanda, həm iradə, həm də təsəvvürdür, bütün digərləri isə – yalnız təsəvvürdür, yəni sadə
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
yeganə real fərddir, yəni iradənin bilavasitə yeganə təzahürü və subyektin yeganə bilavasitə obyektidir. Sadəcə olaraq, təsəvvür kimi nəzərdən keçirilən başqa obyektlərin subyektin bədəninə oxşar olması, yəni onun məkanı doldurması (ola bilsin, o da yalnız təsəvvür olaraq mövcuddur) və onun məkan daxilində fəaliyyət göstərməsi ki, səbəb olmadan heç bir təsiri mümkün etməyən səbəbiyyət qanununun təsəvvürləri üçün şəksiz a priori olandan çıxış edilərək, mübahisəsiz sübut olunmasına baxmayaraq, amma (hətta onu belə deməsək ki, təsirlərdən eyni səbəbi deyil, ümumiyyətlə, səbəbi nəticə kimi çıxarmaq olar) bu, bizi hələ ki xalis təsəvvür sahəsindən çıxarmır, xalis təsəvvür sahəsi üçün isə yalnız səbəbiyyət qanunu qüvvəyə malikdir və o, bizi heç bir vaxt ondan o tərəfə apara bilməz. Amma fərdə yalnız təsəvvür olaraq məlum olan obyektlər olacaqdırmı, onlar hər halda, onun öz bədəni kimi iradə hadisələri olacaqlarmı, – artıq əvvəlki kitabda deyildiyi kimi, xarici dünyanın reallığı barədə məsələnin həqiqi mənası bundan ibarətdir. Bu suala mənfi cavab nəzəri eqoizmin mahiyyətini təşkil edir, nəzəri eqoizm məhz buna görə də öz fərdi varlığından savayı bütün hadisələri kabus hesab edir, – bu, ona oxşardır ki, praktik eqoizm də praktikada eynilə bu tərzdə hərəkət edir: o, yalnız öz şəxsiyyətini gerçək olaraq qiymətləndirir, bütün digər hər bir şeydə isə yalnız kabusları görür və onlarla uyğun bir tərzdə rəftar edir. Doğrudur, nəzəri eqoizm heç bir vaxt heç bir sübutla təkzib oluna bilməz; amma fəlsəfədə ondan həmişə müstəsna dərəcədə skeptik sofizm olaraq, yəni gözdən pərdə asmaq üçün istifadə etmişlər. Ciddi
Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|