Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
gəlməsini göstərə bilər, hər bir hadisənin daxili mahiyyəti isə bu yolda həmişə örtülü qalacaq, o, hər bir etioloji izahda yalnız güman olunur və yalnız müxtəlif adlarla işarə olunur: qüvvə, və ya təbiət qanunu, və ya, əgər söhbət əməllərdən gedirsə, onda xarakter, iradə adları ilə. Beləliklə, hər bir ayrıca əməl müəyyən bir xarakter olması şərtilə verilmiş motivdən zəruri olaraq çıxarılır və baxmayaraq ki, boy artımı, qidalanma prosesi və canlı bədəndə bütün dəyişikliklərin məcmusu zəruri olaraq təsir göstərən səbəblər (qıcıqlandırıcılar) üzrə baş verir, bununla belə əməllərin bütün sırası və deməli, ayrılıqda götürüldükdə onların hər biri, həmçinin də onların şərti, onları icra edən bədənin özü, deməli və həm də vasitəsilə və daxilində onun mövcud olduğu proses, – bütün bunlar iradənin təzahürü, aşkara çıxması, obyektliyi olmaqdan başqa bir şey deyildir. İnsani və həm də heyvani orqanizmin, ümumiyyətlə, insani və heyvani iradəyə tam uyğunluğu buna əsaslanır; o, xüsusi hazırlanmış alətin öz istehsalçısının iradəsinə uyğunluğuna bənzəyir (amma
əhəmiyyətli dərəcədə ondan üstündür) və buna görə də məqsədəuyğunluq, yəni bədənin teleoloji izaha yatımlılığıdır. Elə buna görə də, bədənin orqanları əsas istəklərə tamamilə uyğun gəlməlidir, iradə bu istəklərdə özünü göstərir, bu orqanlar onların görünən ifadəsi olmalıdır: dişlər, udlaq və bağırsaq kanalı – obyektivləşdirilmiş aclıqdır; genitaliyalar– obyektivləşdirilmiş cinsi həvəsdir; yapışan əllər, cəld ayaqlar isə iradənin artıq daha çox vasitəli, dolayı meyllərinə uyğun gəlir və bu meylləri təmsil edirlər. Ümuminsani formanın ümuminsani
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
olaraq modifikasiya olunmuş iradəsinə, xarakterinə bədənin fərdi quruluşu uyğun gəlir, həmin bu fərdi quruluş da elə buna görə də tamamilə və özünün bütün hissələrində xarakterik və ifadəlidir. Son dərəcə diqqətəlayiqdir ki, bunu artıq Parmenid özünün aşağıdakı şeirində söyləmişdir (bu şeir bizə qədər Aristotelin Metafizikasında gəlib çatmışdır: III, 5):
proporsiyası hər an necədirsə İnsanların ağlına gələn fikir də elədir. Zira üzvlərin təbiəti onun dərk etdiyilə eynidir insanlarda Və bütün *varlıqlarda+, hər şeydə, yəni: nə çoxdursa [onda], o barədə də düşünülür .** HAŞİYƏ ** bax:kitab,səh.198 (Feofrast deyir: İnsan bədənində üstünlük təşkil edən-fikirdir.Bax. S.N.Trubetskoyun “Qədim Yunanıstanda metafizika”kitabı. Səh.282 (rus tərcüməçisinin qeydi))
§ 21 II cildin 20-cu fəsli və mənim «İradə təbiətdə» adlı əsərimdə "Fiziologiya" və "Müqayisəli anatomiya" rubrikaları buraya aiddir. Mənim burada yalnız qeyd etdiklərim «İradə təbiətdə» əsərində təfsilatı ilə işlənib hazırlanmışdır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
bilavasitə olaraq, yəni hisslər şəklində malik olduğuna həmçinin in abstracto olaraq, yəni aydın və möhkəm şəkildə malik olan, öz məxsusi təzahürünün daxili mahiyyətini dərk edən kəs bilir ki, onun təzahürü onun qarşısında təsəvvür olaraq onun əməllərində və onun qərarlaşmış olduğu substratda, onun öz məxsusi bədənində çıxış edir, mahiyyət isə onun iradəsidir və o, onun şüurunda ən çox bilavasitə olandır, amma özlüyündə bütövlükdə təsəvvür formasına daxil olmamışdır, harada ki obyekt və subyekt bir-birinə əksdirlər, iradə isə özü barədə subyektin və obyektin tamamilə aşkar fərqləndirilməsi olmadan, bilavasitə olaraq xəbər verir və üstəlik fərd qarşısında bütövlükdə deyil, yalnız özünün ayrıca aktlarında açılır – mən deyirəm ki, mənimlə birgə bu əqidəyə gələn kəs üçün onun özü bütün təbiətin daxili mahiyyətinin dərkinə aparan açara çevrilə, əgər o, onu həm də bütün o hadisələrə gətirərsə ki, onlar ona bilavasitə idrakda deyil, vasitəli (onun öz məxsusi hadisəsi kimi) idrakda, yəni birtərəfli olaraq, yalnız bir təsəvvür olaraq verilmişdir. Yalnız öz məxsusi hadisələrinə tamamilə oxşar olan hadisələrdə, insanlarda və həm də heyvanlarda o, onların daxili mahiyyəti olan elə həmin iradəni görəcəkdir, bitkini hərəkətə gətirən və yaşadan qüvvədə də, kristalı quran, maqniti şimala yönəldən, müxtəlifcinsli metallarla toqquşma zamanı onu zərbə ilə qarşılayan, maddi cisimlərin bir-birini cəzb etməsində və dəf etməsində də, ayrılması və birləşməsində də və nəhayət, daşı yerə doğru çəkən və yeri günəşə doğru çəkən, bütün materiyaya xas olan qüdrətli cazibədə də tanımağa gətirib çıxaracaqdır, – bütün bunlar onun tərəfindən yalnız hadisədə müxtəlif olan kimi, öz daxili mahiyyətində isə eyni olan kimi
Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|