• Eritrositlərin vəzifəsi nədir?
• Eritrositlərin yastı olmalarının əhəmiyyəti nədir?
• Bu yastı formanın pozulması nəyə səbəb ola bilər?
Qırmızı qan hüceyrələri, yəni eritrositlər qanda ən
çox olan hüceyrələrdir. Vəzifələri hüceyrələrin yaşaması
üçün vacib olan oksigeni daşımaqdır. Sadəcə bununla
kifayətlənmir, bədəni təmizləmək üçün hüceyrələrdə
yığılmış karbondioksidi də ürəyə geri qaytarırlar.
Eritrositlərin reallaşdırdığı
oksigendaşıma prosesini nə üçün başqa hüceyrələr
yerinə yetirə bilmir?
Bir damla qanın 99 %-ni qan hüceyrələri, yəni eritrositlər
təşkil edir. Bədənimizdə təxminən 25 trilyon qırmızı qan hüceyrəsi
var. Bu miqdar Südyolu qalaktikasındakı ulduz sayının yüzlərlə
qatıdır. Bədəndə gəzən eritrositlər rahatlıqla bir futbol sahəsinin
yarısını tuta bilərlər. Bir-birlərinə ard-arda bağlandıqlarını
düşündüyümüz zaman isə 47 000 km-lik bir qüllə meydana gətirə
bilərlər. Əgər eritrositləri bir xalça kimi yerə sərmək imkanımız
olsaydı, bu hüceyrələrin 3 800 km
2
-lik bir sahəni tutduğuna şahid
olarıq. Bədəndə eritrositlərin sayı o qədər çoxdur ki, ölənlərin
yerini tutmaq şərtilə saniyədə 3 milyona qədər yeni eritrosit
hüceyrəsi qana qarışır. Eritrositlərin sayının bu qədər çox olması
öhdələrinə götürdükləri həyati vəzifə ilə əlaqədardır. Bu xüsusi
vəzifə üçün yaradılmış eritrositlər özünəməxsus quruluşları
ilə diqqət çəkirlər. Eritrositlər yastı, yumru və hər iki yandan
basıq formaları ilə böyük yaradılış dəlilidirlər. Eritrositlərin
formasının yastı olması:
38
Düşünən İnsan,
Avqust 2013
www.atommocuzesi.com
• Hüceyrənin səth sahəsini artırır və oksigen ilə təmasını asanlaşdırır.
• Oksigenin lazımi zamanda, lazımi yerə asanlıqla çatdırılmasını təmin edir.
• Eritrosit bu quruluşu sayəsində daha çox oksigen atomu ilə yüklənə bilir və oksigenə ehtiyac
duyan toxumalara rahatlıqla çatdırır.
Eritrositlərin yastı forması bu hüceyrələrin
damarlardan rahat keçməsini təmin edir.
Eritrositlər damarların içində gəzən ən kiçik hüceyrələrdir. Bu, oksigenin bədəndə hər yerə
çatdırılması üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Ancaq bəzən eritrositlərin qarşısına çox kiçik ölçülərdə
kapilyar damarlar çıxır. Bəzən təxminən 5 mikrometrə qədər incəlikdə olan bu damarlar, yarı ölçüsü
7-8 mikrometr olan eritrositlər üçün çətin tunellərə çevrilir. Eritrositlər bu tunelləri keçməlidirlər,
çünki kapilyar damarlar qidaların və oksigenin bütün toxumalara çatmasını təmin edən olduqca
əhəmiyyətli qan damarlarıdır. Əslində, eritrositlərin bu damarlara
yerləşməyəcək qədər böyük olmaları böyük bir problem yaratmalıdır.
Ancaq eritrositlərin xüsusi olaraq yaradılmış formaları sayəsində
heç bir problemləri olmur, çünki onlar elastikdirlər. Hər
formaya çevrilə bilən bir torba kimidirlər. Rahat şəkildə
forma dəyişdirmələrinin vacib səbəbi isə eritrositlərin
daşıdıqları maddələrin miqdarına görə çox geniş bir
hüceyrə qılafına sahib olmalarıdır. Beləliklə, hücyrə
çətin hərəkət edəcəyi sahələrə girsə də, hüceyrə qılafı
gərilmir və digər hüceyrələrdə olduğu kimi yırtılmır.
Bu, olduqca əhəmiyyətli bir vəziyyətdir. Elastikləşərək
formasını dəyişdirə bilən bu hüceyrələr daha dar olan
damarlardan bunun sayəsində keçə bilirlər. Hər şeyi
qüsursuzca yaradan Allah bu hüceyrəni də yaradılış
dəlillərindən biri kimi yaratmışdır. Quranda Allah’ın
hər şeyə hakim olduğu belə bildirilir:
Mən, Rəbbim və Rəbbiniz olan Allah’a
təvəkkül etdim. Elə bir canlı yoxdur ki, (Allah) onun
kəkilindən tutmuş olmasın. Həqiqətən, Rəbbim
ədalətlidir. (Hud surəsi, 56)
Allah’ın hemoqlobin və eritrosit
kimi iki fərqli quruluşu bir-birinə uyğun yaratması
və onları birlikdə hərəkət etmələrini təmin edəcək
xüsusiyyətlərlə təchiz etməsi, şübhəsiz, çox böyük
üstünlükdür. Eritrositin sahib olduğu yastı forma
qüsursuz bir yaradılışın əhəmiyyətli göstəricilərindən
biridir. Şübhəsiz, Allah eritrositlərin böyüklüyünü
kapilyar damarlara uyğun olaraq yaratmağa
qadirdir. Ancaq mövcud olan quruluş insan bədəni
üçün ən ideal ölçülərdədir. Bu, hər şeyin varlığını,
varlığı boyu keçirəcəyi halları bilən, təyin edən və
ona görə yaradan, yoxdan var edən uca Allah’ın
əsəridir.
Bu möhtəşəm yaradılışın əhəmiyyətini daha
yaxşı başa düşmək üçün damarlarda meydana
Rəbbimizin hemoqlobin və eritrositləri bir-birinə
müvafiq şəkildə yaratması çox böyük bir nemətdir
39
Düşünən İnsan,
Avqust 2013
Düşünən İnsan, Avqust 2013
gələn hər hansı bir problemin yaratdığı
nəticələrə baxaq. Əgər eritrositin
formasında və ya elastikliyində hər
hansı bir problem yaranarsa, toxumalara
oksigen
və
qidanın
çatmaması
nəticəsində toxuma məhv ola bilər.
Oraq
hüceyrə
anemiyası
eritrositlərin formasının pozulması ilə
meydana gələn bir xəstəlikdir. Hüceyrələr
“hemoqlobin S” adlanan anormal bir
hemoqlobin tipi daşıyırlar. Bu hemoqlobin
oksigensiz qaldığı zaman eritrositin içində
uzun kristallar şəklində çökür və eritrositin
formasını bir növ orağa bənzədir. Eritrositin
dəyişilmiş forması aşağıdakı xəstəliklərə
səbəb olur:
•
Kifayət qədər oksigen daşına bilmir
və bir müddət sonra eritrosit kütləsi azalmağa
başlayır
•
Forması dəyişən hüceyrələr damarların
içində yığılaraq tıxanmağa səbəb olur
•
Hüceyrəni oraq formasına gətirən
kristal quruluşun incə ucu isə bəzən hüceyrə
qılafının yırtılmasına səbəb olur
•
Xəstəliyin təsiri isə olduqca ciddidir.
•
Sümüklərdə, əzələlərdə və ya qarında
günlərlə və ya həftələrlə davam edən şiddətli
ağrılar meydana gəlir
•
Eritrositlər dar torlu qişa damarlarına çata
bilmədiklərindən görmə pozuqluğu,
hətta korluq əmələ gəlir
•
Qaraciyərdə gedən proseslərin pozulması sarılıq xəstəliyinə
səbəb ola bilər
•
Uşaqlarda böyümə ləngiyir
•
Bədən infeksiyalara açıq hala gəlir
•
Beyindəki kiçik qan damarlarının tıxanması nəticəsində beyinin bəzi hissələri zədələnir.
Bəzən bu vəziyyət ifliclə nəticələnir.
Bu xəstəlik bir neçə saat içində belə olduqca təhlükəli hala gəlir. Oraq hüceyrə anemiyasına
kiçik yaşlarda tutulmuş insanlar xəstəliyin ölümcül olmaması üçün həyatları boyu müalicə olunmaq
məcburiyyətində qalırlar. Yenidən xatırladaq: səbəb yanlız eritrosit hüceyrələrinin formasındakı
pozuqluqdur.
Oraq hüceyrə anemiyası kimi təhlükəli bir xəstəlik haqqında bəlkə də ən təəccüblü iddia
təkamülçülərə məxsusdur. Təkamülçülər üçün bu xəstəlik təkamül müddəti üçün bir “dəlildir”.
Təkamülçülər oraq hüceyrə anemiyası xəstəliyinə tutulan insanların malyariya xəstəliyinə qarşı
Eritrositlərdəki yastı formanın pozulması təhlükəli
xəstəlik olan “Oraq hüceyrə anemiyasına” səbəb olur.
Oraq hüceyrə anemiyası xəstəliyi haqqında
təkamülçülər böyük bir yanlışlıq içindədirlər.
40
Düşünən İnsan,
Avqust 2013
www.atommocuzesi.com