E. A. MƏMMƏdova
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
70 çaylarda hidropostlar, şaxtalar və s. – dən ibarət məntəqələri üzrə aparılır. Müşahidə şəbəkəsi öz tərkibinə və təyinatına görə dörd növə ayrılır: 1) nəzarət şəbəkəsi hər bir təsərrüfat obyektində olmalıdır və yeraltı suların keyfiyyəti, səviyyəsi, sərfi və digər gös- təricilərinə nəzarət funksiyasını yerinə yetirməlidir. Bu şəbəkə yeraltı suların istismarını həyata keçirən təşkilatın tabeçiliyində olur; 2) ixtisaslaşdırılmış (xüsusi) şəbəkə kəşfiyyat işlərinin aparılması zamanı müvəqqəti olaraq yaradılır və işin sonunda ya ləğv edilir, ya da müvafiq təşkilatın tabeçiliyinə verilir; 3) dayaq hakim (əsas) şəbəkə ayrı – ayrı tipik və mühüm xalq təsərrüfatı əhəmiyyətli su təsərrüfatı obyektlə-rində nəzarət – mühafizə və tədqiqat məqsədləri üçün yaradılır və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin hidrorejim partiyalarının tabeçiliyində olur; 4) dayaq regional şəbəkə - istismarın yeraltı suların rejiminə təsirinin öyrənilməsi və iri regionlarda yeraltı su resurslarının optimal və səmərəli istifadəsi formalarının əsaslandırılması üzrə informasiyaların alınması üçün yaradılır və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin tabeçiliyində olur. Bütün müşahidə məntəqələri aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 1) səmərəli və iqtisadi cəhətdən sərfəli konstruksiyaya malik olmalı; 2) zərərli amillərin təsirindən izole olunmalı və sulu horizontun çirklənməsi halı istisna olmalıdır; 3) müşahidələrin tez və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsinə imkan verməlidir. Müşahidə şəbəkəsinin yerləşməsi rayonun hitdrogeoloji və digər şəraitlərindən, sulu horizontun xüsusiyyətlərindən, məqsəddən və s. – dən asılıdır. Bir qayda olaraq, quyular sulu horizontun əsas xüsusiyyətlərinin dəyişməsi istiqamətində xətlər üzrə yerləşdirilir. Hər bir sulu horizonta minimum bir quyu qazılmalıdır. Artezian hövzələrində quyular hər birində 3 – 6 71 ədəd olmaqla iki çarpaz kəsişən xətlər üzrə yerləşdirilir. Bu zaman hər geomorfoloji elementdə bir quyunun olması vacibdir. İki-üç horizontdan ibarət komplekslərdə horizontların hər birinə pilləli yerləşdirilmiş quyular qrupu qazılır. 8 və 9 saylı şəkillərdə müşahidə quyularının yerləşməsi göstərilmişdir. Çayla sərhəd olduqda aralarındakı məsafə 50 – 100 m olmaq-la 2 - 4 quyu qazılır. Şəkil 8. Hidrogeoloji rayonda müşahidə quyularının yerləşmə sxemi: 1 – yeraltı su rejiminin çayboyu tipi sahəsi; 2 - yeraltı su rejiminin yamac tipi sahəsi; 3 - yeraltı su rejiminin çayarası tipi sahəsi; 4 - terrasın sərhədi; 5 - müşahidə quyularının yerləşdiyi xətt Müşahidə quyularının konstruksiyası və avadanlıq- laşdırılması yeraltı suların üzərində keyfiyyətli müşahidəni təmin etməlidir. 10 saylı şəkildə qrunt sularına qazılmış qu- yuların konstruksiyası, 11 saylı şəkildə pyezometrin köməyi ilə 72 üç sulu horizont üzərində müşahidələr üçün qazılmış quyuların konstruksiyası göstərilmişdir. Şəkil 9. Sugötürücü rayonunda müşahidə quyularının yerləşmə sxemi: a - artezian hövzələrinin mərkəz hissəsində; b - təzyiqli layın çayla qarşılıqlı əlaqəsi zonasında; c - mulda və qrabenlərdə; d - dağətəyi şleyflərdə və gətirmə konuslarında ; e - f - dağarası dərələrdə ; 1 - «böyük quyunun» konturu; 2 – istismar quyusu; 3 - müşahidə quyusu və onun sıra sayı; 4 - zəif sukeçirici süxurların konturu; 5 - gətirmə konusunun konturu; 6 - çayın axım istiqaməti; 7 - yeraltı suların axım istiqaməti; 8 - zəif sukeçirici çatlı süxurlar; 9 – qumdaşı doldurucuları ilə çaqıllar; 10 - çaqıllarla gilli qumlar; 11 – süzgəcli quyu 73 Pozulmuş və pozulmamış rejim şəraitində yeraltı suların rejimi üzərində müşahidələrin davametmə müddəti tədqiqatın mərhələsindən, məqsədindən, geoloji – hidrogeoloji şəraitin mürəkkəbliyindən və s. xüsusiyyətlərdən asılıdır. Yeraltı suların axtarışı, ilkin- və dəqiq kəşfiyyatı mərhələlərində rejim müşahidələrinin davametmə müddəti bir neçə aydan 2 – 3 ilə qədər ola bilər. Yeraltı suların istismarı, faydalı qazıntı yataqlarının işlənilməsi, meliorativ və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi zamanı müşahidələr bütün tədbir müddətində aparılır. Şəkil 10. Qrunt suyu səviyyəsi üzərində stasionar müşahi-dələr zamanı quyunun avadanlıqlaşdırılması: 1 – səsboğucu; 2 - tökmə qrunt (gil); 3 - mufta ; 4 – kipgəc; 5 - süzgəc; 6 – tıxac Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|