Ə. M. BƏDƏlov a. M. AĞAyev

 
105 
dünyada  baş  verən  prosesləri  əhəmyyətli  şəkildə  təsir 
etməlidir.Bununla  yanaşı,hərbi-siyasi  və  iqtisadi  cəhətdən 
Rusiyanım 
rolu 
keçmiş 
SSRİ 
ilə 
müqayisədə 
aşağıdır.Ərazisinin ölçüsünə və əhalisinin sayına, nəhəng təbii-
təsərrüfat potensialına, muasir nüvə-raket silahına sahib olması 
RF-
nın  böyük  dövlət  kimi  inkişafı  üçün  prinsipial  əsaslar 
yaradır.BMT-də  SSRİ-nin  varisi  kimi  çıxış  edən  və  digər 
beynəlxalq    təşkilatlarda  təmsil  olunan  RF,  dünyada  yüksək 
mövqeyə  iddia  etməyə  hüququ  vardır.Təsadüfi  deyildir  ki, 
aparıcı  ölkələr  onu  dünya  “səkkizliyinin”  bərabərhüquqlu 
iştirakçısı kimi tanıyırlar. 
RF SSRİ-nin xarici iqtisadi əlaqələrinin həcminin 70%-nə 
varis oldu.Yeri gəlmişkən,1991-1993-də əmtəə dövriyyəsi daha 
20% azaldı.Yalnız 1994-dən sonra Rusiyanın xarici ticarətinin 
həcmində artım müşahidə olundu.Son illərdə Rusiyanın bir çox 
vacib əmtəə bazarlarında iştirakı kəskin şəkildə azalmışdır.80-
ci  illərin  ortalarında  SSRİ  26  hazır  məhsul  bazarında  aparıcı 
mövqe  tuturdu.İndi  isə  bunu  Rusiyaya  şahil  etmək 
çətindir.Rusiya  təçkilatları  (hələ  sovet  təçkilatı  kimi)  silah 
bazarında hökmranlıq edirdilər.80-ci illərin sonunda bu bazarın 
38%-
i  SSRİ-nin,20%-i  isə  ABŞ-ın  payına  düşürdü.Amerika 
mütəxəssislərin hesablamalarına görə, 2000-ci ildə ABŞ-in bu 
sahədəki payı 60%,Rusiyanın payı isə cəmi 5-6%-dir.Bununla 

---

 
106 
b
ərabər,  Rusiya  dünya  təsərüfatında  layiqli  yer  tutmaq  üçün 
güclü potensiala malikdir.Hər şey iqtisadi böhranın sürətlə dəf 
olunması  və  iqtisadi  tərəqqidən  asılıdır.Rusiyanın  dünya  
bazarlarında  möhkəmlənməsinin  digər  faktoru    effektli  xarici 
iqtisadi siyas
ət sayəsində mümkündü.Burada əsas yer gömrük 
tariflərinə məxsus olmalıdır. Xarici iqtisadi siyasət öz təsirinin 
dəqiq  priortetlərini  hazirlamalıdır.Ən  vacib  problemlər 
bunlardır: 
1.  Elmtutumlu  sahələrin  məhsullarının  istehsalı  üçün 
xarici  iqtisadi  əlaqələrin  strukturunun  əhəmiyyətli  dərəcədə 
yaxşılaşdırılması; 
2.  Qərbin  inkişaf  etmiş  ölkələri  ilə  bərabərhüquqlu 
ticarətin səviyyəsinə nail olmaq; 
3.  Rusiya  eksportşularının  dünya  tucarətində  əvvəlki 
mövqelərinə qayıtması; 
4. Xarici borcların təmzimlənməsi probleminin həllindən 
sonra  Rusiyanın  dünya  iqtisadiyyatındakı  mövqeyini 
mahiyyətcə yaxşılaşdırmaq mümkündür. Rusiyanın London və 
Paris klublarına daxil olması bu vacib problemin həllinə ciddi 
kömək  edir.  Rusiyanın  1999-ci  ildə  debitor  borcunun  həcmi 
142 mlrd 
dollardır.Eyni  zamanda,Rusiya  147  mlrd  dollar 
qiymətləndirilən  kredit  borca  malikdir.Borcun  tənzimlənməsi 
Rusiyanı  real  kredit  qabiliyyətli  ölkəyə  çevirər  və  xarici 

---

 
107 
iqtisadi  potensialın  möhkəmləndirilməsi  üçün  gözəl  şəraiti 
təmin edər. 
ABŞ – dünya iqtisadiyyatında 
 
Amerikan  kapitalizminin  formalaşmasının  tarixi 
xüsusiyyətləri. Dünyada  ABŞ kimi  ikinci  bir dövlət tapılmaz 
ki,  güclü  çoxşaxəli  bir  təsərrüfata  malik  olsun  və  dünya 
təsərrüfatında belə güclü təsir göstərsin. Bununla bərabər ABŞ 
iqtisadiyyatı  dünya  təsərrüfatının  digər  ölkələrinin  təsirinə 
məruz  qalır.  ABŞ-ın  dünya  iqtisadiyyatında  olan  xüsusi  rolu 
amerikan  sosializminin  formalaşmasının  tarixi  spesifikası  ilə 
şərtlənir.  ABŞ  9.4  mln  km
2
 
ərazidə  yerləşməklə,  dünyada  bu 
göstərici üzrə 4-cü yeri tutur(Rusiya,Kanada, ÇXR-dan sonra). 
ABŞ-ın ərazisi təbii resurslarla zəngindir və həmçinin əlverişli 
iqlim şəraitinə  malikdir.  Faydalı qazıntılardan 100 növü  ABŞ 
ərazisinin payına  düşür. O cümlədən dünya xammal(mineral) 
ehtiyatlarının 20%-i bura daxildir; neft, təbii qaz, kömür və s. 
Əsas  kənd  təsərrüfatı  rayonlarının  iqlimi  Kuban(Rusiya), 
Ukraynanın  cənubu  ilə  eynidir  və  kənd  təsərrüfatının 
məhsuldarlığı üçün tamamilə əlverişlidir. 
Kapitalizmə  qədərki  münasibətlərdə  ABŞ-da  elə  bir 
maneə yox idi ki, məhsuldar qüvvələrin inkişafına maneə olsun 
(ölkənin  cənubunda  hökm  sürən  quldarlığın  qalıqları  istisna 

---

 
108 
olmaqla).  Ölkənin  yaradılmasının  əvvəllərində  xeyli  azad 
torpaqlar var idi. Əmək haqqının nisbətən yüksək səviyyəsi və 
digər  gəlirlər  həm  əvvəllər,  həm  də  müasir  zamanda  başqa 
ölkələrdən  gələnləri  cəlb  edir.  Psixoloji  cəhətdən  bu  insanlar 
sosial aktivlik, yüksək ruh, əməyə və hər cür mərhumiyyətlərə 
hazır  olmalarını  nümayiş  etdirirdilər.  Genişlənmiş  istehlak 
bazarı  kütləvi  istehsalın  inkişafını  stimullaşdırır  ki,  bu  da 
kifayət  qədər  iqtisadi  artımın  və  baza  sahələrinin  inkişafının 
əsasını təşkil edir. Kütləvi istehsalın bir sıra sahələri XIX əsrin 
axırı-  XX  əsrin  əvvəllərində  yaradılmışdır.  Belə  ki,  I  dünya 
müharibəsi illərində yüngül avtomobillərin istehsalı üzrə ABŞ 
artıq  milyon göstəricisini də aşmışdır(1916-cı  ildə 1.5  milyon 
avtomobil). 
Artıq  XX  əsrin  əvvəllərində  ABŞ  bir  çox  iqtisadi 
göstəricilər  üzrə  dünyada  birinci  yeri  tutdu.  I  və  xüsusilə  II 
dünya  müharibəsindən  sonra  isə  ABŞ  dünya  sistemində  lider 
mövqeyini 
qazandı.  ABŞ  bu  müharibələrdə  iştirak  etsə  də, 
onun ərazisi demək olar ki, ziyan görməmişdir.ABŞ ərazisində 
son  müharibə  1865-ci  ildə  (Cənubla  Şimal  arsında)  başa 
çatmışdır.1939-1944-cü  illər  ərzində  UMM(VNP)  ABŞ-da 
43%,  sənaye  məhsulu  isə  2,4  dəfə  artmışdır.  Əksinə  keçmiş 
SSRİ və Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatı ərazilərinin tamamilə 
viran olunması ucbatından geridə qaldı. II dünya müharibəsinin 

---