Ə n V ə r м е т е h ə m id o V z ə r n u r ə h ə m id o V a

Ənvər M ete Həmidov, Zəm urə Həmidova
zərsiz b ir m əhsuludur. Sələfi və xələfi yoxdur.»
E d v ard   M o n tetin   «Q uranın  fransız dilində  tərcüməsi»  k i­
tabından:  «Ə rəb  dilindəki  Q urana  aşina  olan  hər  kəs  bu  dini 
k itab ın   gözəlliyini  öymək  məsələsində  həmfikirdir:  içindəki 
əzəm əti o qədər üstündür ki,  bu kitab hər hansı bir Avropa d i­
linə tərcüm ə ediləndə, lazımi qədər təqdir edilə bilər.»
C o n   N eyşinin  «Q uranın  hikməti»  kitabından:  «Orijinal 
ərəbcədəki  Q u ra n   insanı  hərəkətləndirib  şövqə gətirən bir  gö­
zəlliyə və cazibəyə m alikdir.»
C o rc Seylinin «Q uran: ilkin mübarizə» kitabından: «Qura­
n ın   üslubu  gözəl  və  axıcıdır...  və  bir  çox yerlərdə,  xüsusilə  də 
A llahın əzəməti və xüsusiyyətləri tərif ediləndə uca və görəmli- 
d ir...»
A lfred  Q uillam enin  «İslamiyyət»  kitabından:  «Quran 
seçkin gözəllikdə qafiyə və qulağı sehrləyən ahəngə malikdir... 
H əqiqətən də, həm  nəzmdə, həm  də nəsrdə dərin və məhsuldar 
olan  ərəb  ədəbiyyatının  içində  onunla  müqayisə  ediləcək  heç 
bir şey yoxdur.»
L a ira   Vesi  Baqliyerin  «İslamiyyət  adma bir  açıqlama»  ki­
tabından:  «Bütövlükdə Q uranda ən zəkalı insanların, ən böyük 
filosofların və ən qabiliyyətli siyasətçilərin bizə verə biləcəyi bir 
ağıl  kolleksiyası  tapırıq.  Lakin  Quranın  ilahiliyinin  başqa  bir 
sübutu d a  var:  o n u n  vəhy edildiyi gündən bu günə qədər, əsrlər 
bo y u n ca pozulm adan  q orunm ası...  Bu kitab hər şeydən əvvəl 
A llahın k ita b ıd ır.. .»
C o n   U ilyam   D raperin  «Avropamn  intellektual  tarixinin 
inkişafı» kitabından:  «Q uran özündə mükəmməl əxlaqi tövsiy­
ələri  ehtiva  e d ir...  O rada  bütün insanlara  təsdiq etməsi lazım 
gələn  hikm ətlər  tapm adan  tək  bir  səhifəsini  də  keçə  bilmi­
rik ...»
M əşh u r  fransız ziyalısı  Edvard Montet:  «Quran başlanğıc 
nöqtəsi o laraq  özünün dəyişməyən yerini qorumuşdur... nəticə 
o laraq   sadə  b ir  üsluba  malik  olan  Quran insanlara vicdanını 
hərəkətə gətirməyə yönəlik üstün bir gücə də sahibdir.»
Əziz B osvort Smitin «Muhəmməd və muhəmmədçilik» ki­
512
intellektual ekologiya
tabından:  « ...  Həm qorunması,  həm  də mahiyyəti etibarilə ta­
mamilə  bənzərsiz  bir  kitab  var:  haqqm da  heç  kimin  ciddi  bir 
şübhə yaratmağı bacarmadığı həqiqi bir nüfuz sahibi.. .»
Ceyms  Miçnerin «İslam:  yalnız başa düşülən din» kitabın­
dan: «Quran vicdan azadlığını açıq bir şəkildə dəstəkləyir.. .»
Sarojini  N aidunun  «Danışıq  və  yazıları»  kitabında  qeyd 
edilən 
«İslamın 
idealları» 
mövzusundakı 
konfransdan: 
«...Ə dalət  anlayışı  islamın  möhtəşəm  əsaslarından  biridir, 
çünki Q uranı oxuyanda həyatın bu dinamik prinsiplərini görü- 
rom:  bunlar  mistika  deyil,  əksinə,  bütün  dünyaya  uyğun  olan, 
həyatın gündəlik formasına uyğun gələn praktik əxlaq sistemi­
ni görürəm.»
Professor  Hartviq  Hirsfeldin  «Quranın  quruluşu  və  təfsiri 
üzərinə hazırlanan yeni araşdırm alar» kitabmdan:  «Quranı bir 
mənbə,  elmlərin  başı  olaraq  qəbul  etmək  bizi  çaşdırmamalı­
dır...  Q uran,  həmçinin  tibbi  çalışmalara  da  diqqət  vermiş, 
ümumi  olaraq  təbiət  üzərində  fikirləşməyi  və  işləməyi  tövsiyə 
etmişdir.»
Y .M arqolinin  «Quran»  kitabından:  «Quran  dünyanın 
böyük ilahi kitabları arasında mühüm yer tu tu r...  Q uran insan 
düşüncəsində yeni bir dövr,  təzə və özünəməxsus  bir nizam ya­
ratm ışdır...»
T.P.H yutsun «İslam lüğəti» kitabından: « .. .Hər dəfə əlimi­
zə  alanda  qısa  bir  müddət  ərzində  bizi  cəlb  edən,  heyrətdən 
donduran  və  axırda  qarşısında əyiləcək  qədər heyran edən  bir 
əsərdir.. .»
T.V.N .Pirsad,  ABŞ,  M onitova  Universitetinin professoru: 
« .. .Q uranda çoxlu həqiqət var və dr.  M ur (M oore) kimi, mən 
də  bu  açıqlamaları  etdirənin  ilahi  ilham  olması  məsələsinə 
inanm aqda qəti olaraq çətinlik çəkmirəm.»
Co.L.Simpson,  ginekologiya,  molekulyar  və  insan  geneti­
kası  üzrə  professor:  «...M əncə,  genetika  ilə  din  arasında  heç 
bir ziddiyyət yoxdur, əksinə,  bəzi ənənəvi elmi məsələlərə vəhy 
əlavə edərək elmi istiqamətləndirə bilər ki,  bunlar da Quranda 
mövcud olan sözlərdir.  Əsrlərdən som a qüvvədə qaldığı göstə-
513

---

n im işd ir və Q u ran d ak ı bu məlumatın dəstəyi Allahdır.»
E .M a rşa l  C onson  Tom as,  ABŞ,  Ceferson  Universitetinin 
ana to m iya   və inkişaf edən  biologiya  üzrə professoru:  «Bir elm 
ad am ı  o la ra q   yalnız  qəti  şəkildə  gördüyüm  konkret  şeylərlə 
m a ra q la n a  bilərəm . Embriologiya və inkişaf biologiyasını başa 
düşə b ilirəm ...  Ə gər özümü o əsrə apara bilsəydim, bu gün bil­
diklərində və tərifini verə bildiklərində o vaxt tərif edilmiş olan 
şeyləri  ifadə  edə  bilməzdim...  Elə  isə  Quranda  yazılan  hər 
şeyin  ilahi  m üdaxilənin  olması  fikrində  heç  bir  ziddiyyət gör­
m ürəm .»
C erald   K .Q oringer,  ABŞ,  C orctaun  Universitetinin  tibbi 
em briologiya  üzrə  dosenti:  «Bəzi  ayələr  (Quran  ayəsi)  insanın 
inkişafının,  hüceyrənin  bölünməsindən  əzaların  yaradılmasına 
qədər  çox  əhatəli  izahını  verir.  İnsanın  inkişafı  prosesinin 
bütün  m ərhələləri  ilə,  terminologiyası  və  açıqlanması  ilə  belə 
ay din və qüsursuz qeyd edilməsi əvvəllər mövcud olmamışdı... 
Ə ksər  h allard a  b u   açıqlama  ənənəvi  elmi  ədəbiyyatda  qeyd 
edilmiş  insan  em brionunun və insan dölünün inkişafının çoxlu 
mərhələsini əsrlərlə əvvəldən bildirir.»
K ey t L .M u r,  K anada, Toronto  Universitetinin anatomiya 
və  hüceyrə  biologiyası  professoru,  tanınmış  embrioloq:  «Qu­
ran  və sünnədəki ifadələrdən istifadə olunaraq yeni bir təsnifat 
sistemi tək lif edilmişdir. Təklif edilən sistem sadədir, çox əhatə­
lidir və  günüm üzdəki embriologiya məlumatları ilə tam uyğun 
gəlir.»
«Son  dörd ildə  Quranla  və hədislərlə bağlı aparılan gərgin 
çalışm alar  nəticəsində  insan  em brionunu hissələrə  ayıran yeni 
bir  sistem  o rta y a   çıxmışdır ki,  bu d a bizim eramn VII əsrində 
qeyd edildiyi üçün çox təəccübləndiricidir.»
A lfred  K ro n er,  Almaniya,  M ayants  Universitetinin  geo­
logiya  professoru,  dünyanın  ən  məşhur  geoloqlanndan  biri: 
«K ainatın  o rta q   mənşəyi  kimi  məsələləri  bilməyimin  imkan 
xaricində o ld u ğ u n u  fikirləşirəm, çünki alimlər bunu son dərəcə 
inkişaf  etm iş  texnoloji  üsullardan  istifadə  edərək  axınncı  bu- 
neçə  il  ərzində  ta p a   biliblər...  1400  il  əvvəl nüvə fizikası haq-
Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
514
İntellektual ekologiya
qında  heç  nə  bilməyən  bir  adam,  məsələn,  Yer üzünün  və  göy 
üzünün eyni  mənbədən gəldiyini və ya burada müzakirə etdiyi­
miz başqa sualların cavablarını özü tapa bilməz.
Bütün  bunları  birləşdirib  bir  yerə  yığsanız  və  Quranda 
dünya  haqqındakı  mövzulara  dünyanm  əmələ  gəlməsi  ilə, 
ümumən  elmlə  əlaqəli  bütün  bu  ifadələri  birləşdirsəniz,  əksər 
hallarda  burada  açıqlanmış  ifadələrin  qəti  olaraq  düzgün  ol­
duğunu və indi  bunların elmi üsullarla təsdiq edildiyini söyləyə 
bilərsiniz.  Q uranda  qeyd  edilən  ifadələrin  əksəriyyəti  həmin 
dövr üçün hələ sübut edilməmişdi,  lakin müasir elmi üsullar in­
di  Həzrət  Məhəmmədin  (s.)  1400  il  əvvəl  söylədiklərini  sübut 
edən bir səviyyədədir.»
Yaşihid  Kotsay,  Yaponiya,  Tokio  Rəsədxanasının  direk­
toru:  «Q uranda  düzgün  astronom ik  həqiqətləri  tapdığım  üçün 
çox  təsirləndiyimi  söyləyə  bilərəm.  Bunu  xüsusilə  bizim  kimi 
kainatın ən  kiçik hissələrini  incələyən müasir astronom lar üçün 
deyə bilərəm.  Ən xırda hissəni də başa düşmək üçün bütün səy­
lərimizi səfərbər edirik. Çünki teleskoplardan  istifadə edərək və 
bütün kainat haqqında düşünməyərək yalnız göy üzünün ən ki­
çik  hissələrini  görə  bilirik.  Elə isə Quranı  oxuyaraq  və suallara 
Q uranda cavab taparaq  kainat tədqiqatlarım üçün gələcək  isti­
qamətimi fikirləşirəm.»
D urja  R ao,  Səudiyyə  Ərəbistanı,  Ciddə,  Kral  Əbdüləziz 
Universitetinin  dəniz  geologiyası  professoru:  «Belə  bir  məlu­
matın  hələ  o  vaxt,  yəni  1400  il  əvvəl  mövcud  olduğunu  tə­
səvvür etmək də çətindir.  Bəlkə bəzi şeylər bəsit bir fikir şəklin­
də  mövcud  ola  bilərdi,  ancaq  bunları  çox  müfəssəl  bir  şəkildə 
izah  edə  bilmək  çox müşküldür.  Elə  isə bu  məlumatlar  fövqəl­
təbii  bir mənbədən gəlmiş olmalıdır, deyə fikirləşirəm.»
Teyasat  Teyasen,  Tailand,  Çianç  Mey  Universitetinin  em­
briologiya  və  anatomiya  kafedrasının  müdiri:  «Mən  inanıram 
ki,  Q uranda  1400 il əvvəl ifadə edilmiş hər şey doğrudur və el­
mi  yollarla  sübut  edilmişdir...  Bu,  bütün  elmləri  bilən  Allahın 
ilhamıdır.  Beləliklə,  bunu deməyin vaxtı  gəlmişdir:  «Allahdan 
başqa Tanrı yoxdu, və Həzrət M əhəmməd O nun elçisidir.»
515

---