Ə n V ə r м е т е h ə m id o V z ə r n u r ə h ə m id o V a

Ənvər M ete Həmidov, Zəm urə Həmidova
Qırğızıstan Yazıçılar İttifaqının sədri və SSRİ Yazıçılar İt­
tifaqı İd arə H eyətinin katibi olmuş, Ümumdünya Elm və İncə­
sənət A kadem iyasının  həqiqi  üzvü,  Avropa  İncəsənət və Ə də­
biyyat  A kadem iyası  R əyasət  Heyətinin  üzvü,  Beynəlxalq  «İs- 
sıkkul  foru m u » n u n   prezidenti,  «İnostrannaya  literatura» ju r­
nalının  baş re d a k to ru  kimi  vəzifələrdə  çalışmış Çingiz Aytma­
tov demişdir:  « ...  uzun illər iki ifşa obyektimiz olub. Biri ruha­
nilər,  o   biri  ticarətçilər.  Yenidənqurm a  və  demokratiya 
gözümüzü  açdı.  G ördük  ki,  yanılmışıq.  Rusiyada xristianlığın 
minillik  bayram ı  sübut  elədi  ki,  etiqad  inkişafa  əngəl  ola  bil­
məz, İslam  dini də həmçinin.» («Azərbaycan gəncləri» qəzeti,  1 
yanvar,  1989)
İslam   h aq q m d a  Lev  Tolstoy  öz  fikrini  belə  bildirmişdir: 
«İslam özünün  zahiri form alarına görə kilsə pravoslavlığından 
müqayisəyə  gəlməyəcək  dərəcədə yüksəkdə durur.  Əgər xristi­
an  etiqadh  şəxs  qarşısında  məsələ  qoyulsa  ki,  kilsə 
pravoslavlığının  dalınca  getmək,  yaxud  İslamı  seçmək  yaxşı­
dır,  ağıllı  adam ,  əlbəttə  ki,  M əhəmmədin  (s.)  dinini  seçməyə 
üstünlük  verər.  Çünki  İslam da  əsas  ehkam   bir  olan  Allah  və 
onun  Peyğəmbəridir.  X ristian  dinində  isə  üç  üqnum  (troitsa), 
günahı təmizləmə,  dini mərasimlər,  övliyalara və onların rəsm­
lərinə təzimlər və digər m ürəkkəb ibadətlər çox çətin və anlaşıl­
maz  m əqam lardır».  Böyük  ədib,  onun  mühitində  yaşayan 
adam lara  xitabən  demişdir  ki,  «əgər  mənə  xeyirxah  Məhəm­
məd (s.) dininə m ənsub ad am  kimi baxsanız, onda hər şey yax­
şı olar.»
A lm aniya  imperiyasının  (reyxinin)  birinci  kansleri  Otto 
fon 
Bism ark 
(1815-1898) 
İslamın 
banisi  Məhəmməd 
peyğəmbər  (s.)  haqqm da  demişdir:  «Ay  Məhəmməd!  Sənin 
müasirin  olm adığım a  görə  kədərlənirəm.  Bəşəriyyət  ancaq  bir 
dəfə  sənin  böyük  gücünün  sahibi  olmuşdur  və  onu  bir  daha 
görməyəcək.  Sənə heyran qalm ışam .»
Görkəm li ingilis  yazıçısı  Corc Bernard  Şounun da fikirləri 
diqqətçəkəndir.  O   demişdir:  «Əgər  Məhəmməd  (s.)  kimi  bir 
adam a indiki dünyam  təkbaşına idarə etmək imkanı verilsəydi,
520
intellektual ekologiya
onun bütün problemlərinin həllini bacarardı,  nəticədə dünyada 
əmin-amanlıq və xoşbəxtlik hökm  sürərdi.»
Böyük rus  mütəfəkkiri və publisisti Pyotr Yakovleviç Caa- 
dayev islamı yüksək dəyərləndirmişdir. O demişdir:  «İslam qa­
nunun  çox  yaxşı  təzahürlərindən  biridir.  M əhəmməd  (s.)  in­
sanların müqayisəolunmaz dərəcədə yüksək ehtimadım qazan­
mışdır.  Çünki  o,  insanların  qəlbinə möhkəm  inam  sala  bilmiş­
dir, insanları həmişə birliyə çağırmışdır.  Bu keyfiyyətlər heç bir 
müdrikə müyəssər olmamışdır.»
M əryəm  Selcanın  «İlahi  möcüzələr»  adli  kitabından  (1-2- 
ci  c.):  «1776-cı ildə anadan  olmuş İsveç gimnastikasının banisi 
kimi tarixə düşən Per Henrix Linqin ilk diqqətini çəkən namaz 
və dəstəmaz əsnasında yerinə yetirilən  hərəkətlər oldu.  Tez-tez 
nam az qılan  müsəlmanları seyr etməyə gedən Linq bir müddət 
sonra bu hərəkətlərin cazibəsinə heyran olmuş və yalnız idman 
məqsədilə  bir  ay  ərzində  namaz  hərəkətlərini  təkrar  etmişdir. 
Bu gün  bütün  ölkələrdə  tətbiq edilən  gimnastika hərəkətlərinin 
əsasını  Henrix  Linqin  nam az  hərəkətlərindən  ilham  alaraq 
qurduğu  hərəkətlər  təşkil  edir.  Fiziki  müalicələrdə  də  eyni  hə­
rəkətlər  etdirilir.  Bu  cür  müalicə  üsullarına  diqqət  yetirən 
vicdanlı  insanlar  İslam  dininə  nələri  borclu  olduqlarını  dərhal 
anlayacaqlar.»
«K aram azov qardaşları»,  «Cinayət və  cəza» kimi  əsərlərin 
müəllifi,  m əşhur  rus  yazıçısı  F.M .Dostoyevskinin  qardaşına 
yazdığı  məktubda:  «Mənə  Q uranı  və  E.K antın  «Sağlam 
düşüncənin  tənqidi»  əsərini  göndər»  dediyi  məlumdur.  Lakin 
KM.  Dostoyevskinin Quranın rus dilində, yoxsa fransız dilində 
olan tərcümələrini oxuması məlum deyil.
M əlum dur  ki,  L.N.Tolstoy  ciddi  şəkildə  İslam  dinini  öy­
rənm ək istəmiş və bununla əlaqədar olaraq Osmanlı padşahı II 
Əbdülhəmid  dövründə  İstanbula  bir  m əktub yazmışdır.  Lakin 
ona bir cavab verilməmiş və beləliklə, bəlkə də, böyük bir dahi­
nin müsəlmanların cərgəsində olması fürsəti əldən verilmişdir.
D ahi  alm an  mütəfəkkiri,  alm an  klassik  fəlsəfəsinin  banisi 
İm m anuel  K antın  əsərlərini  öyrənərkən,  aşkar  edilib  ki,  onla-
521

---

Ənvər M ete Həmidov, Zərnurə Həmidova
rm  bir çoxu  Şərq mütəfəkkir-sufiləri İm am  Qəzali və M uhyid- 
din  Ərəbinin  təlimlərinin  təsiri  altında  yazılıb.  K antı  qəbrə 
onun  tələbələri  endirirlər.  O nun  xahişi  ilə  məzar  daşım n 
üstündə bu sözlər yazılıb:  «M ənim üzərimdə mənəvi  qanunları 
olan ulduzlu göy durur.»
Tibb elminin tarixi beş min illik qırılmaz bağlarla M esopo­
tamiya  və  M isir  mədəniyyətlərinə  əsaslamr.  İlk  təhsil  verən 
xəstəxana  707-ci  ildə  Şam   (Dəməşq)  şəhərində  açılmışdır.  İlk 
A vropa  xəstəxanaları  yalnız  beş  əsrlik  bir  müddətdən  sonra -  
1222-ci  ildə  Paduada,  l_224-cü  ildə  N apolidə,  1254-cü  ildə  isə 
Parisdə  inşa  edilmişdir.  İlk  əczaxana  754-cü  ildə  Bağdadda  ti­
kilmişdir.
492-ci  ildə  P apa  I  Celasyus  tərəfindən  B arnaba  İncilinin 
oxunmasına  qəti  qadağa  qoyulur.  Bir  rahib,  bütün  təhdid  və 
təhlükələrə  baxm ayaraq,  Barnaba  incillərindən  birini  qaçır­
m ağa  nail  olur.  Həmin  İncil  sonradan  Vyanadakı  İm perator 
K itabxanasına çatdırılaraq ingilis dilinə tərcümə olunur. Lakin 
kilsə yenidən  B arnaba İncilinin izinə düşüb  onu tapır.  Bu inci­
lin  bütün nüsxələri məhv edilmək üçün  bir  həftə  ərzində  topla­
nır.  Lakin  onlardan  ikisi  qaçırılır,  biri  Britaniya  muzeyinə,  o 
biri  isə  Amerika  Konqresinin  K itabxanasına  göndərilir.  H ə­
min  incillər  göndərildikləri  yerlərdə  sanki  hərbi  sirr  imiş  kimi 
gizli saxlanılır və xalqdan gizlədilir.  Lakin ABŞ-da hərbi attaşe 
vəzifəsini  yerinə  yetirən  pakistanlı  general  Əbdülrəhim  həmin 
İncilin  mikrofilmlərini  gizli  şəkildə  çəkərək  onları  Pakistana 
qaçırmağa  nail  olur.  Bu  mikrofflmlər  sonradan  Pakistandakı 
Beqam  Aişa  Bavani  Vəqfi  tərəfindən  kitab  şəklinə  salınıb 
bütün islam dünyasm a yayılır.  B arnaba incili Peyğəmbərimizin 
(s.)  gəlməsini  hələ  əvvəlcədən  xəbər  verir  və  kainatın  onun 
üçün yaradıldığım, onun m übarək adı ilə zikr edərək bildirirdi.
Həmin  İncildə  Həzrət  İsa  (ə.)  bir  qadının  «Gözlənilən  xi­
laskar sən deyilsənmi?» -   sualına belə cavab verir:  «M ən yal­
nız İsrail oğullarına göndərilmiş  bir xilaskar və peyğəmbərəm. 
Lakin  məndən  so m a  A llah  tərəfindən  bütün  aləmə  M uhəm ­
məd  adında  bir  peyğəmbər  göndəriləcək.  Allah  bu  kainatı
522
İntellektual ekologiya
onun üçün yaratmışdır.»
Yeva  de  Vitra-Meyeroviç,  Fransa  Milli  Tədqiqatlar  M ər­
kəzinin keçmiş rəhbəri: «İslam dinini bir çox axtarışlar apardı­
qdan so m a tapdım.»
Almaniyanın  m əşhur  pop  və  kino  ulduzu  Cudix  Hildeb- 
rant:  «İslam dini Xristianlıq və bütün başqa dinləri özündə bir­
ləşdirir.  Buna  görə  də  axtardığım  bütün  dinlərin  ən  üstününü 
yalnız  İslam  dinində  tapdım.  Əgər  müsəlman  olmasaydım, 
işimdə və şəxsi həyatımda müvəffəqiyyətlərə nail olmazdım. İs­
lam  dini sayəsində maddiliyi bir kənara qoyub, yalnız daxilim­
dəki xeyirxahlığın səsinə qulaq asırdım. İslam  Ümumdünya di­
nidir.»
Bütün  bu  deyilənlərdən  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  Qu­
ran d a və İslam düşüncəsini əks etdirən başqa mənbələrdə bəşə­
riyyətin bilmədiyi və öyrənməyi vacib olan böyük ilahi həqiqət­
lər var.  Və belə nəticəyə gəlmək olar ki, İslam  gələcəyin yeganə 
dininin əsasını təşkil edəcək ən real mənbədir.
Yenə də deyilənlərə nəzər salaq.
Dünyanın  tanınmış  mədəniyyət  xadimi  Riçard  Bell:  «Av­
ropa  böyük  tənəzzül  qarşısındadır.  Üzdən  gözəl  görünən  hər 
bir  şeyin  arxasında stress,  ağılsızlıq,  özünə  qəsd,  ruhi  xəstəlik­
lər,  əxlaqsızlıq,  narkotiklərdən və  alkoqoldan istifadə,  quldur­
luq, zorlam a, saatbasaat artan zöhrəvi xəstəliklər gizlənmişdir. 
A dam lar arasında qarşılıqlı məhəbbət və inam  itmişdir.  Hamı 
ölüm  təhlükəsindən əndişələnir.  Ailələr dağılır,  dövlət  başçıları 
yaranmış  vəziyyətdən  çıxış  yolu  tapa  bilmirlər,  intellektuallar 
mənəvi  boşluqda fəaliyyət göstərə bilmirlər.  Yeganə xilas yolu 
İslam yoludur.  Başqa xilas yolu yoxdur. («Azərbaycan» qəzeti, 
21  iyun, 2009)
Belə də ola bilər ki,  bu sahədə daha səriştəsi olanlar, bizim 
fikirlərimizi elmi, fəlsəfi cəhətdən,  daha əsaslı izah etməklə, ye­
ni  bir sahənin -  «intellektual ekologiya»nm bir elm kimi qəbul 
edilməsinə nail olacaqlar.
«Allah istədiyi şəxsə hikmət (elm,  mərifət,  müdriklik) bəxş 
edər.  Kimə  hikmət bəxş  edilmişsə,  ona çoxlu xeyir  (əbədi səa­
523

---