Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
dət) verilmişdir. Bunu ancaq ağıl sahibləri düşünüb dərk edər
lər.» (Qurani-Kərim , əl-Bəqərə surəsi, ayə 269)
Qərb anlam alıdır ki, bəşəriyyəti islam dini qədər elmə,
zəhmətə, paklığa, quruculuğa çağıran ikinci bir din yoxdur.
Allah-Təalanın bəşəriyyət üçün hidayət (doğru yol) çırağı ola
raq göndərdiyi Q urani-K ərim in gələcəkdə bəşəri və Y er plane
tini fəlakətdən xilas etməyin yeganə istinad nöqtəsi olacağına
heç bir şübhə yoxdur. Allah-Təala isə Yeri və bəşəriyyəti qoru
m aq üçün dayaq nöqtəsi olaraq Q urani-K ərim i göndərdi.
Bəli, hörm ətli oxucu! İnsan öz ömrünün binasım yaradan
memardır. İnsan öz enişli-yoxuşlu, ağrılı-acılı, fərəhli-qəmli,
mərhəmətli, insaflı-ədalətsiz... həyat yolu simfoniyasım yara
dan bəstəkardır. Bu sənət abidəsini yaradan memar, həyat
simfoniyasım bəstələyən bəstəkar özü-özünü başa düşəndən
axırıncı mənzilinə köçənə qədər təsiri altında olduğu hadisələr
dən, kəlam lardan, ağsaqqal-ağbirçək xeyir-duasmdan, müəl
lim dühasm dan, elm çeşməsindən, inanc nəsihətlərindən istifa
də etməli və öz mənəviyyatım, o cümlədən, intellektual ekolog
iyasım saflaşdırmalıdır. M əhz belə olanda ədalətli cəmiyyət ya
rana bilər. U nutm ayaq ki, ədalət kainatın ruhudur.
Bir vaxt insanlar bu deyilənləri başa düşəcək, mənəvi saf
lığın, müsbət ab-havam n - müsbət intellektual ekologiyanın
inkişaf etdirilməsi bir inanc kimi qəbul ediləcək və
ümumbəşəri
qanunlarla qorunacaqdır. Bu çətin, fəqət vacib sahədə artıq ilk
addım lar atılır...
S o n q ə n a ə tlə rim iz
1. Ekologiya həm şüuru, həm iqtisadiyyatı, həm inkişafı,
həm də gələcək nəslin taleyini bilavasitə əks etdirən bir sahə,
həm bazisə, həm də üstqurum a təsir edən əsas amildir.
2. Bəşəriyyətin xoşbəxtlik və səadəti o vaxt reallaşacaq ki,
insan əqli hakimi-mütləq olacaq, mövcud cəmiyyətdə yaranan
ideyalar, nəzəriyyələr, baxışlar və bunlara müvafiq olan m üna
sibətlər, idarə və təsisatlar üstqurum , ədalətli bazis üzərində
524
İntellektual ekologiya
bərqərar olacaqdır.
3. Şübhə yoxdur ki, ümumi və xüsusi ekologiya sistemi və
həmçinin cəmiyyətdə tarazlığın istər qorunm ası və istərsə də
pozulm ası tamamilə insan intellektindən asılıdır. Ədəbiyyatda
ilk dəfə biz onu «İntellektual ekologiya» adlandırmışdıq
(Ənvər M ete, Loğm anlar, Bakı, 2008). intellekt - ağıl, idrak,
zchin, fikir mənasında işlənir. Bu danılmaz bir faktdır ki, insan
əqli, mənəviyyatı sayəsində yüksəlir, müdrikliyi ilə tanınır.
4. Ekologiya canlı orqanizmlə, onu əhatə edən mühit ara
sındakı münasibətlərdirsə, onda intellektə malik olan ali canlı -
insanlar, ayrı-ayn fərdlər, bəzən millətlər arasındakı münasi
bətləri və bu münasibətlər nəticəsində baş verən, daha doğru
su, insan intellektinə, onun sağlamlığına və s. təsir edən, hətta
müharibəyə, toqquşm alara, terrorizmə, millətlərarası ədavətə,
irqçiliyə, separatizmə, bunların əksi olaraq dostluğa, əmin-
am anlığa, sülhə, inkişafa səbəb olan amillər intellektual
ekologiyadır - el arasm dla buna «ab-hava», abi-həyat, abi-
rovan da deyirlər. Bütün dediklərimiz əsasında biz intellektual
ekologiyanı «müsbət intellektual ekologiya» və «mənfi intel
lektual ekologiya» kimi iki hissəyə ayırırıq. Bunların əsasında
isə insan, onun intellekti və fikirlər, sözlər durur.
5. Söz intellektual ekologiyanın (istər müsbət və istərsə də
mənfi) yaradıcı amilidir.
6. Müsbət intellektual mühiti yaradan faktorlardan: hik
mətli kəlamlar, elm, mənəviyyat, mədəniyyət, mərhəmət, şəf
qət, sevgi, təvazökarlıq, ədəb-ərkan, sadəlik, sülhsevərlik, gözəl
xasiyyət, xoş niyyət və s. göstərmək olar.
7. M ənfi intellektual ekologiyanı yaradan faktorlar: zid
diyyətlər, zülm, zorakılıq, lovğalıq, təkəbbür, həsəd, paxıllıq,
nam ərdlik, qəzəb, dalaşqanlıq, kin, nifrət, oğurluq, haram,
qeybət, qəddarlıq, əxlaqsızlıq, cahillik və s.
8. İkinci dünya müharibəsi qurtarandan sonra siyasətçi
L'.Çörçillin 1946-cı il m artın 5-də ABŞ-m Fulton şəhərindəki
davakar nitqindən sonra «soyuq müharibə» deyilən bir ideolo
ji siyasətin əsası qoyuldu. D aha doğrusu, X X əsrdə mənfi intel
525